Ekologiya va mehnat muhofazasi

 
3- rasm. Yong„in darakchilari tizimi 
Yong‗in darakchilari o‗zlarining ishlash uslubiga binoan shartli ravishda 4 ta 
guruhga, ya‘ni issiqlik, yorug‗lik, gaz va tutunda ishlaydigan turlarga bo‗linadi. 
Ular sanoat korxonalari, bino hamda inshootlarning xususiyatlariga qarab tanlanadi 
va o‗rnatiladi. 
 
 
 
 

---

25 
II- BO„LIM 
 
SANOAT KORXONALARIDA YONG„IN XAVFSIZLINI
TAHLIL QILISH ASOSIDA BAHOLASH 
 
2.1. Yong„in xavfsizligi xolati bo„yicha asosiy qoidalar 
 
Bino, qurilish konstruksiyalari, mahsulotlar va materiallarning meyoriy-
texnik hujjatlarida ularning SHNQ 2.01.02-04 bilan tartibga solinadigan yong‗in-
texnik xarakteristikalar ko‗rsatilgan bo‗lishi lozim. Binoning yong‗indan himoya 
qilish tizimlari odamlarning yong‗in xavfsizligi bo‗yicha, bir yilda har bir kishiga 
hisoblaganda xavfli omillar ta‘sirini oldini olish bo‗yicha kamida 0,999999 
darajaga teng bo‗lishi, odamlar uchun yong‗in xavfliligi darajasi esa, bir yilda har 
bir kishi boshiga hisoblangan eng oxirgi ruxsat etilgan darajadan ortib ketadigan 
xavfli yong‗in omillarining 10
-6
dan oshib ketmaydigan ta‘sir darajasiga ega 
bo‗lishi hamda yong‗in-qutqaruv bo‗linmalarining yong‗inni o‗chirish va qutqarish 
ishlarini amalga oshirishdagi harakatlari GOST 12.1.004-91 talablariga muvofiq 
bo‗lishi lozim.
Muayyan binolarning o‗ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi qo‗shimcha 
talablar va bir qator tegishli hisob-kitoblarni amalga oshirish asosida belgilanib, 
ularning ro‗yxati maxsus texnik shartlarni ishlab chiqishda asoslab beriladi. 
Qurilish jarayonida quyidagilarni ta‘minlash lozim: 
- loyihada ko‗zda tutilgan barcha yong‗inga qarshi choralarni bajarilishi;
- yong‗inga qarshi qoidalarga amal qilish hamda qurilayotgan va yordamchi 
obektlarni yong‗indan muhofaza qilish, qurilish va montaj ishlarini yong‗indan 
xavfsiz tarzda bajarilishi; 
- yong‗in o‗chirish vositalari mavjudligi va soz holda saqlanishi;
- qurilayotgan obektda va qurilish maydonida yong‗in yuz berganda 
odamlarni evakuatsiya qilish va qutqarish, moddiy boyliklarni himoya qilish 
ishlarini xavfsiz amalga oshirish imkoniyati.
Foydalanish jarayonida quyidagilarga amal qilinadi: 

---

26 
- binoni yong‗indan himoya qilish vositalarining ishlash qobiliyatini 
ta‘minlash; - yong‗in xavfsizligi qoidalari bajarilishini ta‘minlash;
- konstruktiv, hajmiy-rejalashtirish va muhandis-texnik yechimlarga 
loyihasiz o‗zgartirishlar kiritishga yo‗l qo‗ymaslik;
- ta‘mirlash ishlarini bajarishda amaldagi meyorlar talablariga javob 
bermaydigan konstruksiya va materiallar qo‗llanilishiga yo‗l qo‗ymaslik.
Baland binolar 4 turga sinflanadi:
1-sinf - 100 m gacha; 2-sinf - 100 dan 150 m gacha; 3-sinf - 150 dan 200 m 
gacha; 4-sinf - 200 m dan ortiq.
Jangovar hisobda yuqori bosimli avtonasos va balandligi kamida
50 m.dan kam bo‗lmagan avtonarvon (tirsakli ko‗targich) mavjud yong‗in-
qutqaruv depolaridan, balandligi 100 m.gacha bo‗lgan binolarni 2 km. dan ko‗p 
bo‗lmagan masofada, 100 m.dan yuqori bo‗lgan binolarni esa – 1 km.dan ko‗p 
bo‗lmagan masofada joylashtirilgan sharoitda loyihalashtirishga ruxsat etiladi. 
Ko‗rsatib o‗tilgan masofalarga rioya qilishning imkoni bo‗lmasa, 
loyihalashtirilayotgan kompleks tarkibida kam sonli yong‗in-qutqaruv bo‗linmasini 
tashkil etishni nazarda tutish lozim. Ushbu bo‗linmaning shaxsiy tarkibi soni, 
shuningdek yong‗in-qutqaruv texnikalari va boshqa vositalar bilan ta‘minlash FVV 
bilan kelishiladi.
Yo‗llar va tutash hududlarning planirovkasi quyidagi imkonlarni 
ta‘minlashi lozim:
— binoning barcha tomonlaridan yong‗in-qutqaruv texnikasi kirib kelishini;
— binodan evakuatsiya chiqish joylariga yong‗in-qutqaruv texnikasi kirib 
kelishini;
— avtonarvonlar yoki avtoko‗targichlar orqali yong‗in o‗chiruvchilar quyi 
yong‗in bo‗lmasida mavjud bo‗lgan har qaysi xona, kvartira, xavfsizlik zonasiga 
kirib borish imkoniga ega bo‗lishi. Shu bilan birga binoning stilobat qismining 
kengligi va balandligini hisobga olish lozim. Yong‗in-qutqaruv texnikalari bosib 
o‗tishi nazarda tutiladigan yong‗in holatida o‗tish yo‗l ko‗tarmasining 

---

27 
konstruksiyasi va stilobat qismining yo‗l qoplamasi og‗irligi kamida 48 tonnaga 
teng bo‗lgan (har bir o‗qiga 16 tonnadan) avtonarvon, tirsakli ko‗targich massasi 
yuklamasini ko‗tara oladigan qilib loyihalashtirilishi lozim. 
Yong‗in o‗chirish texnikalarining o‗tish yo‗llarini kengligi 6 m.dan kam 
bo‗lmasligi kerak. O‗tish yo‗lining umumiy kengligiga ushbu yo‗lga tutash bo‗lgan 
to‗silmagan trotuarni qo‗shish mumkin, bunda uning qoplamasining toifasi 
transport o‗tish yo‗lining qoplasami toifasidan past bo‗lmasligi kerak. Binoning 
baland qismining tashqi devorlaridan o‗tish yo‗llari chetigacha bo‗lgan masofa 8-
10 metrni tashkil qilishi lozim. Yong‗in o‗chirish texnikalari o‗tadigan yo‗llarning 
burilish radiusi 18 m.dan kam bo‗lmasligi zarur. Boshi berk yo‗llar avtonarvon va 
avtoko‗targich burilishiga imkon yaratish uchun diametri 16 m.dan kam bo‗lmagan 
orolchalari mavjud burilish maydonlari bilan yakunlanishi zarur. Burilish 
maydonlaridan avtomobillar turargohi sfatida foydalanishga yo‗l qo‗yilmaydi.
Kirib kelish va o‗tish yo‗llari, SHNQ 2.07.01- talablariga muvofiq, IV 
toifadan past bo‗lmagan yo‗llar sifatida loyihalashtirilishi lozim. Avtonarvonlar va 
avtoko‗targichlarni o‗rnatish joylarining qiyaligi 6° dan katta bo‗lmasligi kerak. 
Yong‗indan qutqarish texnikasining surilma tayanchlari asosini (shu jumladan 
tayanch ostiga taglik qo‗yib) o‗rnatish joylaridagi yo‗l ko‗tarmasi hamda tuproq 
0,6 MPa (6 kgs/sm2 )ga teng bosimga bardosh berishi lozim.