«Ekologiyalıq monıtorıń hám ekologiyalıq ekspertiza» páninen kurs ishi tema : «Jámiyetlik ekologiyalıq ekspertizasi hám ekologiyalıq audit»

4. Ekologiyalıq audit tug'risidagi nızam qabıllaw maqseti
15. 03. 2021 jıldaǵı «Ekologiyalıq audit tuwrısında»gi O'RQ-678-san Nızamdı qabıllawdan maqset ekologiyalıq audit salasındaǵı munasábetlerdi tártipke salıwdan ibarat.
Ol jaǵdayda tómendegi túsinikler qollanılǵan :
• ekologik audit − ekologiyalıq audit sub'yekti ámelge asıratuǵın xojalıq hám basqa iskerlikti texnikalıq tárepten tártipke salıw salasındaǵı normativ hújjetler hám de átirap -ortalıqtı qorǵaw hám tábiy resurslardan aqılǵa say paydalnish salasındaǵı normativlik-huqıqıy hújjetler talaplarına ámel etiw maydanınan ekologiyalıq auditorlik shólkemi tárepinen ótkeriletuǵın sistemalı, hújjetlestirilgen, ǵárezsiz bahalaw ;
• ekologik auditor − ekologiyalıq auditorning ilmiy tájriybe sertifikatına iye bolǵan fizikalıq shaxs ;
• ekologik auditning buyırtpashısı − ekologiyalıq audit ótkeriw ǵayratı menen shıǵıwshı xojalıq jurgiziwshi sub'yekt, onıń mal-múlklii qatnasıwshıları hám (yamasa ) aksiyadorlari;
• ekologik audit sub'yekti − ónim islep shıǵarıwdı ámelge asırıwshı, islerdi orınlawshı hám xızmetler kórsetiwshi, ózinde ekologiyalıq audit ótkeriletuǵın xojalıq jurgiziwshi sub'yekt hám basqa shólkemler;
• ekologik auditorlik shólkemi − ekologiyalıq auditorlik iskerligin ámelge asırıwshı yuridikalıq shaxs hám basqalar.
Ekologiyalıq audit qálegen yamasa májburiy formada ótkeriliwi múmkin.
Átirap -ortalıqqa tásir kórsetiw qáwipi kem bolǵan yamasa onsha kóp bolmaǵan (lokal tásirge iye) ekologiyalıq audit sub'yektlarining faliyatiga salıstırǵanda ekologiyalıq audit buyırtpashınıń ǵayratı menen qálegen tártipte ótkeriledi.
Átirap -ortalıqqa joqarı hám ortasha tásir kórsetiw qáwipine iye bolǵan ekologiyalıq audit sub'yektlari hár jılı májburiy ekologiyalıq auditdan ótkeriliwi kerek. Májburiy jıllıq ekologiyalıq audit onıń sub'yektining átirap -ortalıqtı qorǵaw hám tábiy resurslardan aqılǵa say paydalanıw salasındaǵı pútkil iskerligine salıstırǵanda ótkeriledi.
Átirap -ortalıqqa tásir kórsetiw dárejesi boyınsha iskerlik túrleriniń dizimi ministrler Mákemesi tárepinen belgilenedi.
Ekologiyalıq audit auditorlik shólkemi hám ekologiyalıq audit buyırtpashısı ortasında dúziletuǵın shártnama tiykarında ótkeriledi. Ekologiyalıq auditorlik xızmetlerin kórsetiw tuwrısındaǵı shártnama tek ekologiyalıq auditorlik shólkeminiń puqaralıq juwapkerligi qamsızlandırıw polisi ámeldegi bolǵan táǵdirde dúziledi.
Milliy ekologiyalıq audit standartları ekologiyalıq auditorlik iskerligin ámelge asırıwǵa tiyisli birden-bir talaplardı belgileydi. Ekologiyalıq auditorlik shólkemleri ekologiyalıq auditni ótkeriw sıyaqlında shártnamaǵa muwapıq xalıq aralıq ekologiyalıq audit standartların qóllawı múmkin.
Ekologiyalıq audit ótkeriw juwmaqları boyınsha ekologiyalıq audit juwmaǵı dúziledi. Ekologiyalıq auditorlik shólkemleri hár qanday shólkemlestirilgen-huqıqıy formada dúzilisi hám óz iskerligin ámelge asırıwı múmkin, bunnan aksiyadorlik jámiyeti tısqarı. Olar mámleket hám xojalıq basqarıwı shólkemleri, sonıń menen birge jergilikli mámleket hákimiyatı shólkemleri tárepinen dúziliwi múmkin emes. Olarǵa bul ekologiyalıq auditorlik shólkemi ózi ushın tiykarǵı jumıs jayı bolǵan ekologiyalıq auditori baslıq bolıwı múmkin.
Mámleket hákimiyatı hám basqarıwı shólkemleriniń lawazımlı shaxsları, sonıń menen birge nızamshılıqqa muwapıq isbilermenlik iskerligi menen shuǵıllanıwı qadaǵan etilgen basqa shaxslar ekologiyalıq auditorlik shólkemleriniń shólkemlestiriwshileri bolıwı múmkin emes.
Ekologiyalıq auditorlik shólkemleri Ádillik ministrligi janındaǵı Mámleket xızmetlerin agentliginde mámleket diziminen ótkeriliwi kerek.
Ekologiyalıq auditorga tómendegi talaplar qóyıladı :
• Ózbekstan puqaralıǵınıń bar ekenligi;
• tegishli tarawǵa tiyisli joqarı maǵlıwmattıń bar ekenligi;
• atrof-ortalıqtı qorǵaw salasında yamasa turdosh tarawlarda izbe-iz 3 jıllıq jumıs tájiriybesine ıyelew;
• ekologik auditor sertifikatınıń bar ekenligi.
Ekologiyalıq auditor arzada kórsetilgen iskerlikti tek bir ekologiyalıq auditorlik shólkeminde ámelge asırıwǵa haqılı.
Ekologiyalıq auditorlarni tayarlaw, sonıń menen birge ekologiyalıq auditorning ilmiy tájriybe sertifikatın beriw tártibi ministrler Mákemesi tárepinen belgilenedi. Ekologiyalıq auditorlik shólkemleri hám ekologiyalıq auditorlarning reyestrlari Mámleket ekologiya komitetiniń rásmiy veb-saytında jaylastırıladı.
Sonıń menen birge Nızam menen ekologiyalıq auditorlik shólkemleri, ekologiyalıq auditorlar, ekologiyalıq audit buyırtpashıları hám sub'yektlarining huqıq hám minnetlemeleri, ekologiyalıq auditorlik shólkeminiń juwapkerligi, ekologiyalıq audit ótkeriw sıyaqlı daǵı sheklewler hám basqalar belgilendi.

Juwmaq
Jámiyetlik ekologiyalıq ekspertizasi ob'ekttiń joybarlastırılǵan iskerliginiń átirap -ortalıqqa unamsız tásirin, ol menen baylanıslı bolǵan sociallıq-ekonomikalıq hám basqa aqıbetlerdi aldın alıw ushın shólkemlestiriledi hám ámelge asıriladı.
Jámiyetlik ekologiyalıq ekspertizasi jámiyetlik shólkemleri (awqamları ), puqaralar, sonıń menen birge jergilikli basqarıw shólkemleri (maxallalar) ǵayratı menen shólkemlestiriledi hám ótkeriledi. Ol ekologiyalıq tıykarlanıw talap etiletuǵın hár qanday iskerlik salasında mámleketlik emes, kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń hám puqaralardıń qatnasıwında ótkeriledi. Nızamǵa qaray ekologiyalıq ekspertizani ámelge asırıwǵa tosqınlıq jasaw qadaǵan etiledi.
Ekologiyalıq audit konkret ob'ektte átirap tábiy ortalıqtıń jaǵdayın bahalaw iskerligi bolıp tabıladı. Ekologiyalıq audit átirap ortalıqtıń qolay shárt-sharayatın támiyinlewdiń zárúrli ekologiyalıq ekonomikalıq quralı bolıp tabıladı. Ol átirap tábiy ortalıq xolatiga unamsız tásir kórsetip atırǵan, islep turǵan kárxanalar hám basqa ob'ektlerdi ǵárezsiz ekologiyalıq ekspertiza qılıw iskerligi esaplanadı.
Dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde ekologiyalıq audit procedurası kárxanalar yamasa basqa xojalıq ob'ektleri tuwrısında ekologiyalıq informaciya alıw jáne onı bahalawdıń zárúrli quralı esaplanadı hám ekoaudit informaciyaları basqarıwdıń túrli bug'inlarida túrli ilajlardı islep shıǵıp, ámeliyatqa engiziwde keń qollanıladı. Jámiyetlik ekologiyalıq ekspertizasi hám ekologiyalıq audit bir qatarda rawajlanıw dáwirinde ekenligin bilip aldım.