«Электр технологик қурилмалар ва тизимлар»

Р  Q_қ  Q₀. (5.12)
(5.5) ва (5.6) ифодалар, ҳамда (5.9) ва (5.11) нисбатларни ҳисобга олиб, тенглама (5.12) қуйидагича ёзилиши мумкин:
Р  еI(T₂  T₁)  I²R, (5.13)
бунда Rтермоэлементни шохини қаршилиги, Ом.
(5.13) тенгламани анализидан кўриниб турибдики, термоэлемент истеъмол қилаятган қувват Р термоЭЮК ва актив қаршиликдан ўтиш учун сарфланади; термоэлемент бунда иссиқлик насосидай ишлаб, иссиқликни атроф муҳитдан қизитилаятган объектга узатади.
Иссиқлик насосларини энергетик эффективлигини анализ қилиш учун (5.14) тенгламага қараймиз, уни қуйидагича ёзиш мумкин:
1  Q_қР  Q₀Р. (5.14)
Q_қРk_ис нисбат иситиш ва Q₀Рk_сов. нисбат совитиш коэффициенти бўлганлиги туфайли термодинамикадан иаълум нисбатни олиш мумкин:
k_ис  k_сов  1. (5.15)
Ҳозирги замон ярим ўтказгичли материаллар қўлланилса, ярим ўтказгичли иссиқлик насосини k_ис. коэффициенти 5-га етиши мумкин.
(5.15) тенгламани ҳисобга олиб:
k_ис.  (5.16)
Демак, иситишни эффективлиги кавшарлар ҳароратлари орасидаги фарқи Т₂Т₁ қанча кичик бўлса, шунча юқорироқ бўлади.
Электр энергияни истеъмоли нуқтаи назаридан энг тежамкор режим бўлиши учун иситиш ва совитиш коэффициентлари максималлигидаги иссиқлик насос режими бўлиши керак. Совитиш режимидаги ишда максимал совитиш коэффициентига термоэлементни занжиридаги маълум ток тўғри келади. Бу токни катта қийматларида токни квадратига пропорционал Ленц-Джоуль иссиқлиги Q_R токка пропорционал Пельтье иссиқлиги Q_1П-дан кўп бўлади, яъни совитиш ўрнига қиздириш содир бўлади. қиздириш режимидаги ишга иситиш коэффициентини токка экстремал боғлиқлиги мавжуд бўлмайди.
Иссиқлик насосларини совуқ ва иссиқ беришини термоэлементлардан оқаятган токни ўзгартириб ростланади. Ростланиш узлуксиз ёки уланган-ўчирилган принципда бўлиши мумкин. Охиргиси соддароқлиги билан фарқ қилади, аммо уни тежамкорлиги пастроқ, чунки юқори иссиқлик ўтказувчанликка эга термоэлементларни шохларидан манбаа ўчирилганда иссиқликни кўп узатилиши содир бўлади.
Қиздирувчи ва совитувчи термоэлектрик ускуналарни энергия билан таъминлаш учун ўзгармас ток ёки катта бўлмаган пульсланишли ток манбааларидан фойдаланилади.
Термоэлектрик ускуналар дала шароитларида ичимлмк сувини совитиш учун қўлланилиши мумкин. Сув термобатареядан оқишида ёки сақлайдиган идишда совийди. Бу усулни сут учун ҳам қўллаш мумкин.
Термоэлектрик иссиқлик насослари турли ишлаб чиқариш хоналарда ҳарорат бўйича комфорт шароитларни сақлаш учун кондиционерлар сифатида айниқса истиқболлидирлар. Совитишдан қиздиришга енгил ўтиши ва, демак, одатдаги тизимларга қараганда катта эгилувчанлик термоэлектрик кондиционерларни анчагина афзаллигини кўрсатади.
Ҳаво ҳароратига технологик талаблар. Микроиқлим – атроф ҳаво муҳитини тирик организмларга комплекс таъсир этувчи физикавий ва кимёвий параметрларини (ҳарорат, намлик, ҳавони ҳаракатчанлиги, кўмир кислота, аммиак, олтин гугурт водородни таркибда мавжудлиги, чангланганлик, микрофлорани мавжудлиги, таркибда ионларни мавжудлиги ва бошқалар) мажмуаси. Атроф муҳит ҳарорати – микроиқлимни асосий параметрларидан бири. Масалан, ҳарорат ҳайвонларни овқат еб, семиришига, сигирларни сут беришига тўғридан-тўғри таъсир қилади. Оптимал микроиқлим яратилиши фақат ҳарорат режими билан эмас, талаб этиладиган намлик, ҳаво ҳаракати ва ҳавр муҳитини газини таркиби билан боғлиқ. Ҳароратни оптимал параметрлари иситувчи ва вентиляцияловчи ускуналар ёрдамида яратилади.
Иситувчи ускуналарни қувватини топиш. Оптимал ҳарорат умумий, маҳаллий (локал) ва комбинацияланганларга бўлинадиган иситиш тизимлари ёрдамида ушлаб турилади. Умумий иситиш тизимлари хонанинг тўла ҳажмида нисбатан текис ҳароратни вужудга келтирадилар. Маҳаллий иситиш тизимлари керакли ҳароратни фақат керак зонада яратишади. Комбинацияланган иситиш умумий ва маҳаллий тизимларни биргаликдаги иши билан амалга оширилади.
Умумий иситиш, одатда, қаттиқ, суюқ ва газсимон ёнилғида ишлайдиган қозонхоналар ҳисобига бажарилади. Маҳаллий иситиш учун электротермик ускуналар қўлланилади. Катта бўлмаган хоналар учун бу мақсадда умумий электр иситиш тизимлари ҳамда электр калориферлар, буғ ёки сув иситиш ғозонлари, буғ ёки сув калориферлари, батареялари ёки иситиш қувурлари қўлланилиши мумкин.
Комбинацияланган иситишда ёнилғидаги ёки электр қозонхона билан бир қаторда маҳаллий иситиш учун махсус, юқори аниқлик билан керакли зонада ҳароратни ростлайдиган кичик инерцияли электр иситгичлар - етказувчилар қўлланилади. Бундай иситиш ускуналарини якка ростлаш электр энергиясини тежамли сарфлашга имкон беради.
Электр иситиш тизимини қуввати хоналарни иссиқлик оқимларини балансини тенгламасидан топилади:
Ф_уи  Ф_йи, (5.17)

бунда Ф_уи-хона ичидаги манбааларини умумий иссиқлик оқими, Вт; Ф_йи-исрофларни йиғинди иссиқлик оқими, Вт.

Хона ичидаги иссиқлик оқими, асосан, иситиш тизими ва организмлар томонидан яратилади:

Ф_уи  Ф_и / Ф_ор, (5.18)

бунда Ф_и-электр иситиш тизимини иссиқлик оқими, Вт; Ф_ор-тирик организмларни иссиқлик оқими, Вт.

Исрофларни иссиқлик оқими, Вт:

Ф_йи Ф_тўс [Ф_в ] Ф_б, (5.19)

бу ерда: Ф_тўс-тўсиқлик орқали иссиқлик исрофлари, Вт; Ф_в-вентиляция билан бўладиган исрофлар, Вт; Ф_б-турли сиртлардан буғланишга бўладиган исрофлар, Вт.

Юқоридаги тенгламалардан келиб чиқиб, электр иситиш тизимини иссиқлик оқими:

Ф  Ф_тўс [ Ф_в ] Ф_б – Ф_ор. (5.20)

қурилиш тўсиқларидан ўтувчи умумий иссиқлик исрофлар оқимини иссиқлик исрофларини солиштирма оқими (бинонинг солиштирма иссиқлик характеристикаси) – ичкаридаги ва ташқаридаги ҳавони ҳароратини фарқи 1^оС-га фарқ қилганда бино ҳажмини 1 м³ йўқотадиган иссиқлик оқимидан фойдаланиб топилади.

Ҳисоб бажариш ифодаси:

Ф_тўс  Ф_сол.V(t_ич, - t_таш.). (5.21)

Бу ерда: Ф_сол.-исрофларни солиштирма иссиқлик оқими, Вт/(м³^оС); V-бинонинг қурилиш ҳажми, м³; t_ич, ва t_таш.-хона ичидаги ва ташқаридаги ҳавони ҳисобий ҳароратлари, ^оС.

Хона ичидаги ҳисобий ҳарорат деб рухсат этилган минимал ҳароратни олинади. Ташқи ҳавони ҳисобий ҳароратини иқлимий худудга боғлиқ олинади. Иссиқлик оқимни солиштирма ҳаракати бинони вазифасига қараб маълумотномалардан олинади (масалан чорвачилик бинолари учун 0,6…1,4 Вт|(м³^оС).
Кириб келувчи ҳавони иситувчи иссиқлик оқими:

Ф_ҳ  L_ҳ_ҳс_ҳ(t_ич. – t_таш.), (5.22)
бунда: L_ҳ-ҳавони кириб келишида уни ҳажмий узатилиши, м³/с; _ҳ-ҳавони зичлиги, кг/м³; с_ҳ-ҳавони солиштирма иссиқликни сиғдирувчанлиги, Дж/ (кг ^оС).
Совуқ даврда келаятган ҳавони ҳажмий узатилишини намликдан топилади ва хонани ҳавосидаги карбонат ангидрид газини энг катталиги чекланган концентрациясидан текширилади.
Хонада намликни буғланиши билан боғлиқ иссиқлик оқими:

Ф_б  nW_буғ.q_буғ.|3600. (5.23)

Бу ерда: n-хонадаги тирик организмлар сони; W_буғ.-хонада бита организм буғлантирадиган намлик миқдори, г/соат; q_буғ.-сувни буғга фазовий ўзгартирилишини иссиқлиги, Дж/г.

Организмлар ажратадиган иссиқлик оқими,

Ф_орг.  nФ₁, (5.24)

бунда: n-хонадаги организмлар (ҳайвон ёки парранда) сони; Ф₁-битта организм ажратаятган иссиқлик оқими, Вт.

Электр иситиш тизимини қуввати:

Р_о  Ф_о|_и, (5.25)

бунда _и-иситиш тизимидаги иссиқликни исрофларини ҳисобга олувчи иссиқлик ФИК.

Иссиқлик ФИК-ини алоҳида хоналарда ўрнатилган электр калориферлар қўлланилганда 0,95, электр қозонхоналар қўлланилганда 0,9…0,92 олинади.