Elektrovozlarning elektr qismlari va ularning vazifasi. Elektrovozlarning elektr qismi

a - ketma-ket; b - qator-parallel; c - parallel; 1 - ishga tushirish qarshiligi; 2 - tortish motorining langari; 3 - qo'zg'atuvchi o'rash
Kontakt tarmog'idan oqim oladigan yordamchi mashinalarni yoqish va o'chirish haydovchi kabinasida o'rnatilgan tugmalar yordamida amalga oshiriladi.
Joriy qabul qiluvchi elektrovozning quvvat zanjirini kontakt simiga ulaydi. Pantografning eng keng tarqalgan turi 10.7-rasmda keltirilgan. 2-pog'onada pastki harakatlanuvchi romlarning 10 valilari 1 va 5 mustahkamlangan bo'lib, ular yuqori harakatlanuvchi romlarga 9 burilish bilan bog'langan bo'lib, yopiq tutqichli bo'g'im hosil qiladi.qurilish. Pantograf nazorati elektropnevmatikdir. Uni ko'tarish uchun pnevmatik haydovchi silindrga siqilgan havo etkazib berilishi kerak8. Bunda haydovchi tushiruvchi prujinani 6 siqadi va vallarni 1, 5 bo'shatadi. Tsilindrdan siqilgan havo chiqarilganda prujina 6 3 va 7 prujinalarning qarshiligini yengib, milni 1 aylantiradi va pastga tushiradi. pantograf. Amortizatorlar 4 ustki romlarning poydevorga ta'sirini yumshatadi. Barcha elektrovozlarda ikkita pantograf bor, ulardan biri zaxiradir. Ba'zi hollarda, masalan, muz bo'lganda, elektrovoz bir vaqtning o'zida ikkita pantografda ishlaydi.
51

10.7-rasm - Pantograf P-3 doimiy to'lqinli elektrovoz
Tortishuvchi vosita sxemalari yuqori tezlikda ishlaydigan elektron to'xtatuvchini, differentsial o'rni va ortiqcha yuk o'rni qisqa tutashuv va ortiqcha yuklanishdan himoya qiladi.
Elektrovozning yordamchi mashinalari (motor-ventilatorlar, motor-kompressorlar, motor-generator va boshqaruv tok generatori) kontakt tarmog'idan ishlaydigan doimiy tok elektr motorlari tomonidan boshqariladi.
Fan motori ishga tushirish rezistorlari va tortish motorlarini havo bilan sovutish uchun ishlatiladi, bu ularning quvvatidan to'liq foydalanishga yordam beradi.
Dvigatel- kompressor (10.8-rasm) poezdning tormoz tizimini va elektrovozning pnevmatik qurilmalarini siqilgan havo bilan oziqlantiradi.
Dvigatel generatori regenerativ tormozli elektrovozlarda, ular regenerativ rejimda ishlaganda tortish motorlarining qo'zg'atuvchi o'rashlarini quvvatlantirish uchun ishlatiladi.
Tekshirish oqimi generatori boshqaruv davrlarini, tashqi va ichki yoritishni quvvatlantirish va bir xil sxemalar uchun zaxira quvvat manbai bo'lgan batareyani zaryad qilish uchun mo'ljallangan.
52

10.8-rasm - VL8 va VL10 elektrovozlarining motor-kompressorlari:
1 - elektr motorining skeleti; 2, 7 - past bosimli silindrlar; 3, 5 - havo filtrlari; 4 - yuqori bosimli silindr; 6 - muzlatgich, 8 - mufta

3. 
   Himoyalash apparatlari. Elektr tarkibida saqlash appa- ratlariga tez ishga tushadigan ulagichlar va kontaktorlar kiradi. Yuqori voltli havo ulagichlari razryadniklar, eruvchi saqlagich, rele, radio to‘lqinlarini tozalash uskunalaridan iborat. Himoyalash uskunalari ikki guruhga bo‘linadi. Birinchi guruh uskunalari avariya holatining oldini olish, ya'ni barcha kuchlanishning haddan tashqari oshib ketishidan, yer bilan ulanishining uzilib qolishidan, kremniy ventillarning kuyishidan saqlash, perekluchatellar tir- sakli valining sekin aylanishi va sovitish tizimlarining oldini olish uchun qo‘llaniladi.
   

Ikkinchi guruhga esa elektr toki qisqa tutashuvining oldini olish, tortuv motorlari va yordamchi mashinalarni ortiqcha yuklanishdan saqlash hamda differensial himoyalash kiradi. Bu hamma uskunalar elektrovoz (vagon)larning asosiy uskunalariga xavf tug‘diruvchi avariya holatidan keyin ishga tushadi. Kaqlash apparatlari o‘zgarmas tokda ishlaydigan tarkiblarda tez ishga tushadigan ulagichlarga ta'sir ko‘rsatadi, o‘zgaruvchan tokda ishlaydigan tarkibda esa bosh ulagichga ta'sir ko‘rsatadi, ulagichlar shga tushishi bilan elektrovoz (motor-vagon) toksizlanadi

26. 
    rasm. БBM—3 va БBM—5. Elektrovozning ishini tez to‘xtatadigan vkluchatelning sxema:
    

1 — kontakt blokirovka; 2 — g‘altakli ventil; S — sozlash bolti; 4 — prujina; 5
— qo‘zg‘aluvchi kontakt; 6 — uchqun o‘chirish kamerasi; 7 — qo‘zg‘almas kontakt; 8 — o‘q; 9 — yakor; 10 — uchqun o‘chirish g‘altagi; 11 — elektr magnit; 12 — g‘altak; 1S — qo‘shimcha elektr magnit; 14, 16, 18 — richag; 15
— valik; 17 — shunt; 19 — rolik; 20 — silindr.

3. 
   Tez ishga tushadigan va bosh ulagich. Elektr tarkibda ularning har xili qo‘llaniladi — tez ishga tushadigan БBM—3 va БBM—5 (27-rasm). Kiljiydigan ulanish (5) richag (16) o‘rnatil- gan u aluminli plastinkalardan iborat. Uning richagi (8) sharnir orqali (14) richag bilan bog‘lanib, yakori (9) po‘latdan ishlangan. Yakorning richagi (15) valikda aylanadi.
   

29-rasmda ish jarayoni ko‘rsatilgan bo‘lib, bunda tok uchqun o‘chirish g‘altagi (10) dan o‘tib, ulanish (7 va 5) dan hamda richag (16) va egiluvchan shunt (17) dan o‘tadi. Tokni o‘chirish jarayoni esa ikkita prujina (4) yordamida amalga oshiriladi. Bun- da elektr uchqunlar (6) kameradan o‘chiriladi. Ishga tushirish uchun pnevmatik uzatma (20) dan foydalaniladi, bunda porshen richagi (18) rolik (19) yordamida richagiga ta'sir ko‘rsatadi.

28-rasm. BOB—25—4 havo yordamida ishlaydigan vkluchatel:

1, 5, 9 — izolatorlar; 2 — pichoq; S — ustun;
4 — reyka; 6 — korpus; 7 — tortkich; 8 — havo shari.
O‘chirish mexanikasini ishlash jarayonida elektr magnit (11) ushlab turadi va prujina (4) yordamida uni o‘chirish mumkin.
BЛ22^m, BЛ23 va BЛ8
elektrovozining elektr mo- torlarida tokni tez o‘chira- digan БBM—3, nominal ishlash toki 1500A, o‘chi- rish vaqti 0,001—0,0010 sek, to‘la o‘chirish vaqti 0,03—0,04 sek, BЛ10
elektrovozida БBM—5 nominal toki 2000A.

Elektr tarkibida asosiy qismlardan biri havoli uzgich uskuna BOB—25—4 hisoblanadi (28-rasm). Bu uzgichning ajraladigan va olov uchqunlarini o‘chiradigan ulanmalari bor. Pichog‘i izolatori
(5) ga mahkam o‘rnatilgan. Ishlash vaqtida pichog‘i (2) ulanma bilan birlashadi, o‘chirilganda ustuni (3) yerga ulangan ulanma bilan ishlaydi. Ulagichni uzish ulanmalari izolator (1) ning ichiga o‘rnatilgan. Bu izolator yopiq izolator (9) ni mahkamlagan. O‘chirish va ishga tushirish mexanizmlari korpus (6)ning ichiga joylashgan. Ulagichning o‘zi elektrovozning tomiga mahkam o‘rnatilgan. Ulagichning korpusiga zaxira havo saqlash rezervuari
(8) mahkamlangan, unda 6—9 kg/sm² bosimli havo saqlanadi. Rezervuarning bir chetidan nayga (7) chiqarilgan, undan vaqti bilan havo chiqarish mumkin yoki havo kondensati chiqarilib turiladi.
Ulagich BOB-25-4 ning nominal toki 400 A, o‘chirish quv- vati 250 MWA, havo bosimi 6—9 kg/sm² ga teng. O‘chirish vaqti qisqa tok tutashuvida 0,04 sek dan oshmaydi.

3. 
   Tez harakat qiluvchi kontaktorlar. Elektrovoz va elektr poyezdlarida tortuv motorlarini hamda tokli to‘g‘rilagichlarni saqlash uchun tez harakat qiluvchi kontaktorlardan foydalaniladi. BЛ22^m, BЛ8 va BЛ10 elektrovozlarida yakorni elektr uchqunlaridan hamda ularning aylanma harakatlaridan saqlash uchun tez harakatlanuvchi БK—2 elektr magnit kontaktorlari o‘rnatilgan. Kontaktorlar 3000V kuchlanishga va 600 A tokka mo‘ljallangan. O‘zini ishga tushirish vaqti 0,0015 sek
   

3. 
   Avtomatik o‘chirg‘ichlar. Elektr tarkibida yordamchi va boshqaruv zanjirlarni ortiqcha tokdan hamda qisqa tok tutashuvidan saqlaydi.
   

Razryadniklar elektr uskunalarni katta kuchla- nishdan saqlaydi. Elektr tarkibda ventil razryad- niklar notekis qarshiliklar yordamida ishlaydi. Ularning tarkibi yarim o‘tkazgichli keramika ma- terialidan (korbotsid, grafit va tuproq aralash- masidan) tuzilgan bo‘lib, kam qarshilikli ma- terialdan yasalgan.
29-rasmda PMБB-3.3 villitli razryadlovchi ko‘r- satilgan. Bunday raz- ryadlovchilar o‘zgarmas tokda ishlaydigan elektro-

29-rasm. PMБB—3.3 villitli razryad- lovchi:

1 — shayba; 2 — prujina; S — villitli diska; 4 — izolator; 5 — magnit; 6 — uchqun o‘chirish qatlami; 7 — rezinali qistirma; 8 — plita; 9 — latunli qistirma; 10 — fanerli qopqoq; 11 — bolt.

voz va elektr poyezdlariga o‘rnatilgan. Razryadlovchi korpusining ichi bo‘sh chinni izolatori (4) ning past qismiga sim o‘ralgan. Korpusining ichida ikkita villitli diskasi (3), prujina (2) yordamida magnitga bosib qo‘yilgan. Razryadlovchisi ikkita rezinali qistirma

6. 
   yordamida havo o‘tkazmaydigan qilib mahkamlangan. Uning plitasi (8) yerga ulanadi. Ulanish simlarida kuchlanish kamaysa, villitli diskalarining qarshiligi 140—160  gacha ko‘payadi, bunda yoy (duga) toki 25—30 A ga kamayadi va ikki o‘zgarmas magnit maydonida o‘chiriladi. Paydo bo‘lgan gazlarga latunli diafragma
   

(9) xizmat qiladi, agar bosim haddan tashqari katta bo‘lsa, u yori- ladi va razryadlovchini yorilishdan saqlab qoladi. Past qismda fa- nerli qopqog‘i (10) bor.
O‘zgaruvchan tokda ishlaydigan elektrovoz va elektr poyezdla- riga PBS-25 tipidagi villitli razryadlovchi o‘rnatilgan. U chinnidan bo‘lib tepa va past qismlariga po‘lat sim o‘ralgan (mate