Electr xa'm magnetizm lat

ortasha magnit momentin magnitleniw vektorı dep ataymız. Sonın’ menen birge 
vektorı arqalı 
ortalıqtag’ı toqlardın’ tıg’ızlıg’ın da an’g’artıw mu’mkin. 
Meyli magnetik magnitlengen tsilindr ta’rizli formag’a iye ha’m magnit momenti usı tsilindrdin’ 
ko’sheri boylap bag’ıtlang’an bolsın (52-su’wret). Magnitlengen magnetiktegi molekulalıq toqlar 
bir biri menen kelisilgen halda ag’adı ha’m olar ta’repinen qozdırılg’an magnit maydanları bir 
birin ku’sheytedi. Eger bir molekulanın’ ortasha magnit momenti 
ge ten’ ha’m ko’lem 
birligindegi molekulalardın’ ortasha sanı 
bolsa, onda 
=
(141) 

---

88 
ekenligi o’z-o’zinen tu’sinikli. TSilindrdin’ tolıq magnit momenti 
ge ten’. Bul an’latpada 
= arqalı tsilindrdin’ ko’lemi belgilengen ( tsilindrdin’ ultanının’ maydanı, uzınlıg’ı). 
Qon’ısılas molekulalardın’ molekulalıq toqları bir birine tiyip turg’an orınlarda bir birine 
qarama-qarsı bag’ıtqa iye boladı ha’m sonın’ saldarınan olar makroskopiyalıq jaqtan bir birin 
kompensatsiyalaydı. Tek tsilindrdin’ sırtqı qaptal betine shıg’ıwshı molekulalıq toqlar g’ana 
kompensatsiya etilmey qaladı. Bul toqlar tsilindrdin’ qaptal beti boyınsha tsirkulyatsiyalanıwshı 
makroskopiyalıq betlik toqtı payda etedi. Sırtqı ken’islikte molekulalıq toqlar payda etken 
maydanday makroskopiyalıq maydandı qozdıradı. Bul toq magnitleniw tog’ı bolıp tabıladı. 
Birinshi ta’repten onın’ magnit momenti 
/ ke ten’. Ekinshi ta’repten sol magnit momenti 
= ge ten’. Solay etip 
= . ha’m vektorları birdey bolıp bag’ıtlang’anlıqtan 
= . Demek tsilindrdin’ uzınlıq birligine sa’ykes keliwshi magnitleniw tog’ı 
=
(142) 
shamasına ten’ boladı. 
Zatlardag’ı magnit maydanının’ tsirkulyatsiyası haqqındag’ı teorema. Endi 
vektorının’ 
qa’legen tuyıq kontur boyınsha tsirkulyatsiyasın tabamız. Bunın’ ushın usı kontur arqalı o’tiwshi 
(tuyıq konturdı tesip o’tiwshi) 
magnitleniw tog’ın esaplawımız kerek. 
konturın ıqtıyarlı
beti menen keremiz. 53-a su’wrette su’wret tegisligi menen bul bettin’ ha’m 
konturının’ 
kesilisiwinen alıng’an sхema berilgen. Bir molekulalıq toqlar 
betin eki orında kesedi: bir ret 
on’, ekinshi ret teris bag’ıtta. Bunday toqlar 
beti arqalı bolatug’ın magnitleniwge hesh qanday 
ta’sir tiygizbeydi. Basqa molekulalıq toqlar 
konturı do’gereginde aylanadı. Olardın’ ha’r 
qaysısı betti tek bir ret kesedi. Molekuladag’ı qarama-qarsı bag’ıtlang’an toq 
betinin’ 
sheklerinen sırtqa ketedi. Usınday molekulalıq toqlar 
betin tesip o’tiwshi
molekulalıq 
magnitleniw tog’ın payda etedi.
53-su’wret.
vektorının’ qa’legen tuyıq 
kontur boyınsha tsirkulyatsiyasın 
tabıwg’a arnalg’an sхema. 
tog’ın magnitleniw vektorı 
arqalı an’latamız. Usı maqsette konturın sheksiz jin’ishke 
truba menen qorshaymız (53-b su’wret). (142)-formulag’a sa’ykes usınday trubanın’ beti arqalı 
sızıqlıq tıg’ızlıg’ı 
=
formulası menen beriledi. Bul toq 
betin tek bir ret kesip o’tedi. 
Trubanın’ uzınlıq elementine sa’ykes keliwshi toq 
=
= ( ). betin tesip o’tiwshi 
tolıq magnitleniw tog’ı bul an’latpanı barlıq tuyıq 
konturı boyınsha integrallaw jolı menen 
alınadı. Bul mınanı beredi: 
= ( ).
(143) 
Bul formulag’a (139)-formulanı alıp kelip qoysaq og’an mınaday tu’r beremiz: 
∮( − 4 ) =
. 
(144) 
Differentsial formada mınaday formulag’a iye bolamız: 

---

89 
=
4 
( + ). 
(145) 
Bul an’latpanı (140)-an’latpa menen salıstırıp 
=
(146) 
an’latpasın alamız. Eger magnitleniw bir tekli bolsa, yag’nıy 
= bolsa, onda
= 0. 
Eger magnitleniw bir tekli bolmasa, onda magnitleniw togının’ ko’lemlik tıgızlıg’ı nolge ten’ 
emes bolatug’ınlıgın ko’remiz. 
Endi to’mendegidey qosımsha vektor kirgizemiz: 
= − 4 . 
(147) 
Bunday jag’daylarda (144) penen (145) mına tu’rlerge enedi: 
=
4 
,
(148) 
=
4 
.
(149) 
 vektorın kirgiziw menen (148)- ha’m (149)-an’latpalardan magnitleniw toqları jog’aladı, tek 
o’tkizgishlik toqları g’ana qaladı. Demek usı 
vektorın kirgiziwdin’ ma’nisi de usınnan ibarat 
boladı (magnitleniw toqların joq etiw ushın kirgizilgen degen so’z). Eger dielektriklerdegi elektr 
maydanın karag’anımızda qosımsha kirgizilgen 
vektorı qanday orındı iyelegen bolsa, 
magnetizm haqqındag’ı ta’limatta 
vektorı tap sonday orındı iyeleydi. vektorı tiykarg’ı