Екстремизм ва терроризмга карши курашнинг маънавий-маьрифий асослари

Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги Қонун
Ушбу қабул қилинган бўлиб, 1993<йилда киритилган баъзи қўшимча ва ўзгартиришлар билан 1998 йилга¹ қадар амалда бўлиб келди.
1990 йилларнинг бошларида ҳукуматимиз томонидан берилган имкониятларнинг суистеъмол қилиниши, масжид қуриш кампанияга айланиб кетиши оқибатида уларнинг сони 89 тадан 5000 тагача етди. Уларнинг аксарияти хужжатлари тўлиқ расмийлаштирилмаган, малакали имомлар билан таъминланмаган (95,8% диний маълумотсиз) ва зарур шароитлар бўлмаган ҳолда фаолият юргизиб, турли "пешво"лар масжидларни ўз уяларига айлантиришга ҳаракат қилдилар.
Баъзи диний ташкилотларнинг раҳбарлари хорижий фуқаролар бўлиб, аслида ҳеч қандай диний маълумотга эга бўлмай, молиявий ёрдам кўрсатиш ҳисобига республика ҳудудидаги дини ташкилотларга раҳбарлик қилиб олиб, бузғунчилик, миссионерлик фаолияти билан шуғулланар эдилар. Уларнинг асосий мақсади турли йўл ва усуллар билан ўз сафларини маҳаллий миллат вакиллари хисобига кенгайтиришдан иборат эди.
Давр талаблари асосида <<Виждон эркинлиги_ва_диний ташқилотлар тўғрисида»ги Қонунни тубдан узгартириш зарурати туғилди ва 1998 йил 1 май куни янги таҳрирда қабул қилинди.
Киритилган ўзгартиришлар нималардан иборат эди?
Жумладан, Қонуннинг 8-моддасига асосан, диний ташкилотлар 18 ёшга тўлган ва республика ҳудудида доимий яшаётган 100 нафардан кам бўлмаган Ўзбекистон фуқаролари ташаббуси билан тузилиши, муайян конфессияга қарашли диний ташкилотлар фаолиятини мувофиқлаштириш ва йўналтириб бориш учун уларнинг республика бўйича ягона марказий бошқарув органи тузилиши мумкинлиги ҳақидаги қоида мустаҳкамлаб қўйилди.
Шунингдек, тегишли диний маълумотга эга бўлган Ўзбекистон фуқаролари диний ташкилотларнинг раҳбарлари этиб сайланишлари, бундай лавозимга истисно ҳолатда хорижий фуқаролар номзодлари Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита билан келишиб олиниши белгилаб қўйилди⁶.
Крнуннинг 9-моддасига мувофиқ диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари руҳонийлар ва ўзларига зарур бўлган диний ходимлар тайёрлаш учун диний ўқув юртлари тузишга ҳаклидир.
Қонуннинг 5-моддасида бир конфессиядаги диндорларни бош-қасига киритишга қаратилган хатти-ҳаракатлар (прозелитизм), шу-нингдек, бошқа ҳар қандай миссионерлик фаолияти ман этилади.
Ушбу модданинг мазмуни ва аҳамиятини тушуниш учун мис-сионерлик ва прозелитизм нима эканини билиб олиш керак. Миссионерлик — бу бошқа диний эътиқодга эга бУлган шахсни ўз динига оғдириб олишлик бўйича диний ташкилотлар вакил-лари томонидан амалга ошириладиган фаолият. Прозелит — бу ўз динидан кечиб, бошқа динга ўтган одам.
Қонуннинг 16-моддасига асосан: «Диний ташкилотлар учун ер ажратиш ҳамда ибодат бинолари қуриш тегишли равишда Крра-қалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ваТош-кент шаҳар ҳокимликлари, шунингдек, Ўзбекистон Республика-си Вазирлар Маҳкамасинингрухсати билан белгиланган тартибда амалга оширилади».
Қонуннинг диний адабиётларга тегишли бўлган 19-моддаси Ҳам бир қадар ўзгартирилди: «Диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари диний мақсадларга мўлжалланган буюмлар, Диний адабиётлар ва диний мазмундаги бошқа ахборот материал-ларини Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатларида белги-ланган тартибда ишлаб чиқаришга, экспорт ва импорт қилишга \амда тарқатишга ҳакдидир». Мазкур қоида Ўзбекистон ҳудудига Диний адабиётларнинг олиб кирилишини тартибга солади.
⁴ Каримов И.Л. Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқа рорлик шартлари ва тараққиёт кафолатларч. - Т.: Ўзбекиапон, 1997. - Б. 43~4 ' Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: Ўзбекистон, 2003. - Б.1\
Виждон эркиилиги ва дшшп ташкилотлар тўғрисида (янги таҳрири). Узбе-^кистон Республикасишшг Қонупи. Т.: 1998. - Б. 8.


Республикамиз фуқароларининг динга эътиқод қилиш, ибодат, расм-русумлар ва маросимларини биргаликда адо этиш мақсади-да тузилган кўнгилли бирлашмалари (диний жамиятлар, диний ўқув юртлари, масжидлар, черковлар, синагогалар, монастирлар ва бошқалар) диний ташкилотлар деб эътироф этилади⁷.
Мамлакатимизда диний ташкилотларни ташкил этиш, давлат рўйхатидан ўтказиш ёки фаолиятини тугатиш Вазирлар Маҳка-масининг 1998 йил 20 июндаги «Ўзбекистон Республикасида диний ташкилотларни давлат рўйхатидан ўтказиш тартиби тўғри-сида»ги қарорига асосан олиб борилади.
Диний ташкилотлар, юқорида қайд қилинганидек Ўзбекис-тон Республикасининг 18 ёшга тўлган ва республика ҳудудида доимий яшаётган 100 нафардан кам бўлмаган фуқаролари та-шаббуси билан тузилиши мумкин. Ташкилотустави қабул қилин-гандан кейин бир ой муддатда барча зарур таъсис ҳужжатлари Адлия вазирлиги ёки унингжойлардаги идораларига такдим эти-лиши зарур. Бир диний ташкилотнинг аъзоси бир вақтнинг ўзида бошқа диний ташкилотнинг аъзоси бўлиши мумкин эмас.
Марказий бошқарув органи Ўзбекистон Республикасининг камида 8 та ҳудудий тузилмаси (вилоятлар, Тошкент шаҳри, Қорақалпоғистон Республикаси)да фаолият кўрсатаётган тегиш-ли конфессияларнинг рўйхатдан ўтказилган диний ташкилотла-ри ва диний ўқув юртлари вакиллари таъсис конференцияси то-монидан тузилади ва Адлия вазирлиги томонидан давлат рўйхатидан ўтказилади.
Бошқадинийташкилотларустави Кррақалпоғистон Республика-си Адлия вазирлиги, вилоятлар ва Тошкент шаҳар адлия бошқарма-лари томонидан, Дин ишлари бўйича қўмита ёки унинг жойлардаги вакили билан келишилган ҳолда, давлат рўйхатидан ўтказилади.
Такдим этилган ҳужжатлар бир ой муддатда кўриб чиқилади ҳамда уставни рўйхатдан ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилин-ган такдирда диний ташкилотларга Адлия вазирлиги ёки унинг жойлардаги идоралари томонидан гувоҳнома берилади.
Тегишли ҳолларда диний ташкилот фаолиятини тугатиш ва тарқатиб юбориш тўғрисидаги қарор уни рўйхатдан ўтказувчи орга^н томонидан қабул қилинади.