Электр хавфсизлиги

Табиатни ҳуқуқий муҳофазалаш қонунчилиги
ХХИ асрда инсоният олдида о`та муҳим ва улкан муаммолар пайдо бо`лади. Ерда ҳаётнинг бо`лиши уларни хал қилишга бог`лиқ. Бу муаммолар табиий муҳитнинг о`згариши, биосферанинг ифлосланиши, хом ашё, енергетика ва озиқ-овқатлар кризислари билан болиқ.
О`зининг яшаши учун табиий муҳитга мослашадиган ҳайвонлардан фарқли о`лароқ, инсон о`зининг яшаши учун табиатга фаол аралашиб, муҳитни о`згартиради ва у билан муносабатда бо`лиш учун янги шаклларни яратади.
О`збекистонда табиатни муҳофаза қилиш жамияти 1962 йил март ойида ташкил етилган. Сурхондарё вилоят бо`лими 10 август 1962 йилда тузилган. 1978 йилда Гидрометеорология ва табиий муҳит назорати Давлат қо`митаси тузилган. 1990 йил 20 июнда О`збекистон табиатни муҳофаза қилиш давлат қо`митасига айлантирилди.
Агар ерда одамлар сони бир неча миллион миқдорда қолса еди, уларнинг яшаши учун табиатга ко`рсатган зарари ҳам кам та`сир қилган бо`ларди. Бироқ, бизнинг планетамизда ерамизнинг учинчи минг йиллигига аҳолининг о`сиши демографик портлаш даражасига келди: ерамиздан аввал 3.10.3 киши бо`лган бо`лса, ХИИ асрда 600Х10.6 киши 1976 йилда 4х10.9 киши, 2000 йилга 6.10.9 киши бо`лди. Бундай ҳолат кишилик жамиятининг яшаш шароитини ва табиатни о`згартиришга кескин туртки бо`лади.
Аҳолиси 1 млн. киши бо`лган замонавий шаҳарнинг масса ва енергия алмашинувини ко`риб чиқамиз. Шаҳарнинг суткалик умумий чиқиндиси 1000 тоннани, йилига 183.10.6 тоннани ташкил етади. Аҳолиси 3.10.6 ва 11.10.6 киши бо`лган шаҳарлар ҳам бор. СҲаҳарларнинг ко`пайиши ва доимий о`сиб борувчи шаҳарлар аҳолиси инсоният ва табиат о`ртасидаги қарама-қаршиликнинг чуқурлашишига олиб келади. Бу хавфсирашлар хом-ашё (охирги 25 йилда одамлар бутун инсоният тарихи давомида ишлатилган хом-ашё миқдорига тенг хом ашёдан фойдаланилган), енергетик ресурслар (нефт ва газ тугаш арафасида, дунёнинг йирик дарёларида қурилган електростансиялар енергияга бо`лган ехтиёжни қондира олмайди), озиқ-овқат маҳсулотлари (масалан, охирги 100 йил ичида ер аҳолиси 2,6 марта, қишлоқ хо`жалик ишлаб чиқариши-атиги 2,2 марта ошди, ер шарида 500.10.6 киши, шу жумладан 200.10.6 бола очликда кун кечиради) танқислиги билан асосланган.
Ерда инсон ҳукмронлик қилган даврдан бери кишиларнинг нафас олиши учун зарур бо`лган кислород ажратиб чиқарадиган ернинг «о`пкаси» ҳисобланган о`рмоннинг 2/3 қисми нобуд қилинди. 200 турдаги ҳайвонлар ва паррандалар қириб ташланди, қишлоқ хо`жалиги учун яроқли бо`лган 20% ер майдони еррозияга дучор бо`лди. Саноати ривожланган мамлакатларда минерал ва енергетик ресурслар, чучук сув ва ҳавода кислород танқислиги сезилмоқда. Саноат ва транспортнинг, енергетиканинг ривожланиши, қишлоқ хо`жалигини саноат асосига о`тказиш ва кимёлаштириш атроф-муҳитни янги, илгари нома`лум бо`лган моддалар билан ифлосланишига олиб келади. Буларнинг ҳаммаси инсоннинг, унинг яшаш муҳити билан вужудга келган екологик алоқасининг бузилиши хавфини туг`диради.
Ҳуқуқни сақлаш чегаралари ички ва ташқига бо`линади. Ҳуқуқий ҳимоялашнинг ички чегаралари табиий дунёдан ижтимоий дунёга о`тган табиат елементларига: фойдали қазилмалар, сув ҳавзаларидан олинган сув, қазилган тупроқ, отилган ҳайвонлар, қушлар ва бошқалар. СҲу обектлар учун инсоннинг табиат билан алоқаси узилади, уларни товар моддий бойликларга о`тказади.
Ҳуқуқий ҳимоянинг ташқи чегаралари одамлар яшайдиган ер табиати, шу жумладан о`зида ернинг та`сирини сезадиган ва одамнинг яшаш муҳити ҳолатига та`сир ко`рсатадиган (масалан, ернинг сун`ий ё`лдошларини, космик ҳаво кемаларини учириш пайтидаги ҳодисалар) ер атрофидаги бо`шлиқни ташкил етади.
Ҳуқуқий ҳимоялашнинг табиий обектлари миллий, халқаро, регионал ва глобалга бо`линади.
Табиатни сақлаш қонунчилигига асосан сақлашнинг табиий обектларига ер, унинг бойликлари, сув, о`рмон, ҳайвонот дунёси, атмосфера ҳавоси киради. Буларнинг ҳаммаси инсон яшаши учун табиий муҳит бо`лган биосферани ташкил етади.
О`збекистонда атроф-муҳитни ҳимоя қилишнинг ҳуқуқий асослари-табиатни сақлаш ҳуқуқий ме`ёрларидан, я`ни қонунлардан ва қонун мохиятига ега бо`лган актлардан иборат.
Атроф муҳит ҳолати янги технологиялар ва машиналар яратувчиларидан екология масалаларига е`тиборни талаб қилади. Ҳар қандай техник ечим техник ва иқтисодий шартларнигина емас, балки екологик аспектларни ҳам ҳисобга олган ҳолда қабул қилинади. Лойиҳавий ечимлар албатта екологик експертизадан о`тказилиши керак, я`ни яратилаётган технологик жараёнлар, машина-ускуналар ва материаллар уларни жорий етишда халқ хо`жалик самараси билан бирқаторда юқори екологик хавфсизлик даражасини та`минлаши керак.
Атроф муҳитнинг ҳуқуқий ме`ёрлари турларидан бири - қонун кучига ега бо`лган техник ме`ёрлар ва стандартлардир (масалан, СанПин 0066-93. «Аҳоли пунктларида ҳаво сифатини назорат қилиш қоидалари»; ГОСТ 17,0. 04-90. «Саноат корхонасининг екологик паспорти»).
Сог`лиқни сақлаш вазирлиги томонидан аҳоли пунктларида атмосфера ҳавосини ифлослантирувчи моддалар чегаравий ё`л қо`йиладиган концентрациясининг санитария ме`ёрлари тасдиқланган, аҳоли пунктларидаги атмосфера ҳавосини ифлослантирувчи моддаларни аниқлаш усуллари ишлаб чиқилган, турар жой уйлар қурилишларида ё`л қо`йиладиган шовқин даражаси қийматлари, турар жой қурилишлари ҳудудида инфратовуш ва паст частотали шовқиннинг ё`л қо`йиладиган даражаси белгиланган. Гидрометерология ва табиий муҳитни назорат қилиш бо`йича давлат қо`митаси қуйидагиларни ишлаб чиққан: Ҳавони муҳофазалаш чора-тадбирларини келишиш, експертизадан о`тказиш ва лойиҳавий ечимлар бо`йича атмосферадаги ифлослантирувчи моддалар чиқаришга рухсатномалар бериш то`г`нсидаги ё`риқнома, корхоналарнинг атмосфера чиқиндиларидаги зарарли моддалар концентрациясини ҳисоблаш методикаси. «Ноқулай метеорологик шароитларда чиқиндиларни тартибга солиш», атмосферанинг ифлосланишини ҳисоблашнинг унификациялашган дастури (еколог - 1992 йил. СНИИ проект).
Республикада табиатни муҳофазалаш, табиий ресурслардан рационал фойдаланиш ва қайта ишлаб чиқариш бо`йича бутун мас`улият Давлат табиатни муҳофазалаш қо`митасига юклатилади.
О`збекистон табиатни муҳофазалаш қо`митаси қошида атрофни муҳофаза қилиш муаммоларини чуқур таҳлил қилиш ва уларни ҳал етиш бо`йича тавсиялар ишлаб чиқиш учун олимлар, жамоат ва давлат арбобларидан иборат жамоатчилик кенгаши ташкил елилган. Давлат қо`митасининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:
1. Атроф муҳитнинг ҳолати ва фойдаланиш устидан давлат назорати, шу жумладан, табиатни муҳофазалаш ме`ёрларини бузувчи саноат обектларини қуриш ва ишлатишни ман етиш ҳуқуқи берилган;
2. Вазирликлар ва идоралар фаолиятини мувофиқлаштириш, табиатдан фойдаланиш соҳасида ягона илмий-техник сиёсат ишлаб чиқиш ва о`тказиш;
3. Екологик ме`ёрлар, қоидалар ва стандартларни тасдиқлаш;
4. Янги техника ва технология, шунингдек корхоналар қурилиш лойиҳалари ва реконструкцияси бо`йича давлат екологик експертизасини о`тказиш;
5. Моддаларни атмосферага чиқаришга, чиқиндиларни ё`қолишига, сувдан фойдаланишга, атмосфера ҳавосини ишлатишга, ерларни ажратишга, аҳолини екология бо`йича тарбиялашга рухсатномалар бериш;
6. Табиатни муҳофазалаш бо`йича халқаро ҳамкорликни режалаштириш ва амалга ошириш.
Табиатни муҳофаза қилиш қонунини бузганлик учун қуйидаги чораларни қо`ллаш ко`зда тутилган:
- моддий-табиатни муҳофаза қилиш қонунини бузган шахсларга жарима солиш;
- ма`мурий - огоҳланиириш, етказилган зиённи бартараф етиш, ма`лум бир турдаги фаолият билан шуг`улланишдан махрум етиш;
- жиноий жавобгарлик - О`збекистон Республикасининг Жиноят кодекси билан тартибга солинади (1.4.8 йилгача озодликдан маҳрум қилиш). Табиатни муҳофазалаш қонунини бузганлик учун жавобгарлик табиатни муҳофаза қилиш қонунини бузиш оқибатлари ва табиий муҳитга зарар етказишдан иборат бо`либ, айбдорларга нисбатан мажбурий чоралар ко`рилади.