Ek sper im en ta L

4.2. Tadqiqot
Fan inson faoliyatining boshqa sohalaridan ilmiy ish olib bori- 
ladigan sharoitlar, m otivlar, vositalar va o ‘z m aqsadlari bilan ajralib 
turadi. Fanning m aqsadi haqiqatni topish b o ‘lsa, uning vositasi, usuli 
esa ilm iy tadqiqot hisoblanadi.
Tadqiqot 
atrof-m uhitni, voqelikni bilishning stixiyali shakl- 
laridan farqli ilmiy m etodga tayanadi. U ning am alga oshirilishi 
tadqiqot m aqsadi va vositalari (m etodologiyasi, nuqtayi nazar, m etod 
va m etodikalar)ni anglash va qayd etishni k o ‘zda tutadi.
Shartli tarzda tadqiqotni 
cmpirik va nazariy turlarga 
ajratish 
m um kin, odatda, k o'pchilik tadqiqotlar nazariy-em pirik xarakterda 
b o 'lad i. H ar qanday tadqiqot alohida em as, yaxlit, bir butun ilmiy 
dastur chegaralarida yoki ilm iy y o 'n a lish n i rivojlantirish m aqsad- 
larida am alga oshiriladi. Shaxsning xususiyatlarini o'rgan ishn i 
E.From m «xavfli agressiya» sabablarini aniqlash ilmiy tadqiqot 
dasturi doirasida olib bordi. K.Levin ishlab chiqqan dastur talab- 
chanlik darajasi, yutuqqa erishish m otivatsiyasi, yuksak ehtiyojlar, 
guruhiy dinam ikani tadqiq qilish uchun asos b o 'lib xizm at qiladi.
B .F.Lom ov tom onidan tadqiq etilgan m uloqot jarayo ninin g bilish 
jaray o n larig a ta’sirini o 'rg an ish dasturi sensor vazifalam i birgalikda 
hal qilish sam aradorligi va dinam ikasi, m aterialni esda olib qolish, 
individual va guruhiy tafakkur jarayonlarini taqqoslashni tadqiq 
qilishga turtki beradi.
X arakteriga k o 'ra, tadqiqotlarni fundam ental va am aliy, fan 
doirasida va fanlararo, analitik va kom pleks tadqiqot turlariga b o ‘1 ish 
m um kin. Fundam ental tadqiqot voqelikni bilim lam i q o ‘llashning 
am aliy sam arasini hisobga olm agan holda bilishga y o 'n altiriladi. 
T atbiqiy tadqiqot aniq bir amaliy vazifasini hal qilishda qoMlani- 
ladigan bilim lam i q o ‘lga kiritish m aqsadida o ‘tkaziladi. Fan 
doirasidagi tadqiqot alohida fan chegaralarida (m asalan, psixologiya) 
olib boriladi. Xuddi fanlararo tadqiqotlar singari, fan doirasida 
o 'tkazilad ig an tadqiqotlar turli soha m utaxassislarining ishtirokini 
talab qiladi ham da bir necha ilmiy fanlarni qam rab olgan holda

---

am alga oshiriladi. Ushbu guruhga genetik tadqiqotlarni, injenerlik 
psixofiziologiyasi va sotsiologiya sohasidagi tadqiqotlarni kiritish 
m um kin. Kom pleks tadqiqotlar o'rgan ilay o tg an voqelikning aha- 
m iyatli tom onlarini m aksim al (yoki optim al) darajada qam rab olish 
uchun olim lar qoMlaydigan m etod va m etodikalar tizim i yordam ida 
olib boriladi. A nalitik yoki bir om illi tadqiqotlar tadqiqotchi fikriga 
ko ‘ra, voqelikning eng m uhim , bitta jihatini aniqlashga qaratiladi.
H ar qanday tadqiqot o ‘z ichiga bir necha zarur