Ekonomikanıń ashıqlıǵı Ashıq ekonomika túsinigi

Ekonomikanıń ashıqlıǵı
Ashıq ekonomika túsinigi
Ulıwma alǵanda ekonomika eki qıylı boladı. Bular jabıq hám ashıq ekonomika. Jabıq ekonomika tábiyataınan dástúriy ekonomika, bul bazar sistemasınıń ótken zamanlası bolıp tabıladı. Jabıq ekonomika óz qabıǵına oralǵan bolıp, ózinen sırtqı dúnya menen baylanısqa kirispeydi, ózinen-ózi támiyinlew qaǵıydasına tiykarlanadi. Bunday ekonomika konservativ, eskilikti uzaq saqlap qaladı, modernizaciya (jańalanıw ) ǵa beyim bolmaydı.Jabıq ekonomikanıń qarama-qarsısı ashıq ekonomika bolıp tabıladı.
Ashıq ekonomika bul sırtqı ekonomikalıq baylanıslarǵa kirisken, olardıń abzallıǵına súyenenip, rawajlanıp baratuǵın ekonomika bolıp tabıladı.
Ashıq ekonomika túsinigi milliy ekonomikaǵa salıstırǵanda
qollanıladı. Onıń ashıqlıq dárejesi túrli mámleketlerde hár túrlı,
álbette. Bul túrli kriteryalarǵa qaray anıqlanadı :
1. Ekonomikanıń eksport potencialı. Eger eksport JalÓge salıstırǵanda qanshelli kóp bolsa, ashıqlıq dárejesi sonshelli joqarı boladı. Mısalı, Gollandiyada eksport JalÓning 3/4 bólegine teń bolǵanınan bul jerde ashıqlıq dárejesi joqarı, dep aytıw múmkin. Ózbekstan ekonomikasınıń da ashıqlıq dárejesi joqarı, sebebi
Eksporttıń JalÓdegi úlesi úlken esaplanadı.
2. Tutınıwda importtıń úlesi. Eger bul úles qanshelli joqarı bolsa, ekonomika sonshelli ashıq esaplanadı. Biraq bunıń ushın import kepilleniwi kerek. Importqa qaray ashıqlıq dárejesine baha berilgende onıń kepilliginiń bolıwı názerde tutıladı, sebebi sondaǵana xalıq támiynatında úzilisler bolmaydı.
3. Ekonomikaǵa jiberiletuǵın investitsiyalarda shet el investitsiyalarining úlesi hám shetke shıǵarılǵan kapitaldıń jámi kapitaldaǵi úlesi. Eger ishki investitsiyalarda shet elden kelgen aqshalar úlesi qanshelli úlken bolsa, kapital sırtqa qanshelli kóp shıqsa, ekonomika sonshelli ashıq esaplanadı.
4. Miynet resursları quramında shet elden kirip kelgen hám shet elge shıǵıp ketken jumıs kúshi úlesi. Bul kórsetkish qanshellilik úlken bolsa, mámleket ekonomikası sonshelli ashıq esaplanadı.
Qullası, milliy ekonomikanıń ashıqlıǵı tovarlar, kapital hám jumıs kúshiniń qanshelli mámleketke kirip hám odan shıǵıp turıwına qarap belgilenedi.
Ashıq ekonomikalardıń rawajlanıwı jáhán xojalıǵın júzege keltirgen (XIX-XX ásirler baslarında ).