Ekonomikalıq reformalar. Bazar munasábetleriniń qáliplesiwi

Bazar infra strukturası.Ekonomikalıq reformalardıń zárúrli yo'naIishlandan bin bazar infratuzilmasini jaratıwdan ibarat boldı.

Sol sebepten, respublikamızda bazar munasábetlerin formalan,-tirish hám rawajlandırıwǵa xızmet etiwshi infratuzilmaning tiykarǵı buwınları - túrli mákemeler, shólkemler hám kárxanalar raajmuasi jaratıldı. Awalambor, óndiriske xızmet qiiuvchi transport, baylanıs, suw hám energetika támiynatı, jol hám baza xojalıǵı strukturaları jaratıldı. Xojalıq jurgiziwshi sub'ektler ushın xızmet etiwshi 58 tovarlar hám shiyki zat birjaları, 24 biznes inkubator, 496 auditorlik hám konsalting firmaları, kóplegen sawda úyleri, auksionlar, kommerciyashılıq keńseleri, reklama firmaiari, sawda-satıq hám olardı qadaǵalaw etiwshi mámleket mákemeleri dúzildi.

Bazar munasábetlerin rawajlandırıwda informaciya infratuzilmasi bólek áhmiyetke iye. Sol sebepten, ekonomikalıq iskerlik ushın zárúr bolǵan informaciyalar, xabarlar hám maǵlıwmatlardı jıynawshı, umum-lashtiruvchi qurallar, firmaiar payda boldı.

Xojalıq jurgiziwshi subyektlarni finans-kredit munasábetlerine xizniat etiwshi infratuzilma - jańa banktizimi, óz-ózin kreditlash keńseleri, qamsızlandırıw kompaniyaları, finans kompaniyaları, salıq undirish keńseleri, pul fondları jaratıldı.

Bazar ekonomikasına xızmet etiwshi bank-finans sisteması jaratıldı. 2002— jılda 37 bank, sonday-aq, 13 jeke bank iskerlik kórsetdi. Banklerdiń 17 tasi dúnyadaǵı eń abıraylı bankler menen korrespondentlik baylanısları ornatǵan.

Respublikada mámleket qatnasıwında dúzilgen bazar munasábetlerine xızmet etiwshi «Kepillik», «Agrosug'urta», «Ózbekinvest» sıyaqlı iri qamsızlandırıw kompaniyası iskerlik kórsetip atır. Kóplegen jeke qamsızlandırıw kompaniyaları, sonıń menen birge, shet el mámleketler menen sheriklikte isleytuǵın qospa qamsızlandırıw kompaniyaları da payda boldı hám finans bazarında xızmet kórsetip atır.

Bazar ekonomikasına ótiw sharayatında jumıs menen bántlik máselesi saldamlı mashqalaǵa aylanadı. Sebebi, ekonomikalıq sistema ózgerip atırǵan payıt-de ilmiy tájriybesiz kisilargina emes, belgili qánigelikke iye bolǵan xızmetker-larga da talap sheklenedi, jumıssızlar qatlamı kengayadi. Bunday sharayatta jumıssızlar sanınıń kóbeyiwine jol qoymaw ilajları ko'rildi. Respublika boyınsha 225 ten artıq miynet birjasın óz ishine alıwshı úlken tarmaq qurıldı. Hár bir rayonda miynet birjası dúzildi. Jumıssızlardı dizimge alıw, olardıń kásipin ózgertiw mexanizmi jaratıldı, jumıssızlıq boyınsha pensiya tólew jolǵa qoyıldı. Jańa jumıs orınlarındı shólkemlestiriwge itibar berildi. 1993— jılda respublikada 185, 1 mıń jańa jumıs orınların islengen bolsa, 1998— jılda bul kórsetkish 345, 9 mıńdı quradı yamasa 1, 8 ret kóp jumıs orınların jaratıldı. 2000— jılda tek kishi hám jeke biznes rawajlanıwı esabına 192, 5 mıń jańa jumıs orınların jaratılǵan bolsa, bul kórsetkish 2004— jılda 425 mıńnan asdı. 2006— jıl 1-yanvarda ekonomika salasında bánt bolǵanlardıń 77 procenti mámleketlik emes sektor úlesine tuwrı keldi.
Ekonomikalıq reformalar boyınsha qoyılǵan taǵı bir zárúrli qádem -1994 jıl 1 iyuldan milliy valyutamız -swmnmg mámilege kiritiliwi boldı. Bul ilaj úlken siyasiy áhmiyetke, itibarǵa iyelik etiw, sebebi óz milliy valyutasına iye bolmaǵan mámleket anıq tnustaqil bola almaydı. Respublika húkimeti milliy valyuta qadrini bekkemlew, onıń erkin aylanıwın taminlash ilajların ámelge asırıp bardı. 2003— jıl 15-oktyabrdan baslap swm bólekan konvertatsiyalanatuǵın valyuta mártebeine kóterildi..

Qısqa etip aytqanda, ǵárezsizlik jıllarında ámelge asırılǵan ekonomikalıq reformalar nátiyjesinde bazar ekonomikası tiykarları qáliplesti. Kóp ukladli ekonomikanı, múlk iyeleri siyasiy gruppasın qáliplestiriwden ibarat strategiyalıq wazıypa ámelde ámelge asdı. 2004— jıl baslarında respublikamızda múlkshiliktiń mámleketlik emes sektorı jeke menshik iyeleri, fermer, shirkat hám dıyxan xojalıqları, aksiyadorlik jámiyetleri, qospa kárxanalar, kooperativlar, jámáát múlki, juwapkerligi sheklengen jámiyetler, jámiyetlik shólkemleri úlesi 90, 2 procentke jetti. Mámleket dane-sarrufidagi kárxanalar úlesi bolsa 9, 2 procentke tústi.