Ek sper im en ta L

Tobe ko‘rsatkich 
- eksperim ent o'tkazishdagi m ustaqil k o 'r- 
satkichning ta ’sirini aks ettiradigan faoliyatning ba’zi jihatlaridan 
biri. A gar m ustaqil ko‘rsatkich tobe ko'rsatkich farqli tom onlarining 
vujudga kelishiga sabab bo'Isa, eksperim ental natija berishi m um ­
kin. M asalan, vazifaning bajarilishi (m ustaqil ko'rsatkich), m ehnat- 
ning unum dorligini oshishiga olib kelishi m um kin (tobe ko‘rsatkich).
N atijaga erishishim izda biror m aterialdan foydalanish yoki 
foydalanm asligim iz -
mustaqil ko‘rsatkichdir. 
Bu degani, eksperi­
m entator o 'z rejasiga k o 'ra uni o'zgartiradi. M ustaqil k o'rsatkich 
o 'z ic h a ikki holatda ifodalanishi m um kin. M aterialdan foydala- 
nishim iz - biri b o ‘lsa, foydalanm asligim iz - ikkinchisi. M ustaqil 
ko'rsatkichni m iqdoriy ifodalasak, bunda m iqdor so 'z id a n foyda- 
lanam iz.
- H ar bir m ustaqil ko'rsatkich bitta tobe ko'rsatkichni taqozo 
etadi. M ustaqil va tobe ko'rsatkichning o ‘zaro m unosabati eksperi- 
m entning asosiy natijasini keltirib chiqaradi.
Eksperim ental natijalarni tahlil qilishdan oldin eksperim entator 
m ustaqil va tobe ko'rsatkichlarni aniq belgilashi shart. Keltirilgan 
m isolda m ustaqil k o ‘rsatkichning 2 holati: bu quloqchin-(naushnik) 
larning qoMlanilishi yoki foydalanilm aslik; tobe ko‘rsatkich aniq 
k o ‘rsatilgan: quloqchinlardan foydalanish yoki foydalanilm aslik 
natijasida ularning m ehnat unum dorligiga ta ’siri yoki aks holati, 
um um an ishlab chiqarish natijasiga ta ’siri:
- salbiy k o ‘rsatkich (yoki faktorli) ishonchsiz yoki sistem atik 
aralashm a; salbiy 
ko'rsatkichning param etrlari, m asalan, vaqt 
om illari, vazifa om illari, sinaluvchilarning individual farqlari;
- q o 'sh im ch a k o ‘rsatkich - xususan eksperim ental farazning 
asosiy qism laridan biri; eksperim ental farazni yaxshilab tekshirish 
uchun o'rg an ilay o tg an obyektning q o ‘shim cha ko'rsatk ich darajasi 
bilan mos boMishi lozim , umumiy eksperim ental farazni tekshirish 
uchun esa - eksperim entning turli darajalarida o'tkazilishi;
- birlik ko'rsatk ich ;

---

- ikkiiam chi k o ‘rsatkich;
- kengaytirilgan k o 'rsatk ich - m ustaqil ko ‘rsatkichning yangi 
sharoitlarini yaratilishiga moyillik;
- sifat k o 'rsatk ich - m ustaqil ko'rsatk ich n in g sifat jih atid an bir- 
biridan farqlanuvchi sharoit, holati;
- m iqdoriy k o 'rsatk ich - mustaqil ko 'rsatk ich m iqdoran o 'lch ash
m um kin b o 'lg an darajalar orasidagi farq, k o 'p bosqichli eksperi- 
m entga xos;
- asosli k o 'rsatk ich - «asosda yotuvchi» nazariy m ulohazalarga 
asoslangan holda m ustaqil ko'rsatkichning o 'z a ro ta ’sirini k o 'rsatish ;
- nazorat k o 'rsatkichi - ikkinchi m ustaqil k o 'rsatk ich hisoblan- 
gan q o 'sh im ch a k o 'rsatkichlardan biri hisoblanadi.