Ekonomikalıq reformalar. Bazar munasábetleriniń qáliplesiwi

Bazar ekonomikasına

ótiwdiń zárúrshiligi

Milliy rawajlanıwdıń

«Ózbek modeli»

Bir qıylı ulgi bolıwı múmkin emes. Házirde bazar ekonomikasına ótiwdiń túrli modelleri ámeldegi bolıp, olar barlıq mámleketlerdi bir adreske — erkin bazar ekonomikası sistemasına alıp keledi. Biraq, bazar munasábetleri qáliplesiwiniń sotsial - ekonomikalıq, tariyxıy, milliy hám xalıq aralıq sharayatı hár túrlı bolǵanlıǵı sebepli, oǵan ótiwdiń milliy qásiyetleri de ámeldegi boladı. Sol kózqarastan qandayda bir mámlekettiń rawajlanıw jolin yamasa rawajlanıw modelin bar ekenligishe qabıl etip bolmaydı. Nátiyjede ózigi has joldı tańlaw zárúrli esaplanadı. Burınǵı basqarıw princpında ámel etken hám oraylasqan basqarıw basqarıw sistemasına tiykarlanǵan ekonomika óziniń turmıslıq emesligin, xalıqtıń ósip baratuǵın mútajliklerin támiyinley almasligini anıq kórsetdi. Nátiyjede ǵárezsizlik jıllarında mámleket rawajlanıw ushın Ózbekstanda bazar munasábetlerine ótiwdiń ózine tán jolin islep shıǵıw jáne bul jolda

túpkilikli reformalardı belgilew zárúrshiligi júzege keldi. Ózbekstannıń rawajlanıw jolin islep shıǵıwǵa birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov basshılıq etdi.

Islam Karimov on ekinshi shaqiriq Ózbekstan Respublikası Joqarı Sovetiniń

náwbetten tısqarı 1992 jıl 4 yanvar daǵı IX sessiyasında sóylegen programmalıq sóylewinde hám de 1992 jıl avgust ayında baspa etilgen «Ózbekstannıń óz ǵárezsizlik hám rawajlanıw jolı» shıǵarmasında Ózbekstannıń rawajlanıw jolin hár tárepleme puqta belgilep berdi. Ózbekstannıń ayriqsha rawajlanıw jolı Islam Karimovning keyingi dóretpeleri, lekciya hám sóylewlerinde jańa mánis - mazmun menen toldırılıp, anıqlawtirilib barıldı. Ózbekstanda social jóneltirilgen erkin bazar ekonomikasına ótiw modeli Islam Karimov tárepinen islep shıǵıldı. Bes principin óz ishine alǵan bul modeldiń mazmunı hám mánisi Prezidenttiń 1993 jılda baspa etilgen «Ózbekstan — bazar munasábetlerine ótiwdiń ózine tán jolı»

atlı shıǵarmasında tiykarlab berildi. Bul jol xalqımız tárepinen da, xalıq aralıq maydanda da rawajlanıwdıń «o'zbek modeli» dep qabıllandı. Ózbek modelin islep shıǵıwda, birinshiden, xalıq aralıq tájiriybe tiykar etip alındı. Ekinshiden, xojalıq múmkinshilikleri, shárt - sharayatları, eski basqarıw princpınan miyraslar bolıp qalǵan máseleler esapqa alındı.

Tómendegi keltirilgen keste arqalı bes principtiń mánisin kóriwimiz múmkin:

Tiykarǵı principler

Tiykarǵı principlerdiń mánisi

1 Ekonomikanıń siyasattan ústinligi Ekonomikalıq reformalar hesh qashan siyasat artında qalmawı kerek, ol qandayda bir ideologiyaǵa bo'ysundirilishi múmkin emes. Bunıń mánisi mınada, ekonomika siyasattan ústin turıwı kerek. Da ishki, da sırtqı ekonomikalıq munasábetlerdi ideologiyadan holi qılıw zárúr

2 Mámleket bas reformashı, ekonomikalıq ózgertiwlerdiń baslamashıları Mámleket bas reformashı bolıwı kerek. Ol reformalardıń ústin turatuǵın baǵdarların belgilep beriwi, ózgerisler siyasatın islep shıǵıwı hám onı izbe-izlik menen ótkeziwi, nadanlıqparastlar hám konservatorlar qarsılıgın saplastırıwı shárt

3 Nızamlar hám olarǵa ámel qılıw ústinligi Nızam hám nızamlarǵa ámel etiw ústin turatuǵın bolıwı kerek. Bunıń mánisi mınada, demokratiyalıq jol menen qabıl etilgen Jańa Konstitutsiya hám nızamlardı hesh istisnosiz hámme húrmet etiwi hám olarǵa iyiwmay ámel etiwi kerek

4 Kúshli social siyasat yurgizish Xalıqtıń demografik quramın esapqa alǵan halda kúshli social siyasatti ótkeriw. Bazar munasábetlerin ámeldegi etiw menen bir waqıtta xalıqtı social qorǵaw maydanınan aldınan tásirli sharalar kóriliwi kerek. Bul bazar ekonomikası jolındaǵı eń aktual wazıypa bolıp keldi hám endigiden de sonday bolıp qaladı

5 Bazar ekonomikasına Bazar ekonomikasına ótiw ob'ektiv ekonomikalıq

Basqıshma - basqısh ótip barıw nızamlardıń talapların esapqa alǵan halda, ótken zaman daǵı «inqilobiy shabıwlar»siz, yaǵnıy evolyusion jol menen, puqta oylap, basqıshma - basqısh ámelge asırılıwı kerek

Sonday etip, Ózbekstannıń ózine tán rawajlanıw jolı teoriyalıq hám ámeliy tárepten puqta belgilep alındı. Bul barlıq principler demokratiyalıq hám ekonomikalıq qayta ózgerisler processlerin tabıslı ámelge asırıw ushın hal etiwshi áhmiyet kásip etip, turmıs sınaqınan ótti. Ámeliy reformalar processinde, atap aytqanda XXI ásir Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúni hám onıń dáslepki jıllarında mámleketimizdiń rawajlanıw strategiyası, reformalardı tereńlestiriw hám jámiyeti jańalaw boyınsha iskerligimizni jedellestiriw maqsetinde bul principler Joqarı Jıynalıstıń XIV

sessiyasında (1999 jıl 14 aprel) kuyidagi altı ústin turatuǵın jónelis menen toldırildi:

1. Mámleket siyasiy, ekonomikalıq ómirin, mámleket hám jámiyet qurılısın jáne de

erkinlestiriw.

2. Jámiyet ruwxıylıqın jáne de kóteriw.

3. Kadrlar máselesi.

4. Xalıq turmıs dárejesiniń izbe-iz hám turaqlı ósiwi xalıqtı jáne de kúshli social

qorǵaw.

5. Ekonomikada strukturalıq ózgerislerdi támiyinlew.

6. Jámiyettegi turaqlılıq, tınıshlıq, milletler hám puqaralararo tatıwlıqtı, shegaralarımız

qol qatılmaslıǵın, mámleketimiz pútinligin támiyinlew.

Social jóneltirilgen bazar ekonomikası Ózbekstan mámleket

suverenitettiń ekonomikalıq hasası bolıp qaldı. Bul joldı

qáliplestiriw ushın ekonomikanı tupten isloh etiwge

kiriwildi. Áwele, ekonomikalıq reformalardıń qo'yidagi strategiyalıq maqsetleri belgilep alındı :

social jóneltirilgen bazar ekonomikasın basqıshma - basqısh qáliplestiriw, milliy

baylıqlardıń artıwın, kisiler turmısı hám iskerligi ushın múnásip sharayattı támiyinleytuǵın kúshli hám úzliksiz rawajlanıp baratuǵın ekonomikalıq sistema jaratıw ;

kóp ukladli ekonomikanı jaratıw, kisiniń múlkten biyganalashuvini jónge salıw etiw, baslamashılıq hám isbilermenliktiń hár táreplama ósiwi ushın tiykar balatuǵın jeke menshikchilikning mámleket tárepinen qorǵaw etiliwin támiyinlew;

kárxanalar hám puqaralarǵa keń ekonomikalıq erkinlikler beriw, olardıń xojalıq jumıslarına

mámlekettiń tuwrınan - tuwrı aralasıwınan waz keshiw, ekonomikanı basqarıwdıń basqarıw - buyrıqpazlıq usılların joq etiw, ekonomikalıq qurallar hám xoshametlewlerdi keń qóllaw ;

materiallıq, tábiy hám miynet resurslarınan ónimli paydalanıwdı, básekige shıdamlı tayın ónimlerdi islep shıǵarıw hám jáhán ekonomika sistemasına kirip barıwdı támiyinleytuǵın tereń ekonomikalıq ózgerislerdi ámelge asırıw ;

ekonomikada tereń strukturalıq ózgerisler qılıw hám básekige shıdamlı ónimlerdi islep shıǵarıw ;

jáhán ekonomikalıq sistemasına qosılıp barıw ;

kisilerde jańasha ekonomikalıq oylawdı qáliplestiriw, olardıń dúnyaǵa kóz qarasın

ózgertiw, hár bir kisige óz miynetin qóllaw tarawları hám formaların ózi ǵárezsiz belgilep

alıwı ushın múmkinshilik jaratıw.

Strategiyalıq maqsetler tiykarında ekonomikalıq - reformalardıń tiykarǵı hám zárúrli tárepleri anıq

belgilep alındı. Eń áwele, anaǵurlım ótkir social - ekonomikalıq mashqalalardi jaqın waqıtlar

ishinde sheshiwge járdem beretuǵın tiykarǵı tarmaqlardı rawajlandırıwǵa itibar qaratildi.

Ózbekstanda ekonomikalıq reformalar tómendegi jónelislerde ámelge asırıldı :

múlkshilik reformalar ;

institutsional hám finans-kredit reformaları ;

agrar reformalar ;

sırtqı ekonomikalıq iskerlik reformaları ;