Ekologiya va s u V

25

---

POG'ONA
Davlat ekologik ekspertiza 
tizimini tashkil etish va 
Davlat ekologik 
ekspertizaning xulosasiga 
qo'yiladigan talablar
DEE O'zb.Res. ekologiya va
AMM ekspertiza organ 
mutaxassis o'tkaz.
DEE O'zb.Res. eko logiya va 
AMM ekspertiza to monidan 
taqdim etilgan hujjatlarini 
rasmiylashtirish va ko 'rib chiqish
Ko'rib chiqish natijalari bo'yicha 
DEE xulosasi tuziladi.
DEE xulosalariga ijrochi ekspert 
rahbarining muovini tomonidan 
viza qo'yiladi va bo'limma rahbari 
tomonidan imzolanadi.
Bosh DEE ning xulosasi obyekt 
joylashgan hududdagi E va AMM 
ekspertiza bo'lishiga jonatiladi.
DEE o'tkazish muddatlari 
mehnatning hajmiga bog'liq holda 
belgilanadi. ( 1 marta amalga 
oshirirladigan ishlar uchun 45, qayta 
ekspertiza uchun 30 kun)

---

5 - mavzu. O'zbekistonda xalqaro ekologik ekspertiza tajribalaridan 
foydalanish
M aqsad: Respublikamizda xalqaro ekologik ekspertiza tajribalaridan 
foydalanish bo'yicha bilim berishdan iborat.
M ashg'ulot rejasi:
1. AQSHda ekologik ekspertiza o'tkazishni o' ziga xos xususiyatlari
2. Yevropa hamkorlik 
mamlakatlarida 
ekologik 
ekspertiza 
o'tkazish bo'yicha erishilgan yutuqlar
3. Rossiya federatsiyasida ekologik ekspertiza o'tkazishni afzalliklari
4. O'zbekistonda 
chet mamlakatlar 
tajribalari 
asosida 
ekologik ekspertiza samarasini aniqlash
O'zbekistonda ekologik ekspertiza amaliyoti endilikda shakllanayotgan va 
rivojlanib borayotgan hozirgi sharoitida chet el tajribalarini o'rganish va ulardan 
mavjud muammolar yechimini topishda foydalanish muhim ilmiy va amaliy 
ahamiyatga ega. Majburiy ekologik ekspertiza protsedurasini o'tkazish amalda 
dunyoning deyarli barcha rivojlangan mamlakatlarida qabul qilingan. Ular 
tashkiliy-huquqiy, ma’muriy prinsiplari, baholash metodologiyasi bo'yicha turli 
mamlakatlarda bir-biridan farq qiladi. Shu bilan bir qatorda ular uchun umumiy 
bo'lgan xususiyat ham bor bo'lib, ular qatorida ekologik ekspertizaning, ekologik 
xavfsizlik va ekologik farovonlikga erishish maqsadlarini amalga oshirishga 
yo'naltirilishi hisoblanadi.
Dunyoda ekologik ekspertiza tartibi (instituti) 
XX 
asrning 70-80 
yillarida faol shakllana boshlagan. Yangi loyihalarni ekologik ekspertizadan 
o'tkazishning zarurligi qonunchilik darajasida dunyoda birinchi bo'lib AQSH da 
amalga oshirildi. 1969 yilda AQSH da ekologik ekspertiza to'g'risidagi qonun 
qabul qilindi. Ushbu qonun ekologik ekspertizada muqobillik (al’ternativ) talabini 
majburiy qilib qo'ydi. Bunda loyihani ro'yobga chiqarishning ehtimol 
tutilayotgan ekologik oqibatlarini tahlil qilish bilan bir qatorda unga qanday 
muqobillik borligini ko'rsatish ham talab qilindi.
AQSH ekologik ekspertizasi mavjud ishlab chiqilgan va rivojlangan 
qonunlar va normativ aktlar tizimidan iborat bo'lgan federal va mahalliy 
darajadagi puxta huquqiy asosga ega. Masalan, «Atrof-muhitga ta’sir to'g'risida 
bayonot»ni (boshqacha aytganda ekologik ekspertizani) tayyorlash protsedurasi 
loyihani amalga oshirishning ekologik, ijtimoiy, estetik, madaniy-tarixiy 
oqibatlarini qamrab oladi. Loyihaning bir nechta raqobatlashuvchi variantlari 
taqdim etilib, ular tahlil qilinadi va taqqoslanadi, shunga asoslanib ekologik 
xulosa chiqariladi.
AQSHda loyihalarni ekologik ekspertizasi atrof-muhitga salbiy ta’sirini 
bartaraf qilish maqsadida o'tkaziladi va hokimiyat organlarining yetarli darajada 
ko'p kapital qo'yilmalarni jalb qiladigan xo'jalik qarorlariga taalluqli bo'ladi.
27

---

1 - Topshiriq
Amerika 
Qo'shma 
Shtatlarida 
loyihalarni 
ekologik 
ekspertizadan 
o'tkazilayotganda atrof-muhitga ta’sirini baholash uchun qanday tadbilarni 
bajarilishini yozib, izohlab bering.
AQSH da ekologik ekspertizani ko'pincha federal idoralar amalga oshiradi 
va uni o'tkazishning yakuniy vazifasi «Atrof-muhitga ta’sir to'g'risida bayonot»ni 
tuzish bo'lib, shu asosda loyihani ro'yobga chiqarishning ekologik xavfsizligi va 
maqsadga muvofiqligi to'g'risida xulosa chiqariladi.
AQSH federal organlari tomonidan o'tkaziladigan ekologik ekspertiza ko'p 
hollarda federal ahamiyatga ega bo'lgan sanoat obyektlarini qurishga, federal 
budjetdan moliyalashtirilgan (sarmoyalanadigan) to'g'onlar, yo'llar va boshqa 
infrastruktura obyektlarni qurishga taalluqli bo'ladi. Hozirgi vaqtda ekologik 
ekspertizani qo'llash sohasiga xususiy loyihalar ham kiritilayotir. Xususiy 
loyihalar, qoida tariqasida, maxsus davlat qarori yoki litsenziyasi olingandan 
keyin amalga oshirila boshlanadi. Bu esa loyihaning ekologik ekspertizasini va 
uning ekologik-iqtisodiy asoslanishini talab qiladi.
Yevropa Hamkorligi (YH) mamlakatlarida ham yetarli darajada ekologik 
ekspertiza o'tkazish tajribasi to'plangan va shu asosda ekologik ustuvorlikni 
amalga oshirishning samarali yo'llarini topishga harakat kuchayib borayotir.
Yevropa Hamkorligi uning barcha a’zolari hayotga joriy etish majburiy 
bo'lgan ekologik ekspertiza bo'yicha maxsus direktiva (ko'rsatma) qabul qilgan. 
Bu direktivaga ko'ra ekologik ekspertiza ehtimol tutilayotgan o'zgarishlarni 
bashorat (prognoz) qilishi kerak, ya’ni u bashorat (prognoz) xarakteriga ega 
bo'lishi lozim.
Xalqaro ekologik ekspertiza tajribalari tahlili shuni ko'rsatadiki, ekspertiza 
xulosalarini hayotga tadbiq etishning aniq va ishlaydigan mexanizmi ishlab 
chiqilmasa, butkul ekspertiza jarayoni o'z ahamiyatini yo'qotadi. Ekspertizaning 
xulosalari hayotga tatbiq etilgandagina uni to'la qimmatga ega bo'lgan foydali 
jarayon va tadbir deb hisoblash mumkin. Shu sababdan AQSH, Yevropa 
mamlakatlari, Rossiya va boshqa mamlakatlarning ibratli tajribalaridan to'g'ri 
foydalanish O'zbekistonda ekologik ekspertiza samarasini oshirishga xizmat 
qiladi.
2 - Topshiriq
O'zbekistonda ekologik ekspertiza faoliyatida chet mamlakatlar ekologik 
ekspertiza tajribalaridan ibrat olsa arziydigan jihatlarini ko'rsatib bering
28

---

VENN diagram m asi
1. Davlat idoralari ekologiya va 
atrof- muhit muhofazasi 
qo'mitasi
2. Iste’molchi tomonidan amalga 
oshirilishi
3. Kategoriyaga bo' linib 
Respublika, viloyat va tumanlar 
miqiyosida turli obyektlarni 
ekspertizadan o'tkazish
1. Ekspertiza o'tkazish 
majburiyligi
2. Ekologik xavfsizlikga 
erishish
3. Ekologik 
farovonlikga erishish
1. Federal idoralar tomonidan 
amalga oshirilgan
2. Federal budjetidan amalga 
oshiriladi
3. Yirik sanoat obyektlari 
ekspertizadan o'tkaziladi:
• To'g'onlar
• Yo'llar

---

Seminar m ashg'ulotlari uchun quyidagi m avzular tavsiya etiladi.
1-mavzu. Ekologik ekspertiza fanining predm eti, metodlari va 
vazifalari
Reja:
1. 
Ekologik ekspertizaning yangi fan va o'quv predmeti sifatida 
shakllanish va rivojlanishi
2. 
Ekologik ekspertiza fanining predmeti, obyekti, tadqiqot metodlari
3. 
Ekologik ekspertiza fanining boshqa fanlar bilan bog' liqligi va o' zaro 
aloqalari
4. 
Ekologik ekspertiza fanining maqsadi va vazifalari
2-Mavzu: Ekologik ekspertizaning ilmiy-metodik asoslari
Reja:
1. 
Ekologik ekspertiza to' g' risida tushuncha
2. 
Ekologik 
ekspertiza 
munosabatlarida 
ekologik 
qonunlar, 
qoidalar, prinsiplarga asoslanish
3. 
Ekologik ekspertizada atrof muhitga ta’ sirini baholash
3-Mavzu: O 'zbekistondagi ekologik vaziyat va uni ekspert baholash
Reja:
1. Ekologik vaziyatning umumiy ta’rifi
2. Tabiat komponentlarining ekologik holati
3. Yer resurslari
4. Biologik resurslar
5. Yer osti boyliklari
6. Chiqindilar muammosi
4-Mavzu. Ekologik ekspertizaning asosiy prinsiplari
Reja:
1. 
Ekologik ekspertizaning prinsiplari to' g' risida tushuncha
2. 
Ekologik ekspertizaning umumiy prinsiplari
3. 
Ekologik ekspertizaning ilmiy prinsiplari
4. 
Ekolgik ekspertizaning peridik (huquqiy) prinsiplari
5-Mavzu: Ekologik ekspertizaning huquqiy asoslari
Reja:
1. 
Ekologik ekspertizaning huquqiy asoslari to' g' risida tushuncha
2. 
Ekologik ekspertizaning huquqiy asoslarining tizimlari
30

---

3. 
Ekologik ekspertiza munosabatlari qatnashchilarining huquqlari, 
majburiyatlari va javobgarligi
6-Mavzu: Ekologik ekspertiza tu rlari
Reja:
1. 
Ekologik ekspertiza turlari to' g' risida tushuncha
2. 
Davlat ekologik ekspertizasi
3. 
Jamoat ekologik ekspertizasi
4. 
Ekologik audit
7-Mavzu. Ekologik ekspertizaga qo'yiladigan talablar va atrof- 
muhitga ta ’sirni baholash
Reja:
1. 
Ekologik ekspertizaga qo' yiladigan umumiy talablar
2. 
Ekologik ekspertiza obyektlarining atrof tabiiy muhitga 
ta’sirining farqlari va ularni baholash
3. 
Ekologik ekspertiza obyektlarining atrof tabiiy muhitga ta’siri 
bo'yicha klassifikatsiyalash.
8-Mavzu: Ekologik ekspertizaning asosiy yo'nalishlari
Reja:
1. 
Ekologik 
ekspertizaning 
asosiy 
yo'nalishlari 
to'g'risida 
tushuncha
2. 
Texnologik ekologik ekspertizasi
3. 
Korxonalar ekologik ekspertizasi
9-Mavzu: Ekologik ekspertiza xizmatini tashkil etish va davlat 
ekologik ekspertizasining xulosasiga qo'yiladigan talablar1
Reja:
1. 
Ekologik ekspertiza o' tkazish tartibi
2. 
Davlat ekologik ekspertiza xizmatini tashkil etish
3. 
Davlat ekologik ekspertizasi xulosasining strukturasi va 
mazmuniga qo'yiladigan talablar
31

---

Ekologik eksperteza fanidan test savollari
1. Eksperteza s o 'z i_________________ ma’nosini bildiradi?
A. sinab ko'rish
B. solishtirish 
V. tajriba
G. o'xshatish
2. Ekologik ekspertizaning vazifasiga kiradi
A. Obyktlarini ishga tushirish
B. Obyektlarni faoliyatiga xulosa berish 
V. Obyektlar faoliyatii baholash
G. Yuqoridagilarning hammasi
3. Ekologik ekspertiza to'g'risidagi qonun qachon qabul qilingan?
A.2000 y 25 may
B.1999 y 15 may 
V.2002 y 25 may 
G.2001 y 25 may
4. Ekologik ekspertiza to'g'risidangi Nizom qachon qabul qilingan?
A. 2000 y
B. 2002y 
V. 1999y 
G. 2003y
5. Ekologik ekspertiza fanining vazifasi nimalar iborat
A. Obyekt faoliyatining tabiatga ta’sirini
B. Obyekt faoliyatining inson salomatligiga ta’sirini baholash 
V. Ekologik prinsip normativlariga
G. Hammasiga
6. Ekologik ekspertiza fani nimalarga asoslanadi.
A. Ekologik qonunlaroga
B. Ekologik qoidalarga
V. Ekologik prinsip normativlariga 
G. Hammasiga
7. Ekologik ekspertiza fanining predmeti
A. Ekspertiza jarayonidagi ekologik munosabatlar
B. Ekspertiza jarayonida qo'llaniladigan qonunlar 
V. Ekspertiza jarayonidagi qo'llaniladigan qoidalar
G. Ekspertiza jarayonida qo'llaniladigan me’yoriy hujjatlar
8. Ekologik ekspertizaning subyekti hisoblanadi.
A. Buyurtmachi
B. Pudratchi 
V. Iste’molchi 
G. Hammasi
9. Ekologik ekspertizaning obyekti hisoblanadi
A. Davlat dasturlari
32

---

B. Konsepsiya loyihalari 
V. Normativ texnik hujjatlar 
G. Hammasi
10. Ekologik ekspertiza faning uslublariga kiradi?
A. Guruhlash
B. Ekologik iqtisodiy baholash 
V. Qiyosiy tahlil
G. Hammasi
11. Ekologik ekspertiza fanining asosiy vaziflariga nimalar kiradi?
A. Respublikaning barqaror rivojlanishini ta’minlaydigan muammolarni 
yechish
B. Atrof-muhitga ta’sirni kompleks baholash
V. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni tartibga solish 
G. Hammasi
12. Ekologik ekspertiza tushunchasi necha xil yo'nalishda talqin etiladi?
A. ikki xil yo'nalishda
B. uch xil yo'nalishda 
V. to'rt xil yo'nalishda 
G. yagona yo'nalishda
13. Ekologik ekspertiza boshqaruv tizimida maxsus faoliyat tarmog'i bo'lishi 
uchun nechta sharoit bo'lishi zarur?
A. uchta
B. to'rtta 
V. ikkita 
G. bitta
14. Ekologik ekspertiza qonun,qoida,prinsiplarga tayangan holda nimalarga 
asoslanib guruhlarga bo'linadi?
A. tuzilmaga
B. funksiyaga 
V. evolutsiyaga 
G. hammasiga
15. Ekologik ekspertizani funksiyasiga asoslanib bo'lingan guruhlarda nechta 
ekologik qonun mavjud?
A.10 ta
B.13 ta 
V.14 ta 
G.16 ta
16. Ekologik ekspertizani qonunlarga asoslanib bo'lingan hamma qonunlari soni 
nechtani tashkil etadi?
17. Ekologik holotni baholosh qanday tartib zanjiriga asoslangan.
A. Tabiiy, muvozanatli, bo'hronli, og'ir halokatli, halokatli
B. Muvozanatli, tabiiy, og'ir, bo'hronli, halokatli, halokat 
V. Tabiiy, muvozanatli, bo'hronli, halokatli, halokat
33

---

G. Tabiiy, muvozanatli, bo'hronli, halokatli, og'ir, halokat
18. Respublikada ekologik ekspertiza talablariga to'la javob beradigan hududlar
mamlakatning umumiy maydonining necha foizini tashkil etadi?
A 30 
B 27 
V 33 
G 25
19 Ekologik ekspertiza talablariga javob beradigan hududlar O'zbekistonning 
necha foiz aholisi yashaydi?.
A .40
B. 45 
V. 50 
G. 37
20 Respublika bo'yicha atmosferaga chiqariladigan ifloslantiruvchi moddalarning 
necha foizi avtomobil transporti hissasiga to'g'ri keladi?.
A. 50 
B .53 
V. 58 
G. 60
21 Atmosferani ifloslantinishida ekologik ekspertiza nazoratini amalga oshirishda 
qanday chora tadbirlarga e’tibor berish lozim?
A Korxonalar chiqaradigan chiqindilarni maksimum kamaytirish
B. Korxonalardagi texnologik jarayonlarni takomillashtirish 
V. Nazoratni kuchaytirish
G. Hammasi to'g'ri
22 Suv resurslarini tejash va muhofaza qilishning ekologik ekspertiza nazorati 
uchun muhim yo'nalishini ko'rsating?
A. Ichimlik suvi bilan ta’minlash
B. Oqava suvlarini tozalash
V. Irrigatsiya tuzilmasini modernizatsiyalash 
G. Hammasi
23. O'zbekistonda yer fondini necha foizi qishloq xo'jaligida foydalaniladi?
A) 60,5 
b
) 61,5 
V) 63,0 
G) 65,2 
D)70,0
24. Respublikada sho'rlangan yerlar sug'oriladigan yer turlarining umumiy 
maydoni necha foizni tashkil etadi?
A) 45
B) 46 
V) 50 
G) 43 
D) 58
34

---

25. Ekologik holatning og'irlik darajasiga ko'ra tumanlar nechta rayonlar tizimini 
tashkil etadi?
A) 3
B) 4 
V) 6 
G) 5
d
) 8
26. Toshkent viloyatidagi qaysi tuman ekologik vaziyatning keskin tumanlar 
sharoitiga kiradi?
A) Bekobod 
b
) Bo'ka 
V) Zangiota 
g
) O r t a Chirchiq 
D)Yuqori Chirchiq
27. Navoiy viloyatida qaysi tuman ekologik vaziyatning favqulotda tumanlar 
sharoitiga kiradi?
A) Uchquuduq
B) Tomdi 
V) Qiziltepa 
G) Navoiy 
D)Xatirchi
28.Qorqalpog'iston Respublikasida qaysi tuman ekologik vaziyatning halokatli 
tumanlar sharoitiga kiradi?
A)Amudaryo
B) Mo'ynoq 
V) To'rtko'l 
G) Ellikqala 
D)Chimboy
29.Yevropa Hamkorligi mamlakatlari ekologik ustivorligini amalga oshirishning 
samarali yo'lini ko'rsating?
A) Ekologik toza mahsulotni ishlab chiqarish
B) Chiqitsiz texnologiya
V) Energiyani kam sarflovchi jihozlarga ega bo'lish 
G) Hammasi
D) A,B
30.AQSHda ekologik ekspertiza qonuni qachon qabul qilingan?
A) 1970
b
) 1969 
V) 1975 
G) 1965 
G) 1980
31.E.E.da prinsip so'zi qanday manoni anglatadi?
A) asos
b
) qat’iylik
35

---

V) talabchanlik 
G) a,b 
D) a,b,d
32.E.E prinsiplariga qanday xususiyat xos emas?
A) obyektiv o'zaro bog'langanlik
B) tarixan shakllanganlik 
V) tizimlilik
G) subyektiv bog'langanlik 
D) Hech qaysisi
33.Hozirgi zamon E.E prinsiplarining nechta yo'nalishi mavjud?
A) 3 ta
B) 2 ta 
V) 4 ta 
G) 5 ta 
D) 6 ta
34.Qaysi yo'nalish E.E. prinsipiga kiradi?
A) umumiy prinsip
B) ilmiy prinsip 
V) huquqiy prinsip
D) a,b
E) a,b,d
35.Ekologik ekspertizaning umumiy prinsipiga qaysi biri kiradi?
A) tabiatning birlamchiligi
B) tabiiylik prinsipi 
V) a,b
G) soxta muvafaqiyat prinsipi 
D) a,b,d
36. Ilmiy asoslangan e.eprinsiplariga nimalar kiradi?
A) Ekologik xavfsizlik prezumsiyasi
B) Tabiiy muhitga ta’sirini baholashning kompleksligi 
V) jamoatchilik fikrini hisobga olish
G) a,b 
D) a,b,d
37.E.E. huquqiy prinsipiga nima kiradi?
A) Qonuniylik
B) Asoslik 
V) Xolislik 
G) A,B
D) A,B,D
38.E.Eni huquqiy normalarining asosiy bosh manbaini ko'rsating?
A) tabiatni muhofaza qilish to'g'risidagi qonun
B) O'z. respublikasining Konstitutsiyasi 
V) E.E to'g'risidagi qonun
G) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari
36

---

D) A, B
39.Davlat ekologik ekspertizasi sifatini baholash mezonlarining ro'yxati qachon 
tasdiqlangan?
A ) 1996
b
) 1997 
V ) 1998 
G) 2000 
D) 2002
40.E.E. subyektiga nima kiradi?
A) buyurtmachi
B) pudratchi 
V) iste’molchi 
G) A, B
D) A, B, V
41. Davlat ekologik ekspertizasi soxasidagi maxsus vakolatli organni ko'rsating?
A) davlat standartlash boshqarmasi
B) vazirlar mahkamasi huzuridagi maxsus bo'lim 
V) tabiatni muhofaza qilish qo'mitasi
G) sog'liqni saqlash vazirligi 
D) prezident devonidagi maxsus bo'lim
42. E.E. pudratga bo'lib qaysi tashkilot hisoblanadi?
A) ayrim mutaxassislar
B) ilmiy tadqiqot institutlari 
V) maxsus komissiyalar
G) A, B, V 
D) A, B,
43. E.E turlariga qaysi biri kiradi?
A) davlat E.E
B) idoraviy E.E 
V) jamoat E.E 
G) A,V, S
D) A, V
44. E.E. maxsus turlariga qaysi bir ekspertiza turi kiradi?
A) ekologik -sanitarya ekpertizasi
B) eeologik audit
V) ekologik - normativ 
G) A,B, V
D) A, B,
45. E.E bir turi bo'lgan ekoauditni asosiy yo'nalishini ko'rsating?
A) standartlarga rioya qilish
B) javobgarlik
V) ekologik sug'irtalash 
G) A,B,V
D) A, B
37

---

46. Quyidagi qaysi obyektni E.E dan o'tkazish majburiydir?
A) davlat dasturi loyihalari
V) loyiha oldi va loyiha hujjatlari
S) Yangi mahsulotni yaratish oid hujjatlar
D) A,V, S
E) A, V
47. E.E ga taqdim etilayotgan atrof - muhitga ta’sirini baholash materialiga qaysi 
bir hujjat kiradi?
A) atrof - muhitga ta’sir to'g'risidagi bayonat loyihasi 
V) atrof - muhitgata’siri to' g' risidagi bayonat
S) ekologik oqibatlar to'g'risidagi bayonat
D) A,V, S
E) A, V
48. Ekologik oqibatlar to'g'risidagi bayonatda qaysi ekologik normativ 
ko'rsatiladi?
A) ruxsat etilgan oqavalar 
V) ruxsat etilgan chiqindilar
S)ruxsat etilgan me’yor
D) A,V
E) A, V, S
49. Xalq xo'jaligi tarmoqlarining atrof - tabiiy muhitga ta’siri bo'yicha 
klassifikatsiyasiga qaysi daraja kiradi?
A. katta 
V. o'rta 
S. past
D. eng past
E. A, V, S
50. Antropogen faoliyat turlarining atrof - muhitga ta’siri nechta kategoriyasi 
bo'linadi?
A. 2 ta 
V. 3 ta 
S. 5 ta
D. 4 ta
E. A, V, S
51. Antropogen faoliyat turlari ro'yxati jami nechta nomdan iborat?
A. 100 
V. 110 
S. 105
D. 95
E. 85
52.“Ekologik monitoring” to'g'risidagi qonun qachon qabul qilingan?
A.1996y
V.1998 y 
S.1999 y
38

---

D.2000 y
E.to'g'ri javob yo'q
53. Ekologik nazorat nazoratning qaysi turiga kiradi?
A. Davlat 
V. Jamoat 
S. Nodavlat
D. A,S.
E. A,V,S.
54. Qaysi davlat organi davlat ekologik ekspertizasinpr o'tkazadi?.
A. Yer reserslari davlat qo'mitasi
V. Ishlab chiqarish va konlarni da ishlarni xavfsiz olib borish agentligi 
S. Tabiatni muhofaza qilish davlat qumitasi
D. Ichki ishlar vazirligi
E. Tashqi ishlar vazirligi
55. Ekosan.....................................
A. Xalqaro fond 
V. Mahalliy fond 
S. Respublika fondi
D. Okrug fondi
E. Region fondi
56. Ekologiya bo'yicha kim davlat bosh eksperti?
A. Prezident 
V. Bosh vazir 
S. Bosh prokuror
D. Oliy sud raisi
E. To'ri javob yo'q
57. Avtomobildan havoga me’yordan ortiq SO gazini chiqargan haydovchi qanday 
javobgarlikka tortiladi?
A. Jinoiy 
V. M a’muriy 
S. Ahloq tuzatish
D. Fuqaroviy
E. T o'g'ri javob yo'q
58. M a’muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksning nechta moddasi atrof-muhit 
muhofazasiga oid?
A. 30 
V. 34 
S. 32
D.36
E. 40
59. Kodekslarda ekologiya sohasiga jinoyatlar oid necha xil jazo qo'llaniladi?
A. 3 
V. 4 
S. 5
39

---

D. 6
E. 7
60. Ekologiya sohasida qilgan jinoyatlari uchun kimlar javobgarlikka tortiladi?
A. Mansabdor shaxslar 
V. Xodimlar
D. Yuridik shaxslar
E. Jismoniy shaxslar
61. Yer resurslari davlat qo'mitasi qachon tashkil tapgan?
A. 1992 yilda 
V. 1994 yilda 
S. 1996 yilda
D.1998 yilda
E. 2000 yilda
62. Yerlar ekologiya huquqiga m uvofiq............. obyekti sifatida qaraladi
A. Kompleks 
V. Integral 
S. Differensial
D. A,V
E. V.S
63. Tabiatni muhofaza qilish davlat qumitasi qaysi munosabatlarni regulirovka 
qiladi?
A. Sohalararo 
V. Boshqaruv 
S. Kompleks
D. Xo'jalik subyekti sifatida
E. Hech qanday
64 .
lar yerni ekologik huquqiy muhofaza qilishga kiradi.
A.Tarqatish
V.Bo'linmalarga tarqatish 
S. Uchaskalarga tarqatish
D. Hisobga olish
E.To'g'ri javob yo'q
65. Qaysi qonun yerni muhofaza qilish oid?
A. Yer kodeksi
V. Tabiatni muhofaza qilish to'g'risidagi qonun 
S. Fuqarolik kodeksi
D. Jinoyat kodeksi
E. A.V
66 Qonunga muvofiq yerdan ratsional foydalanish.............................................
A. Yer to'lovlarida imtiyozlar berish
V. Moddiy rag'batlantirish
S. Qo' shimcha yer uchastkalari berish
D. Imtiyozli kreditlar berish
E. Hamma javoblar to'g'ri
40

---

67. Qishloq xo'jalik maqsadlarida ishlatiladigan yer fondi ....... darajaga ega?
A.Birinchi darajali 
V. Ikkinchi darajali 
S.Uchinchi darajali
D. To'rtinchi darajali
E. Ahamiyatsiz
68. Tabiat muhofazasidagi yerlar nimadan ozod qilinadi?.
A. Soliqlardan 
V. Boshqaruvdan 
S. Tartibga solishdan
D. Muhofaza qilishdan
E. Ratsional ishlatishdan
69. Ekologik talablarni bajarmaslik shaxslarni huquqiy javobgarlikka tortishga 
asos bo'ladimi?
A. Ha 
V. Yo'q
S. Faqat jinoyat qilsa
D. Qisman
E. Intizomiy
70. Tuproq faqat qaysi xossalarni namoyish qiladi
A. Mineral tarkibga egaligi 
V. Organik tarkibga ega ekanligi 
S. Hosildorligi
D. Qonun bo'yicha tarkibga ega ekanligi
E. Hech qaysisi
71. Suvdan foydalanishning maqsadli normalarini ko'rsating?
A. Sanoatda qo'llash
V. Qishloq xo'jaligi maqsadlari uchun
S. Tog' metallurgiya sanoatida
D. Transportda
E. Ichimlik suvi va maishiy xizmatda
72. “Suv va undan foydalanish” to'g'risidagi qonunga muvofiq suv fondi necha 
gruppaga bo'linadi?.
A. 3 
V. 4 
S. 5
D. 6
E. 7
73. Yer osti suvlaridan maxsus foydalanishni davlat nazorat qilish qaysi organga 
yuklatilgan?.
A. Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasiga 
V. Yer resurslari davlat qo'mitasiga 
S. Geologiya va mineral resurslar davlat qo'mitasiga
D. Qishloq va suv xo'jaligi vazirligi
41

---

E. Sanoat va konlarda ishlarni xavfsizligi ta’minlovchi agentlik
74. Orol dengizi____________________ huquq obyekti
A. Milliy 
V. Mahalliy 
S. Regional
D. Xalqaro
E. T o'g'ri javob yo'q
75. “Suv va undan foydalanish” to'g'risidagi qonun necha bob va moddadadan 
iborat?
A.XXV bob va 120 moddadan
B.XXV bob va 119 moddadan
C.XXIX bob va 119 moddadan
D.XXIX bob va 120 moddadan
E.XXIX bob va 118 moddadan
76. Suv qonunlarinlarin huquqiy buzilganda qanday yuridik javobgarlik 
qo'llaniladi?.
A. Suv obyektlarini o' zboshimchalik bilan qzlashtirgan holda 
V. Suv obyektlaridan o'zboshimchalik bilan foydalanilganda 
S. Daryolarni iflos qilganda
D. Suvdan xo'jasizlik bilan foydalanilganda
E. Hamma javob to'g'ri
77. “Yer osti boyliklari” to'g'risidagi Yangi qonun 
yilda qabul qilingan?
A. 1994 yilda 
V. 1998 yilda 
S. 2000 yilda
D. 2001 yilda
E. 2002 yilda
78. Yer osti boyliklari qaysi funksiyani bajaradi?
A. Ekologik 
V. Iqtisodiy 
S. Sog'lomlashtiruvchi
D. A.V.
E. A.V.S.
79. “Konsessiyalar” to'g'risidagi qonun qaysi munosabatlarni tartibga soladi?.
A. Moddiy boyliklarni chet ellik investorga berishni
V. Suvni ches ellik investorga berish
S. Yer osti uchastkalarini chet ellik investorga berish
D. Yer uchastkalarini chet ellik investorga berish
E. A.V.S.
80. Jismoniy va yuridik shaxslar o' simlik dunyosida qancha muddatga foydalanish 
mumkin?
A. Uzoq muddatga. 50 yil 
V. Qisqa muddatga 10 yil 
S. Uzoq va qisqa muddatga 10 yil
42

---

D. Muddatsiz
E. Uzoq va qisqa muddatga 3 10 yilga
81. O'zbekistonda o'rmonlar qaysi funksiyani bajaradi?
A. Iqtisodiy 
V. Ekologik 
S. Ijtimoiy
D.Estetik
E.prosvetiteln
82 “O'rmonlar to'g'risida “gi qonun qachon qabul qilingan?
A. 1999 yil 26 dekabrda 
V. 1999 yil 27 dekabrda 
S. 1999 yil 26 avgustda
D. 1999 yil 15 aprelda
E. 1999 yil 27 avgustda
83.O'rmon fondi va o'rmon yer fondi o'rtasida farq bormi?
A. Bor
V. Deyarli yo'q 
S. Yo'q
D. Bir xil
E. Sinonim so' zlar
84. Biologik xilma xillik to' g' risida 
qabul qilingan?
A. Qonun 
V.Yechim 
S. Farmon
D. Kodeks
E. Hech narsa
85.Tabiatda yashovchi hayvonlar va ularning podalari ekologik huquq obyekti 
bo'la oladimi?
A. Yo'q
V. Qisman bo'lishi mumkin 
S. Bo'lishi mumkin
D. Podasi bo'lishi mumkin
86. “atmosfera havosini muhofaza qilitsh to'g'risidagi “ qonun qachon qabul 
qilingan?
A. 1996 yil 26 dekabrda 
V. 1996 yil 27 dekabrda 
S.1996 yil 26 avgustda
D. 1997 yil 26 dekabrda
E. 1997 yil 27 dekabrda
87 . 
atmosfera havosiga kiradi?
A. Tuproq havosi 
V. Suv havosi 
S. Troposfera havosi
D. Stratosfera havosi
43

---

E. S.D.
88 .
lar alohida himoya qilinadigan tabiatning regionlariga
kiradi?
A. Tarixiy haykallar 
V. Harbiy poligonlar
S. Qadimiy yodgorliklar joylashgan yerlar
E. T o'g'ri javob yo'q
89. Qanday muhofaza qiltinadigan kompleks obyektlar xalqaro monitoring 
vetvisiga kiradi.
A. Qo'riqxona 
V. Zakaznoy qo'riqxona 
S. Biosfera qo'riqxonasi
D. Milliy park
E. Dendrologik parklar
90. Tabiiy kurort zonalari necha darajaga bo'linadi?
A. 2 
V. 3 
S. 4
D. 5
E. 6
91. O'zekistondagi qaysi qo'riqxona biosfera qo'riqxonasi maqomini olgan?
A. Zomin 
V. Chotqol 
S. Bunday - tugay 
D. Zarafshon.
92. Quyidagi tabiiy resurslardan qaysi biri tugallanmaydigan resurslar turkumiga 
kiradi?
A.quyosh radiatsiyasi, dengiz mavjlari energiyasi, shamol va yer qa’ri 
energiyasi hamda suv va atmosfera havosi (nisbatan)
B.suv, o'simliklar va hayvonot dunyosi, qazilma boyliklar.
S.suv, havo, quyosh radiatsiyasi, mineral resurslar, o'simlik va hayvonot 
dunyosi, yashash muhiti.
D.quyosh radiatsiyasi, shamol va dengiz mavjlari energiyasi, suv energiyasi.
93. Tabiatning biologik muvozanati deganda nimani tushunasiz?
A.tabiatdagi barcha jarayonlarning tabiat qonunlari asosida o'zgarishi;
B.tirik va o'lik tabiat vakillari miqdori va sifatining bir xilda saqlanishi;
S.tabiatdagi jarayonlar yerdamida atrof-muhitni o'z xususiyatlarini tiklash
qobiliyati;
D.hayvonot dunyosi va o'simliklarning miqdorini bir xilda saqlanishi;
44

---

94. Tabiatni muhofaza qilish deganda nimani tushinasiz?
A.tabiatni ifloslanishiga,zaharlanishiga,salbiy o'zgarishlariga yul 
qo'ymasligi,tabiiy resurslarni qayta tiklash tadbirlarini amalga oshirish.
B.havoni ifloslamaslik
S.tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni amalga oshirish 
D.tabiatga chiqindilar chiqarmaslik,resurslardan oqilona foydalanish va ularni 
qayta tiklash tadbirlarini amalga oshirish
95. Tabiiy resurslar nimalardan iborat?
A. havo, suv, tuproq, o'simlik, hayvonot, yer osti mineral va kosmik resurslar.
B. suv, tuproq,o'simlik,yer osti mineral resurslari
S.y yer osti mineral resurslari, tuproq, o'simlik,hayvonot va kosmik 
resurslari 
D. neft va gaz resurslari
96. Transportdan atmosferaga chiquvchi ifloslovchi elementlar qaysilar?
A. Pb, CO2, CO, NO2, NO3, SO2
B. H2, ch, h2s, so2, o3
S. Co, ch, no3, no2, so2 
D. H2, h2s, so2
97. Atmosfera havosini issiqlik rejimini buzilishi sabablari.
A.havodagi karbanat angidrid gazini miqdorini ko'payishi,yashil o'simliklar 
maydonini qisqarishi.
B.havoga chiqarilayotgan issiq chiqindilar
S.havoga sanoatdan, issiqlik energetikasidan chiqarilaetgan chiqindilar va 
ko'plab raketalarni uchirilishi 
D.orolni qurishi
98. Atmosfera havosini ifloslanishidan, zaharlanishidan muhofaza qilish usullarini 
ayting.
A. sanoatda bezarar texnalogik jarayonlarni qo'llash, elektr toki va gaz, 
quyosh energiyasi bilan yuradigan transportlarga o'tish daraxtzorlar barpo 
qilish
B. elektr toki bilan yuradigan transportlarni joriy qilish, chang tutun va 
zaharli moddalarni havoga chiqarmaslik,daraxtzorlar barpo qilish.
S. tutun, chang, zaharli chiqindilar manbalariga chang, tutun zaharli 
moddalarni tutib qoladigan filtrlar, tutkichlar o'rnatish, transportlarda 
ekologik bezarar
D. ekilgilardan foydalanish elektr toki bilan yuradigan transportlarga o'tish, 
daraxtzorlar barpo qilish. Sanoatda bezarar texnologiyalarga o'tish
45

---

99. Atmosfera havosini ifloslovchi manbalar.
A.sanoatdan, energetikadan, transportdan chiqayotgan chiqindilar va chang 
tuzonlari.
B.zavod, fabrikalar, transportdan va issiqlik energetikadan chiqayotgan 
chiqindilar.
S.havoga chiqarilaetgan issiq chiqindilar.
D.tabiy va sun’iy manba mahsulotlari sintetik organik moddalar va oqova 
suvlar bug'lari bilan ifloslanishi shakillari mavjud.
100. Suv obyektini foydali xususiyatlari nim adan iborat.
A.suv-bu ichimlik, sug'orish, sovutish, texnologik jarayonlar manbai, 
akvatoriyani bir qismi, energiya va xomashyo manbai, davolash va dam 
olish vositasi;
B.suv-bu oddiy ichimlik va sug'orish manbai, sanoat xomashyosi, dam 
olish va baliqchilik maskani;
S.suv-bu ichimlik, sug'orish, texnologik jarayonni, energiya olish manbai, 
dam olish, baliqchilik va sog'liqni saqlashni vositasi
D.suv-bu faqat ichish, sug'orish, texnologik jarayonlar manbai va dam olish 
maskani;
46

---

VII. Asosiy va qo'shim cha o'quv adabiyotlar ham da axborot m anbalari
Asosiy adabiyotlar
1. 
Jumaev T.J. «Ekologik ekspertiza». O'quv qo'llanma. T., TDIU 2004 -128 b.
2. 
Donchenko V.K. Pichurka V.M. Ekologicheskaya ekspertiza.Uchebnoe 
posobie. -M.: Akadem nauk. 2010.- 502 st.
3. 
David Tyldesley. A Handbook on Environmental Impact Assessment. 
Scottish Natural Heritage. Glazgo. 2005 - 278 p.
Qo'shim cha adabiyotlar:
4. 
Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O'zbekiston davlatini 
birgalikda barpo etamiz. Toshkent, O'zbekiston, 2016.-56 b.
5. 
Mirziyoyev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib - intizom va shaxsiy 
javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. 
Toshkent, O'zbekiston, 2017.-104 b.
6. 
Mirziyoyev SH.M. Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash - yurt 
taraqqiyoti va xalq farovonligini garovi. Toshkent, O'zbekiston, 2017.-48 b.
7. 
Mirziyoyev SH.M. O'zbekistonni rivojlantirishning beshta ustivor yo'nalishi 
bo'yicha Harakatlar strategiyasi. T., O'zbekiston, «Gazeta.uz».
8. 
Nigmatov A. Ekologiya huquqi.-Darslik - T.: Noshir 2012 - 421 b.
9. 
Otaboev SH., Nishonov A. “Inson va biosfera”. Risola.- T.: O'qituvchi, 
1995 -85b.
10. Nikitin D.N., Novikov YU.V.“Okrujayushaya sreda i chelovek” Uchebnik. -
M.:: Vbisshaya shkola 1980 g. - 239 s.
11. Xamraev S.S. Yer osti boyliklaridan foydalanish va muhofaza qilishni 
huquqiy tartibga solish muammolari. Metodik ko'rsatma. - T.: TDYUI 2003 -
28b.
47

---

12. Xaitboev F.P. Hozirgi zamon asosiy huquqiy tizimlari. O'quv qo'llanma. -
T.: TDYUI 2006 - 48b.
13. Xolmo'minov J.T. Tadbirkorlarning tabiiy resurslardan foydalanish huquqi. 
Metodik ko'rsatma. - T.: TDYUI 2011 - 60b.
14. Buks I.I., Fomin S.A. «Ekologicheskaya ekspertiza i otsenka vozdeystviya 
na okrujayuщuyu sredu. Uchebnik (OVOS)». - Moskva, MNEPU, 1998g. - 287 st
15. Ismailxodjaev B.SH. Ekologik ekspertiza fanidan amaliy mashg'ulotlarni 
o'tish bo'yicha metodik ko'rsatma. T.: TIMI 2013 - 20 b.
16. Ismailxodjaev B.SH. Ekologik ekspertiza fanidan mustaqil ishlarni bajarish 
bo'yicha metodik ko'rsatma. T.: TIMI 2013 - 12 b.
Internet saytlari
17. www.uznature.uz - O'zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhit 
muhofazasi davlat qo'mitasi portali
18. www.lex.uz -  O'zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy 
bazasi
19. www.atrofmuhit.com
20. www.google.uz
21. www.ziyonet.uz
48

---

MUNDARIJA
Kirish.......................................................................................................
3
1-Mavzu. Ekologik 
ekspertizaning 
huquqiy 
hujjatlari 
bilan 
tanishish...................................................................................................
4
2-Mavzu. O'zbekistondagi ekologik vaziyatni ekspert baholash mezonlari va 
ekologik rayonlashtirish........................................................................ 
8
3-Mavzu. Atmoferaga, suvga, tuproq qatlamiga, hayvonot va o'simlik 
dunyosiga bo' ladigan ta’sirlarni baholash............................................. 
15
4-Mavzu. Ekologik ekspertiza xulosasining tuzilmasi, mazmuni va uni 
tayyorlashning uslubi.............................................................................. 23
5-Mavzu. O'zbekistonda 
xalqaro 
ekologik 
ekspertiza 
tajribalaridan
foydalanish............................................................................................... 27
Seminar mashg' ulotlari uchun quyidagi mavzular tavsiya etiladi....... 30
Testlar......................................................................................................
32
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati........................................................ 47
49

---

ISM OILXO' JAEV BAHODIRXO'JA SHARIPXO’JAEVICH 
MIRZAQOBULOV JAHONGIRM IRZO BAXTIYORJON O 'G 'L I
“EKOLOGIK EKPERTIZA”
fanidan amaliy mashg'ulotlarni o'tish bo'yicha
uslubiy qo'llanma
Muharrir: 
M.Mustafayeva.
Musahhih:
Bosishga ruxsat etildi:______________
Qog'oz o'lchami 60x84.1/16.Hajmi 3,12. 10 nusxa.
Buyurtma №_______________________
TIQXMMI bosmaxonasida chop etildi. 
Toshkent-100000.Qori-Niyoziy ko'chasi 39-uy.
50