Elektr kattaliklarni o’lchash asboblari

Vattmetr
Vattmetr (vatt va... metr) — oʻzgaruvchan va oʻzgarmas tok elektr zanjiri quvvatini oʻlchashda ishlatiladigan asbob. Elektrodinamik, ferrodinamik, induksion, elektrostatik va issiqpik V.lari bor. Ishi ikki magnit maydonining oʻzaro taʼsiriga asoslangan. Aniq oʻlchaydigan elektrodinamik V. (rayem) qoʻzgʻalmas gʻaltak 1, qoʻzgʻaluvchan gʻaltak 2, prujinalar 3 va havo tinchlantirgichi 4 dan iborat. Qoʻzgʻalmas gʻaltak yoʻgʻon mis simdan kam oʻramli qilib yasaladi; u elektr zanjirga ketma-ket ulanadi. Bu gʻaltak V.ning tok chulgʻami deb ataladi. Qoʻzgʻaluvchan gʻaltak ingichka simdan koʻp oʻramli qilib yasaladi va elektr zanjiriga parallel ulanadi. Bu gʻaltak V.ning kuchlanish chulgʻami deb ataladi. Gʻaltaklarda tok oʻtganda magnit maydoni hosil boʻladi va qoʻzgʻaluvchan gʻaltak qoʻzgʻalmas gʻaltakka nisbatan vaziyatini oʻzgartiradi. Koʻzgʻaluvchan gʻaltak oʻqiga mahkamlangan V. mili zanjirdagi quvvat qiymatini koʻrsatadi. Keyingi yillarda raqamli V.lar ishlab chiqarila boshlandi. Ularning asosini mikroprotsessorlar va analog raqamli oʻzgartirgichlar tashkil etadi. Ularning aniqpigi ancha yuqori, puxta ishlaydi. Oʻlchash natijalarini raqamlarda koʻrsatadia.


Elektr kattaliklarni o’lchash asboblarining sohada qo’llanilishi

O’zgarmas tok potensiometlari yordamida noma’lum kuchlanish, EYK, tok va elektr qarshiliklarni o’lchash hamda namunaviy asboblar ampermetr, vol’tmetr va vattmetrlarni tekshirish uchun qo’llaniladi. Quyidagi rasmda qo’l bilan muvozanatlanuvchi o’zgarmas tok potensiometrining sxemasi keltirilgan.

• 
  Sxemadagi belgilar: E_n-normal element EYK i;
  
• 
  R_n – namunaviy qarshilik;
  
• 
  R_k- qiymati aniq kompensatsiyalovchi qarshilik;
  
• 
  R_b- ish tokini o’rnatishi uchun ishlatiladigan qarshilik;
  
• 
  YoB- yordamchi batareya;
  
• 
  E_x– noma’lum EYK;
  

O’zgarmas tok potensiometrining ish prinsipi o’lchanadigan kattalikni (Ux, Ex, Ix, Rx) aniq kuchlanish (kompensatsiyalovchi) bilan o’zaro muvozanatlashuviga asoslanadi.
Potensiometr yordamida noma’lum EYK ni o’lchash jarayoni 2 qismdan iborat bo’ladi:
1.Har xil potensiometr turi uchun aniq qiymatga ega bo’lgan ish toki I_u ni o’rnatish;
2. Noma’lum EYK E_x ni o’lchash; Ish tokini o’rnatish uchun ulagich K “1” holatga qo’yiladi va R_b qarshiligini o’zgartirib galvanometr ko’rsatgichini nolga keltiriladi. Bunda E_n=I_iR_n ga ish toki esa, I_u=E_n/R_n teng bo’ladi.
So’ngra ulagich K “2” holatga qo’yiladi va R_k qarshilikning dastagi D ni surib U_k ni E_x ga tenglashtiriladi, yani bu holda ham galvanometr ko’rsatgichi nolga keltiriladi.
E_x=U_k=I_i R_k
O’zgarmas tok potensiometri E_n ni yuqori aniqlik bilan o’lchaydi.Bu aniqlik normal element EYK qiymatining aniqligi va namunaviy qarshilik R_k qiymatlarining aniqligiga bog‘liq. Potensiometrda ish tokini aniq o’rnatishi va uni o’lchash davomida o’zgarmas bo’lishi normal element bilan ta’minlanadi. Uning aniqlik klassi 0,005 ga teng. R_n va R_k qarshiliklar ham juda yuqori aniqlik (xatoligi 0,01 % dan oshmaydi) bilan ishlanadi. Natijada potensiometrni o’lchash xatoligi 0,02% dan katta bo’lmaydi.
O’zgarmas tok potensiometrlari ish toki zanjirining qarshiligiga qarab, ikki guruhga bo’linadi: kichik qarshilikli yoki past omli va katta qarshilikli yoki yuqori omli potensiometrlar.
O’zgarmas tok potensiometrlarining afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. Yuqori aniqlik;
2. O’lchanayotgan kuchlanish manbasida hech qanday quvvat sarflanmaydi.