Electr xa'm magnetizm lat

nızamı bolıp tabıladı. Son’g’ı formula u’zliksizlik ten’lemesi dep te ataladı. A’lbette bul formula 

---

125 
Maksvell ten’lemeler sistemasına kiredi (biraq anıq emes tu’rde, yag’nıy ten’lemeler 
sistemasında bul ten’leme anıq ko’rinip turqan joq). 
78-u’wret. 
ko’leminen
tuyıq beti arqalı ha’r bir 
sekundta o’tip atırg’an elektr 
zaryadlarının’ mug’darı 
∮
integralına ten’. 
79-su’wret. 
80-su’wret. 
, , shamaları 
bag’ıiları arasındag’ı baylanıs 
(olar o’z-ara on’ burg’ı 
qatnasınday qatnasta boladı). 
Biz o’zgermeli elektr maydanının’ o’zgermeli magnit maydanının’, al o’zgermeli magnit 
maydanının’ o’zgermeli elektr maydanın payda etetug’ınlıgın bilemiz. Usınday jag’day 
elektromagnit tolqınlarının’ payda bolıwına alıp keledi. Meyli elektr maydanı I iymeklik penen, 
al magnit maydanı II iymeklik penen berilgen bolsın (79-su’wret). Elektromagnit maydanının’ 
usı kartinası qanday da bir 
tezligi menen qozg’aladı dep boljaymız (bul boljawdın’ durıs 
ekenligi azmazdan keyin ma’nim boladı). Qozg’almaytug’ın eki 
ha’m konturların 
alamız ha’m Maksvell ten’lemelerin 
∮
=
−
, 
=
−
1
tu’rinde jazamız. Bul an’latpalarda 
arqalı magnit ag’ısı, al 
arqalı 
 vektorının’ sa’ykesv 
kontur arqalı ag’ısı belgilengen. A’piwayılıq ushın 
ta’repin birge ten’ etip alayıq. 
Onda
konturında maydanı tek ta’repinde nolge ten’ emes. Sonlıqtan joqarıdag’ı 
ten’lemelerdin’ birinshisi mına tu’rge enedi: 
≡
= −
. 
Tap sol sıyaqlı ekinshi ten’leme mına tu’rge tu’rlenedi: 
≡
= −
. 
Bizin’ boljawlarımız boyınsha 
waqıtı ishinde elektromagnit maydanı aralıg’ına jaljıydı. 
magnit maydanı konturı sheklerinen, al elektr ag’ısı bolsa konurı 
sheklerinen shıg’ıp ketedi. Usının’ saldarınan sol konturlar arqalı 
ha’m 
ag’ısları 
=
,
= shamalarına o’zgeredi. Bunnan 
=  , 
=  

---

126 
an’latpalarına iye bolamız. Al aldın’g’ı an’latpalardan mına an’latpalardı alamız: 
=
, =
. 
(M-13) 
Usı waqıtqa shekem 
= ha’m =  materiallıq ten’lemeleri paydalanılg’an joq edi. Eger 
olardı itibarg’a alatug’ın bolsaq, onda 
ha’m shamaların jog’altıwg’a boladı. Bul mınanı 
beredi: 
=
, =
. 
(M-14) 
bunnan 
=
√
. 
(M-15) 
Demek 
tezligi ushın nolge ten’ emes shekli an’latpa alındı. Demek elektromagnit maydanının’ 
ken’islik ha’m waqıt boyınsha o’zgerisi (vozmuщeniesi) haqqındag’ı bizin’ boljawlarımız durıs 
bolıp shıqtı degen so’z. Solay etip Maksvell ten’lemeleri 
tezligi menen tarqalatug’ın 
elektromagnitlik tolqın tu’rindegi sheshimge iye bolatugınlıg’ın ko’rdik.
(M-13) ten’lemelerin vektorlıq tu’rde bılayınsha jazamız: 
=
[ ], =
[ ] . 
(M-16) 
Bul jerde