Ek sper im en ta L

IV. REAL HAYOTNI AKS ETTIRUVCHI 
EKSPERIMENTLAR
Deyarli barcha hayotim izdan oladigan m ulohazali xulosalarim iz 
kundalik hayotim izda sodir boMadigan o ‘zgarish!arni vujudga keli- 
shiga olib keladi. Bunday tarzdagi eksperim entlarim iz real dunyoni 
aks ettiradi.
Barcha eksperim cntlardagi mavjud m a’lum otlar um um iy xulosa- 
larga olib keladi. B oshqacha qilib aytganda, eksperim ent bu umum- 
lashtirishdir.
Biz kundalik hayotim izda deyarli ko ‘p hollarda eksperim ent 
o 'tk azib , o ‘zim izning faoliyatim izga rahbarlik qilib, m alakalarga ega 
bo‘lam iz, natijada, xulosalarim izni esa um um lashtiram iz.
Bir necha bor uchrashganim izda iliq kayllyat bilan q o ‘l berib 
m uom ala qilgan, sog‘ligingiz, kayfiyatingiz haqida so ‘ragan kishi- 
ning harakatlarini d o 'sto n a harakatlar tarzida m ulohaza qilam iz. 
E ndilikda o 'z im iz shu odam bilan qaerda uchrashm aylik - xoh, biror 
kechada, anjum an yoki k o ‘chadami u bilan m uloqotga kirishishga 
intilam iz. A lbatta, bu orada bizning xulosalarim iz chin boMmasligi 
m uinkindir. Balki, ham suhbatdoshim iz o 'z in in g «sam im iyligi» osti- 
da biror m aqsadni ko ‘zlayotgandir? A gar ilgari egallagan m alakala- 
rim izni um um lashtirm aganim izda edi, shubhasiz har bir yangi 
holatlarda nim a qilishim iz kerakligini bilm agan bo ‘lar edik.
Eksperim entda tadqiq qilinuvchilarning kundalik hayotlari: nim a 
qilayotganligi va uni atrofini egallagan hodisalar aks etayotgan 
b o ‘lsa-da, unga sistem a kiriti 1 ishi darkor. U yushtiriladigan sharoitlar, 
foydalaniladigan m ateriallar, jarayonlarning ketrna-ketligi reja aso- 
sida tartibga solinishi kerak.
Turli lipdagi eksperim entni tavsiflash, hal qilish va rejalashti- 
rishda bir necha atam alarni tushunib ishlata olishim iz lozim. Tad- 
qiqotclii lug'atining asosiy atam alaridan biri o ‘zgaruvchanlikdir. 
0
‘zgaruvchanlik aham iyati o 'zgarib turishi ehtim oli bor istalgan 
ko'rsatkichdir. Reallikdagi, y a'n i tevarak-atrofim izdagi bizni qiziq-

---

tiruvchi barcha hodisalar o‘zicha farqli tom onlarini aks ettiradi. 
M asalan, aqliy taraqqiyot testida o 'zgaruvchanlik inson intellektual 
qobiliyatlari b o iis h i mumkin. Aqiiy faoliyatga oid m usiqaning ta ’si- 
riga baho beruvchi ekspcrim entda m usiqaning balandligi o 'zg aru v- 
chanlikni berishi m um kin. Ekspcrim ental chizm ani tahlil qilishda 
o 'zgaruvchan lik m ustaqil va tobe ko'rsatkichlarga bo'linadi.