Ekonomikalıq reformalar. Bazar munasábetleriniń qáliplesiwi

Bazar ekonomikasına ótiwdiń Ózbekstanǵa tán jolı.

Jámiyetimiz ómiriniń barlıq tarawlarında túpkilikli reformalar júz berdi. Bul ózgerisler ekonomikalıq turmısımızdı da qamtıp aldı. Respublikanıń bay múmkinshilikleri, geosiyosiy sharayatından kelip shıǵıp, Ózbekstanda demokratiyalıq huqıqıy mámleket júzege keliw etiw processindegi eń zárúrli

wazıypalarınan biri bazar munasábetlerine tiykarlanǵan ekonomikanı qurıw máselesi dáslepki kúnning eń zárúrli wazıypası retinde belgilendi.

Ótiw dáwirinde bazar ekonomikası túsinigi, oǵan ótiw zárúrshiligi, bazar ekonomikasına ótiwdiń «Ózbekstan jolı» sıyaqlı máselelerdiń túpkilikli mánisin ańǵarıw eń aktual máselelerinen biri edi. Ekenin aytıw kerek, házirde rawajlanǵan mámleketler (AQSH, Yaponiya, Kanada, Ullı Britaniya, Germaniya, Fransiya, Rossiya ) dıń derlik barlıǵı bazar ekonomikası jolin tańlaǵan bolıp, sol tiykarda ekonomikalıq rawajlanıwın belgilep kelip atır. Bazar ekonomikasına ótiw XX

asrga tán bolǵan umumjahon haqıyqatlıq bolıp tabıladı. Bazar ekonomikasına ótiw adamlardıń qálew - shıdamlılıǵı emes, bálki ob'ektiv zárúrat bolıp tabıladı.

Bazar ekonomikası degende, tavar - pul munasábetlarigi tiykarlanǵan hám olarǵa tán ekonomikalıq nızamlar, yaǵnıy bazar munasábetleri principlerı tiykarında basqarılatuǵın ekonomika túsiniledi. Bazar ekonomikası ozaldan bar. Ol bir neshe mıń jıllardan berli rawajlanıp, túrli ekonomikalıq - social sistemalar sheńberinde saqlanıp keledi. Bazar ekonomikasına ótiw - bul jaysha maqset emes, bálki ekonomikada bazar munasábetlerin qáliplestiriw, jámiyeti jańalaw jolı bolıp tabıladı, yaǵnıy ekonomikalıq iskerlik erkinshegiga, mulchilikning xilma - xilligiga, baxa erkinshegiga, báseki qurashiga, jeke huqıq hám erkinliklerdiń qarar tabıwına, paydanıń shegaralanbaǵanlıǵına erisiw bolıp esaplanadı. Tek bazar munasábetleri jayidagina islep shıǵarıwdı turaqlı rawajlandırıw, kóplegen sapalı ónimler jaratıw, olarǵa bolǵan talaptı qandırıw, qolaylı xojalıq júrgiziw, aǵıl-tegilshilik jaratıp, xalıqtıń párawan turmısın támiyinlew, hadal hám nátiyjeli miynetti qádirlew, ádalat ornatıw múmkin. Bazar ekonomikası — jámiyet taraqqayotini tezlestiriwshi ekonomikalıq baylanıslar kompleksi bolıp tabıladı. Tariyxan, bazar ekonomikasına ótiw eń sońǵı náwbette «sotsialistik» mámleketler o'tmoqda. Xalıq aralıq tájiriybede bazar iqisodiyotiga ótiwdiń bir qansha modelleri ámeldegi bolıp, olardı ulıwmalastırıp, bazar ekonomikasıbtiga ótiwdiń úsh túrge yamasa modelge bolıwımız múmkin:

1. Batıs Evropa mámleketleri hám basqa rawajlanǵan mámleketler jolı.

2. Kolonizatorlikten azat bolıp, ǵárezsiz rawajlanıw jolına kirip rawajlanıp atırǵan

Aziya, Afrika, Login Amerikası mámleketleriniń jolı.

3. Ǵárezsiz Mámleketlikler Xamdo'stligi mámleketleri, basqasha aytqanda, «sotsialistik» rawajlanıw jolınan barǵan hám házirde bazar ekonomikası jolin tańlaǵan mámleketler jolı. Burınǵı sotsialistik mámleketlerde, atap aytqanda Ózbekstanda mámleketlestirilgen, oǵada oraylastırılǵan hám birden-bir bir oraydan basqariluvchi ekonomikadan — bazar ekonomikasına ótiw zárúrligi tómendegi basqıshlardı ámelge asırıwdı talap etdi:

1. 
   Bazar ekonomikasına ótiwdiń huqıqıy tiykarların jaratıw, yaǵnıy onı támiyinleytuǵın yuridikalıq nızamlar sistemasın jaratıw.
   
2. 
   Bazar infrastrukturasini qáliplestiriw. Bunda bazar ekonomikasına tán baylanıslardı ornatıwǵa kómek beretuǵın, yaǵnıy bazarǵa xızmet kórsetiwshi tarawlardı, shólkem, kárxana hám mákemelerdi jaratıw.
   
3. 
   Múlkshilik hám xojalıq júrgiziw usılların privatizatsiyalash.
   
4. 
   Baxa - sortoni liberallashtirish, baxalardı erkin qoyıp jiberiw, baxa ústinen mámleket qadaǵalawın minimal dárejege keltiriw.
   

Bazar ekonomikasına ótiwdiń ulıwmalıǵı, mısalı, jeke múlkshilik, ekonomikalıq

processlerdi basqarıw hám jetilistiriwde talap, usınıs qaǵıydalarınıń birdeyligi bolıwı menen bir qatarda hár bir mámlekettiń ózine tán qásiyetlerinen kelip shıǵıwshı jolı bar bolıp tabıladı.

Bunda onıń xojalıq dúzilisi hám shárt - sharayatları, jaylasqan kúyewi, tábiyaatıhám ıqlımı, milliy kelip shıǵıwı, súwret - markaları, dástúr hám milliy xarakteri hám basqa faktorlar sebep boladı.

Jáhán tájiriybesi sonı kórsetedi, dúnyadaǵı hámme mámleketler ushın maqul túsetuǵın bolǵan bir qıylı rawajlanıw jolı,