Ecologiya MurodovSh lot doc

5.2-rasm. Tabiatda azot aylanishining soddalashgan sxemasi. 
Ammonikatsiyada boshqa moddalar ham hosil bo’lib, 
ularning ko’pchilligi yoqimsiz hidga (sulfid kislotasi, indol, 
markaptan) ega bo’ladi, shuning uchun oksillarning parchalanishi 
ko’pincha chirish deb ataladi. 
45 
76 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
– kattasiga qarab oziqalarini hal qilishni ifodalaydi. Turlarning 
evolyutsiyasida raqobatli munosabatlar muhim ahamiyatga ega. 
Ikkita turning yashash sharoitlariga bo’lgan talablari qanchalik 
o’xshash bo’lsa, raqobat shunchalik kuchli bo’ladi va ertami yoki 
kechmi bitta tur ikkinchisini siqib chiqaradi (G.F.Gauzening 
printsip ta‘rifi). 
Simbioz – bu o’zaro manfaatdorlik bo’lib, har xil 
organizmlarning o’zaro munosabatlari emas. Simbiontlar faqat 
o’simliklar, o’simliklar va hayvonlar faqat hayvonlar bo’lishi 
mumkin. Simbiozlar oziq-ovqat yoki trofik va himoyalanish
simbiozlarga ajratiladi. Oziq-ovqatga moslashgan simbiontlarga 
termitlar va oddiy qilchalilar misol bo’lib, ular ichakda yashaydi, 
termitlarning tsellyulozasini o’simlik oziqasidagi ўtlar buzadi. 
Marjonli yig’indilar, chuchuk suvdagi o’tlar bir hujayrali suv 
o’tlari jamoasidan tashqil topadi. Biroq bunga o’xshash birikmalar 
bitta organizmni boshqa bir organizm hisobiga oziqlantirish 
maqsadida emas, balki himoya qilish yoki mexaniq tayanch uchun 
hosil bo’ladi. 
Mutualizm – simbiozga yaqin bo’lib, har xil turdagi 
organizmlarning yashashi va o’sishi uchun zarur bo’lgan o’zaro 
manfaatdorlik munosabatlaridir. Masalan: suv o’tlari va 
zamburug’larning birikmasini ifodalovchi lishayniklar yoki gulli 
o’simliklar va ularni changlaydigan hashoratlar. Bunda ikkala 
turda o’ziga xos bo’lgan moslashuvlar paydo bo’ladi. 
Kommensalizm - har xil turdagi hayvonlarning o’zaro 
munosabati bo’lib, bunda bularning bittasi (kommensal) 
manfaatdorlik ko’radi, boshqasi uchun esa bu muhim emas.