Ekologiya va s u V
1 - Mavzu. Ekologik ekspertizaning huquqiy hujjatlari bilan tanishish
Download 0.74 Mb. Pdf ko'rish
|
6Zz9YS92VHEFgKIdpbqcLsw1EPgG5Gr0hexjKD4C
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mashgulot rejasi
|
3
1 - Mavzu. Ekologik ekspertizaning huquqiy hujjatlari bilan tanishish. Maqsad: Ekologik ekspertizaning huquqiy hujjatlari va boshqa ekologik ekspertizaga taalluqli hujjatlar bilan ishlashni o'rgatish. Mashg'ulot rejasi: 1. O' zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2. Tabiatni muhofaza qilish to' g' risidagi qonun. 3. Ekologik ekspertiza to' g' risidagi qonun. 4. Ekologik ekspertiza Nizomi, qonuni osti hujjatlari. Ekologik ekspertizaning huquqiy asoslari bo'lib, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Qonunlar hamda ekologik huquqiy normalarni o'ziga olgan normativ huquqiy aktlar hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va farmoyishlari (buyruqlari), O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining (hukumatining) qaror va farmoyishlariga ham taalluqlilidir. Shunday qilib, ekologik ekspertizaning huquqiy asoslari ekologik huquqiy normalarni o 'z ichiga olgan normativ-huquqiy aktlar (rasmiy hujjat) hisoblanadi. Normativ-huquqiy aktlar tegishli vakolatli organlar tomonidan chiqariladigan hujjatlardan iborat bo'ladi. Huquqiy (yuridik) kuchiga ko'ra ekologik ekspertizaning barcha huquqiy talablarini qonunlar va qonunga asoslangan aktlarga bo'lish mumkin. Qonunlar qonun chiqaruvchi organ - O'zbekiston Respublikasining Oliy majlisi tomonidan qabul qilinadigan normativ aktlar hisoblanadi. Qonunga asoslangan aktlarga shunday aktlarni qabul qilish huquqiga ega bo'lgan O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi, vazirliklar va idoralar, respublika subyektlarining vakolati hokimiyat organlari tomonidan qabul qilingan huquqiy xarakterdagi hujjatlar kiradi. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi barcha qonunlar kabi ekologik ekspertiza sohasida huquqiy normalarning asosiy bosh manbaidir. “Tabiatni muhofaza qilish to'g'risida” gi O'zbekiston Respublikasining qonuni (1992y) ekologik ekspertizaning maqsadi, obyektlarini belgilab bergan. (IV qism, 24-27 moddalar). O'zbekiston Respublikasining “Ekologik ekspertiza to'g'risida” (2000 yil) qonunida ekologik ekspertizaning huquqiy asolari to 'la bayon qilingan. Bundan tashqari ekologik ekspertiza uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan tabiat komponentlarini muhofaza qilish bo'yicha qator qonunlar qabul qilindi. Bular qatoriga atmosfera, yer, suv, yer osti boyliklari, o'sim lik va hayvonat olami, alohida muhofaza qilinadigan hududlar to'g'risidagi qonun hujjatlari kiradi. 4 1 - Topshiriq O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining bevosita ekologiyaga bog'liq bandlarini jadval asosida yozib chiqing va izohlab bering: № Bandlar Bo'limlari va boblari Izoh 1 Fuqarolar atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo'lishga majburdirlar. 50-modda Respublikamizda yashovchi har bir fuqaro o'z faoliyati davomida atrof-muhit, atmosfera, suv tuproq, ifloslantirmasligi, biologik resurslar o' simlik va hayvonlar ziyon yetkazmasligi to'g'risida so'z yuritiladi. 2. 3 Mustaqillik yillarida O'zbekistonda ekologik ekspertiza bo'yicha qator qonunlarga asoslangan aktlar qabul qilindi. 2- Topshiriq Ekologik ekspertiza o'tkazish uchun ahamiyatga ega bo'lgan tabiat komponentlarini muhofaza qilishga bag' ishlangan qonunlarni yozib chiqing: № Qonunlar Qabul qilingan yil, oy, kun. Bo'lim va bandlar 1 Tabiatni muhofaza qilish to'g'risidagi qonun 8- dekabr 1992 yil 11-bob, 53- modda. 2 3 4 5 5 3- Topshiriq Ekologik ekspertiza bo'yicha qonunlarga asoslangan normativ-huquqiy aktlarni bayon qilib chiqing: № Normativ huquqiy aktlar nomi Qabul qilingan yili Mazmuni, mohiyati 1. Korxonalar, binolar va inshootlar qurishning loyiha-smeta hujjatlarining tarkibi, ishlab chiqarishni muvofiqlashtirish va tasdiqlash tartibi to'g'risida. 1996 yil Faoliyat yurgizadigan har qanday tashkilotlar shu korxona qurilishining loyihalari aks etgan hujjatlarni taqdim etishlari kerak 2. 3. 6 2-mavzu. O 'zbekistondagi ekologik vaziyatni ekspert baholash mezonlari va ekologik rayonlashtirish M aqsad: Ekologik ekspertiza o'tkazish vaqtida O'zbekistondagi ekologik vaziyatni hisobga olish, uni mezonlari va ekologik rayonlashtirish bo'yicha bilim berishdan iborat. M ashg'ulot rejasi: 1. Ekologik vaziyatning umumiy ta ’rifi 2. Tabiat komponentlarining ekologik holati 3. Y er resurslari 4. Biologik resurslar 5. Y er osti boyliklari 6. C hiqindilar muammosi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Rio-de-Janeroda 1992 yilda o'tkazilgan atrof-muhit va rivojlanishga bag'ishlangan Konferensiyasida jamiyatning barqaror rivojlanishi tabiiy muhitni yemirish va tabiiy resurslarning kamayishi va tugashi hisobiga amalga oshmasligi shuningdek kuchli iqtisodiyotsiz yashash muhitining zarur sifatini ta’minlab bo'lmasligi to'g'risidagi xulosalarga keldi. O'zaro bog'liq bo'lgan iqtisodiyot, ekologiya va ijtimoiy jarayonlarni birgalikda boshqarish barqaror rivojlanishni ta’minlashning asosiy shartidir. Ushbu qoidalar O'zbekiston Respublikasiga ham to'liq taalluqlidir. Bu konferensiyada global ekologik muammolar yechimini topishda bozor iqtisodiyotiga o'tayotgan mamlakatlarning alohida rol o'ynashi to'g'risidagi g'oya birinchi marta kun tartibiga qo'yildi va to'la qo'llab-quvvatlandi. Bu mamlkatlar qatoriga O'zbekiston va Markaziy Osiyoning boshqa davlatlari ham kiradi. Ular katta tabiiy resurs salohiyatiga ega bo'lib, regional va global miqyosda atrof-muhitni sog'lomlashtirishga salmoqli hissa qo'shish imkoniyatiga egadir. Shu munosabat bilan O'zbekistondagi hozirgi ekologik vaziyatni ekologik ekspertiza munosabatlarini rivojlantirish nuqtayi nazaridan tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Shu sababdan Respublika fuqarolarining yashashi uchun sog'lom shart-sharoit vujudga keltirish va tabiatdan foydalanish samaradorligini oshirish, tabiiy resurslarning ozayishiga yo'l qo'ymaslik, tabiatini asrash va muhofaza qilishda ekologik ekspertiza amaliyoti boshqarishning o'ta muhim ahamiyatga ega bo'lgan yo'nalishlari qatoriga kiradi. Ekologik ekspertiza nuqtayi nazaridan tabiatdan foydalanish va atrof muhitni muhofaza qilish sohasida respublikada uzoq davr mobaynida xukmronlik qilgan o'tmish totalitar tuzumdan meros bo'lib qolgan ekologik muammolar yechimini topish, mamlkatda mavjud bo'lgan boshqa ekologik muammolarning yahlit manzarasini aniqlash, ularni keltirib chiqargan sabablar va ulardan kuzatilayotgan ko'ngilsiz oqibatlarning natijasi hisoblangan murakkab ekologik vaziyatning ta’sirini tahlil etish mamlakatlarning antropogen omillarga bog'liq bo'lgan ekologik vaziyati 8 to'g'risida to la tasavvur beradi. Bular o'z navbatida ekologik ekspertiza amaliyotida maqsadga muvofiq loyihalarga afzallik berish yoki samarasiz loyihalarni rad etish masalalarini to'g'ri hal etishga xizmat qiladi. O'zbekistondagi hozirgi ekologik vaziyatning ekologik ekspertiza nazoratida hisobga olinishi zarur bo'lgan asosiy xususiyatlaridan quyidagilarni ko'rsatish mumkin: - respublikada atrof-muhitning ekologik talablarga to'la javob beradigan (havo, suv, tuproqninig ifloslanishi belgilangan standart talablari darajasida bo'lgan) hududlar mamlakat umumiy maydonining 27%ni (120 ming kv.km) tashkil etadi va mazkur hududda O'zbekistonning 45%ga yaqin aholisi (11mln kishi) yashaydi. Qolgan hududlarda ekologik vaziyat turli darajada buzilishlarga uchragan; - iqtisodiyotning xomashyo va tabiatni eksplutatsiya qiluvchi resurs va energiyani ko'p iste’mol qiladigan tarmoqlarning tez rivojlanishi (ayniqsa an’anaviy qishloq xo'jaligi, foydali qazilmalarni qazib olish va eksport qilish, energiya va xom ashyoni ko'p iste’mol qiladigan tarmoqlar) tabiiy muhitga salbiy ta’sir qilish bosimining kuchayib borishiga va me’yordan oshib ketishiga olib kelgan; - tabiat komponentlarining barchasida ekologik holat sezilarli o'zgarishlarga uchragan. Bular qatoriga havoning ifloslanishi, yer usti va yer osti suvlarining ifloslanishi, tuproqning sho'rlanishi va degradatsiyaga uchrashi, biologik mahsuldorlik va xilma-xillikning kamayishi, yaylovlarning digressiyasi, o'rmonlarning kesib yuborilishi cho'llashuv jarayonlarining kuchayishi va boshqalar kiradi; - aholi yashash manzillari-Shahar va qishloqlarda ekologik vaziyatning yomonlashuvi, va uning aholi salomatligi va turmush darajasiga zararli ta’sirining kuchayib borishi kuzatilmoqda. Bular qatoriga aholining toza ichimlik suvi bilan yetarli darajada ta’minlanmaganligi, kommunal xo'jaligi va sanoat oqavalarining, chiqindilarning ko'payishi, sanitariya xizmatining past darajasi va boshqa noqulayliklarning mavjudligi kiradi; - qattiq chiqindilarning (shu jumladan zaharli sanoat chiqindilari) ko'plab to'planib qolishi, radioaktiv ifloslanishning katta xavflari borligi (Markaziy Qizilqum, Toshkent viloyati va boshqalar); - tabiiy va texnogen halokatlar (sel, ko'chki, o'pirilish, zilzilalar) xavfining kuchayib borishi; - Orol dengizining qurishi va Orol bo'yidagi salbiy ekologik o'zgarishlarga bog'liq bo'lgan halokat va inqirozlar, ijtimoiy ofat, ekologik noqulayliklarning mavjudligi; - alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar maydoni va strukturasining talabga javob bermasligi; - qo'shni davlatlarning chegaralaridan o'tib kelayotgan ifloslantiruvchi ta’sirning mavjudligi va boshqalar. O'zbekistonda mavjud bo'lgan ekologik vaziyatning ko'rsatilgan xususiyatlari ekologik ekspertiza munosabatlarida aholining yashashi qulay 9 sharoitlar yaratish, tabiiy resurslardan tugab qolmaydigan tarzda foydalanish, tabiatning mahsuldorligi, o'z-o'zini tiklash imkoniyatlarini saqlab qolish, atrof- muhitni saqlash va muhofaza qilish sohasida milliy manfaatlarning ustivorligini ta’minlash, xalq xo'jaligida ekologiyalashtirishni keng qo'llash yo'nalishlarida ekspert nazoratini kuchaytirishni taqazo etadi. 1 - Topshiriq O'zbekistonda ekologik vaziyatning turli darajada buzilish holatlarini yozib bering: № Tabiat komponentlari bo'yicha Aholi yashash manzillari (shahar, qishloq) bo'yicha. 1 Havoning ifloslanish Toza ichimlik suvi bilan yetarli ta’minlanganlik 2 3 4 5 O'zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasi, mamlakatning ilmiy-tadqiqot muassasalari olimlari, mutaxassislarni jalb etib, O'zbekistondagi ekologik vaziyatni baholash metodologiyasini ishlab chiqdi va mamlakatni ilmiy asoslangan ekologik rayonlashtirishni (mintaqalashtirish) amalga oshirdi. 18 ta ekologik indikator orqali respublika tumanlaridagi va ular orqali viloyatilardagi ekologik vaziyat baholangan. Mavjud ekologik holatning og'irlik darajasiga ko'ra tumanlar quyidagi rayonlar tizimiga kiritilgan: 0 - qoniqarli (yo'l qo'yarli) ekologik holatidagi: 1 - keskin ekologik holatdagi: 2 - favqulodda ekologik holatdagi: 3 - halokatli ekologik holati. O'zbekistonda mavjud bo'lgan ekologik vaziyatning ko'rsatilgan xususiyatlari ekologik ekspertiza munosabatlarida aholining yashashi uchun qulay sharoitlar yaratish, tabiiy resurslardan tugab qolmaydigan tarzda foydalanish , tabiatning mahsuldorligi, o'z-o'zini tiklash imkoniyatlarini saqlab qolish, atrof-muhitni saqlash va muhofaza qilish sohasida milliy manfaatlarning ustuvorligini ta’minlash, xalq xo'jaligida ekologiyalashtirishni keng qo'llash yo'nalishlarida ekspert nazoratini kuchaytirishni taqozo etadi. 10 2-Topshiriq Ekologik indikator yordamida O'zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof- muhitni muhofaza qilish davlat qo'mitasi ishlanmalari asosida ekologik holatni baholash mezonlarini keltiring. № M ezonlar nomi O 'lchov birliklari M intaqalar K eskin Favqulodda H alokatli 1 1 darajali o 'ta xavfli m ezonlar 40 60 100 2 yer osti suvlarini ifloslanishi Ifloslanish indeksi 4-6 6-10 10 3 yer usti suvlarini ifloslanishi Ifloslanish indeksi 2-3 3-5 5 4 5 6 Ekologik vaziyatning viloyatlardagi farqlari bo'yicha hisoblangan ball ko'rsatkichlariga ko'ra ularning quyidagi tiplari aniqlanadi: 1). 400 va undan ortiq ball-favqulodda keskin; 2). 250-400 ball-juda keskin; 3). 150-250 ball-o' rtacha keskin; 4). 120-150 ball-uncha keskin bo'lmagan; 5). 120 balldan past ball-keskin bo'lmagan. 2-Topshiriq O'zbekiston Respublikasidagi Navoiy, Surxondaryo, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog'iston respublikasi tumanlardagi ekologik vaziyatni tiplar bo'yicha yozib, ta’riflab chiqing. 3-Topshiriq Katta O'zbekiston magistral yo'lida (Toshkent-Buxoro) transport yo'lkasidagi ekologik holatni baholang. Bunda transportlardagi tabiatni texnik muhofaza qilish, yo'l chetidagi ta’sir chegaralarini, atrof-muhitda birikmalar miqdorini oshishini, tabiiy landshaftlarga, bioxilma- xillikka ta’sirlarini hisobga oling. Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|