Elektron mikroskop

Yaqin maydon skanerlovchi optik mikroskoplar
Yaqin maydon skanerlovchi optik mikroskoplar

(SNOM) alohida 

e’tiborga sazovordir. Ishlash qonuniyatiga ko‘ra ular tunnel mikroskop- 
larini eslatadi. Faqat ularda zond o‘rniga juda ingichka optik toladan 
qilingan “shaffof igna” ishlatiladi. Tunnel tok o‘rniga shaffof ignadan 
o‘tayotgan lazer nuri xarakteristikalari o‘zgarishlari aniqlanadi.
229
www.ziyouz.com kutubxonasi

Qanday qilib obyekt skanerlanadi? Diametri ishlatilayotgan lazer 

nuri to‘lqin uzunligidanhainkichikroq bo‘lgan optik-tolali zond skaner- 
lovchi namuna sirtiga yaqin olib kelinadi (bu masofa yorugdik to'lqin 
uzunligidan kichik) va xuddi sirtni ‘‘sezgandek” bo‘ladi. “Sezishning” 
ma’nosi: optika qonunlariga asosan ikki xil optik zichlikka ega bo'lgan 
sirtlar chegarasida yorugMik nuri sinadi va qaytadi. Bu yerda ham 
yorugMik nuri optik tola uchidan qaytadi. Bunda yorugMik nuri toladan 
uzoq masofalarga chiqib ketmaydi,chunki tola bilan sirt orasidagi ma- 
sofa toMqin uzunligidan kichik. Shuning uchun yorugMik nuri toladan 
biroz “to‘kilib chiqadi” xolos.
Tolaning boshqa uchida qaytgan nurni qabullagich joylashtirilgan. 
Optik zond namunani tunnel mikroskop ignasi singari skanerlaydi. Agar 
tekshirilayotgan sirt bilan optik zond uchi orasidagi masofa o‘zgarsa, 
qaytgan nur xarakteristilcasi (amplituda va fazasi) ham o‘zgaradi. Bu 
o‘zgarishlar qabullagich yordamida qabul qilinib, sirtning relyefini tu- 
zishda foydalaniiadi.
5.5 - rasm,
O ptik skanerlovchi m ikroskopning ishlash sxem asi.
Bu usulda ajratuvchanlik 50 nm gacha yetadi, bu oddiy optik 
mikroskopnikidan o‘n martalab yuqoridir. Undan tashqari, yaqin may- 
don optik mikroskopiyasi biologik obyektlarni o'rganish uchun juda 
mos keladi. Chunki, bunda bioobyekt AKM va elelctron mikroskoplar 
holidagi signallar ta’sirlaridan, mexanik yoki ionlashtiruvchi ta'sirlar- 
dan mustasno boMadi. Lazerning kam quvvatli, oddiy, yorugMik nurlari 
esa. bioobyektga salbiy ta'sir ko‘rsatmaydi.
Yaqinda tadqiqotchilar IBM kompaniyasining ko‘p oyoqchasi (“Na- 
noelektronika va NEMS bobiga qarang”) bilan SNOM ni birlashtirib, 
yanada kattaroq ajratuvchanlikka erishdilar. Bunday qurilmaning 
ajratuvchanligi 13 nm atrofida boMishi kutilmoqda, bu esa yorugMik 
toMqin uzunligidan bir necha o‘n martalab kichikdir!
230
www.ziyouz.com kutubxonasi