Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov
Download 4.84 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Birbaşa ixracın yaxşı cəhətləri.
- Birbaşa satış metodunun nöqsanları.
- Sənaye kooperasiyası (podrat istehsalı).
- Faydalı qazıntdar çıxarılması zamanı məhsulun bölünməsi haqqında sazişlər (MBS)
|
Şəkil 19.3. Birbaşa ixrac. Birbaşa ixrac: •
ixrac şöbələri və ya marketinq xidmətləri çərçivəsində ixrac büroları; •
Xüsusi (asılı) ticarət nümayəndələri-vasitəçiləri; •
Xüsusi xarici satış firmaları və marketinq filialları (sales company, marketing subsidiary); •
Məsələn, Amerikanın General Elektric şirkətinin strukturunda xarici dil bilən və sahibkarlıq fəaliyyətinin idarə edilməsi sahəsində magistr dərəcəsi olan 60 əməkdaşdan ibarət xarici ticarət şöbəsi vardır, həm də onların 70%-i xaricdə doğulmuşdur. Beynəlxalq ticarət fəaliyyəti təcrübəsində xarici və beynəlxalq vasitəçilərin köməyilə işləməyi də birbaşa ixrac forması hesab etmək fikri çox yayılmışdır, yəni mallar xarici yerli və ya beynəlxalq ticarət vasitəçisinə (agentə və ya ticarət firmasına) ixracçının ölkəsindən yan keçərək xaricə ixrac edilir. Məsələn, Finlandiyanın süd məhsulları istehsal edən Valio firması öz məhsulunu birbaşa Sankt-Peterburqun mağazalarına çatdırır. Birbaşa ixracın yaxşı cəhətləri. Birbaşa ixrac forması şirkətin beynəlxalq ticarətə cəlb edilməsinin dolayı ixraca nisbətən daha böyük forması deməkdir. Firma ixrac funksiyasını özü idarə edir, onu müstəqil vasitəçilərə tapşırmır. Bununla əlaqədar olaraq şirkət beynəlxalq fəaliyyətə görə cavabdeh olan bölmələr yaradır və xarici 242
bazarların təhlilini aparır, beynəlxalq əmtəə hərəkətini, qiymət hazırlanmasını və qiymətlərin səviyyəsinin müəyyən edilməsini izləyir. Birbaşa ixracın yaxşı cəhətləri və nöqsanları _________________________ strategiyası Yaxşı cəhətlər: Müstəqil satışın genişləndirilməsi üçün imkanlar Beynəlxalq və xarici lokal bazarlara nəzarət Marketinq proqramına riayət edilməsinə nəzarət Satışın əmtəə nomenklaturasma yüksək diqqət yetirilməsi Son istehlakçılarla uzunmüddətli münasibətlərin mümkünlüyü Yüksək rəqabətli xarici bazarlarda müstəqil işləmək təcrübəsi qazanılması Nöqsanlar: Xarici bazarlar sahəsində geniş biznes bilikləri olması zərurəti Yüksək ixtisaslı mütəxəssislərə ehtiyac olması Əlavə risklər və xərclər Firmanın yalnız mallarını deyil, həm də beynəlxalq marketinqinin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinə yüksək tələblər Xaricə satışın təşkili üzrə geniş dairədə funksiyaların yerinə yetirilməsi zərurəti Bu halda şirkət xarici bazarlara müstəqil nəzarət etmək, xarici istehlakçıların tələblərinin və istəklərinin dəyişilməsinə həssas yanaşmaq, müvafiq məhsulları onlara uyğunlaşdırmaq və xarici tərəfdaşlarla (istehlakçılarla) uzunmüddətli əsasda əməkdaşlıq formalarının inkişaf etdirilməsi imkanlarını təmin etmək və s. iqtidarında olur. Birbaşa ixracın habelə aşağıdakı yaxşı cəhətləri (üstünlükləri) vardır: •
Satışların və alıcılara təqdim edilən xidmətlərin miqdarı, keyfiyyəti və miqyasları üzrə qlobal və regional satış siyasəti nöqteyi-nəzərindən beynəlxalq satış şəbəkəsinə bilavasitə nəzarət etmək imkanı verir; •
istehsal-satış fəaliyyətinin koordinasiyası və korporasiyadaxili ticarət, korporativ şaquli marketinq sistemi və əlaqədar (asılı) şirkətlər tipli əməkdaşlıq sistemləri yaradılması prosesini asanlaşdırır; •
Müstəqil vasitəçilər səviyyəsinin istisna edilməsilə əlaqədar olaraq onların xidmətlərinin haqqının ödənilməsi məbləğində vəsaitə qənaət edilir və bununla da istehsalçı firmanın mənfəəti artır (lakin buna hər konkret halda fərdi baxmaq lazımdır, çünki vasitəçidən istifadə etmək daha çox halda bütövlükdə beynəlxalq satışın səmərəliliyini yüksəldə və istehlakçı firmanın mənfəətini artıra bilər); •
istehsalçı firma və buraxılan məhsulun son istehlakçısı arasında birbaşa və əks istiqamətdə operativ informasiya əlaqəsi təmin edilir; •
keçirilə bilər. Birbaşa satış metodunun nöqsanları. Bununla belə birbaşa ixrac forması beynəlxalq satışın və malların istehsalçıdan son istehlakçıya doğru bütün marşrutu üzrə hərəkətinin bütün funksiyalarının həyata keçirilməsinə, şirkətin xarici bazarlar üzrə mütəxəssislərinin, heyətinin hazırlanmasına, beynəlxalq marketinqin inkişafına və müvafiq təşkilat strukturları yaradılmasına əlavə xərclər tələb edir və bu da yalnız əlavə xərclərə, həm də əlavə risklərə səbəb olur. 243
Bundan əlavə, ölkələrin əksəriyyətində ticarət mənfəəti norması istehsal sahəsində- kinə və ya digər sahədəkinə nisbətən aşağı olur, bu isə istehsalçı firmaların menecerləri üçün öz satış kanallarının təşkil edilməsinə vəsait qoyulmasını cəlbedici etmir. Beynəlxalq ticarətdə birbaşa satışlar metodundan istifadə etdikdə: •
•
Yalnız mal son istehlakçıya çatanda ödəniş edilməsilə əlaqədar olaraq maliyyə vəsaitlərinin dövriyyəsi dövrü uzanır; •
əqd üzrə tərəfdaşın müflisləşməsinin mümkünlüyü ilə əlaqədar risk artır; •
ticarət əqdinin vahidinin kiçik miqdarı qeyd edilir və məhsul vahidinə düşən son istehlakçılarını və asılı ticarət təşkilatlarının sayının böyük olması ilə əlaqədar tədavül xərcləri artır və bu ticarət əməliyyatlarının səmərəliliyinin azalmasına səbəb olur; •
ticarətin iştirakçılarının idarə edilməsi sistemi mürəkkəbləşir. Beynəlxalq ticarətin təşkilində birbaşa metodun artmağa doğru meyllərini qeyd etmək lazımdır. Bu, ilk növbədə, İnternet şəbəkəsinin və elektron ticarətin fəal inkişafı ilə, habelə dünya ticarətində elm tutumlu, mürəkkəb və nadir məhsulların payının artması ilə əlaqədardır və istehsalçı ilə son istehlakçının bilavasitə əlaqəsini tələb edir.
XX əsrin sonuncu yarısı və XXI əsrin başlanğıcı beynəlxalq əməkdaşlığın uzun vaxt dövrü ərzində daha sıx təşkili formalarının fəal inkişafı ilə səciyyələnir. Beynəlxalq marketinqdə inteqrasiyalı əməkdaşlıq formaları aşağıda əməkdaşlıq dərəcəsinin, sazişlərin miqdarının, kapital sərflərinin həcmlərinin, idarəçilik xərclərinin, risk dərəcəsinin, nəzarət dərəcəsinin və potensial mənfəətlərin artması qaydasında şərh ediləcəkdir. ABŞ, Qərbi Avropa və Yaponiya bazarları XX əsrin 80-ci illərinin sonuna əmtəə qruplarının əksəriyyəti üzrə müəyyən doyulma dərəcəsinə çatmışdılar və bu istehlakçı uğrunda rəqabət mübarizəsini əhəmiyyətli dərəcədə kəskinləşdirmişdi. Habelə qloballaşma proseslərinin, elmi-texniki tərəqqinin inkişafı, bütün dünyada iqlimin istiləşməsilə əlaqədar ekoloji standartların sərtləşməsi baş verir, ətraf mühitin çirkləndirilməsi, istehlakçının təhlükəsizliyinə tələblərin gücləndirilməsi, yeni yüksək xərclər sərf edən texnologiyalar problemləri birinci plana çıxır. Belə sərt rəqabət şəraitində hətta istehsalın və kapitalın miqyaslarına görə böyük çirkətlərə təkbaşına hərəkət etmək getdikcə çətinləşir. Bazar həqiqətlərinin özü şirkətləri biri digərində dəstək axtarmağa və elmi-texniki tədqiqatlarda, qlobal satışlar sistemləri və satışın həvəsləndirilməsi sistemləri yaradılmasında səyləri birləşdirməyə məcbur edir. Göstərilmiş məqsədlərə xərclərin yükünün ağırlığını azaltmaq, sahibkarlıq fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyini yüksəltmək və rəqabət mübarizəsində qələbə qazanmaq istəyi ən böyük şirkətlərin səylərini müxtəlif əməkdaşlıq formalarının köməyilə yalnız daxili deyil, həm də beynəlxalq bazarlarda güclərinin birləşdirilməsi üçün tərəfdaşlar axtarışına yönəltmişdir və həmin strategiya tipi XX əsrin 90-cı illərində və sonrakı illərdə beynəlxalq marketinqin inkişafı üçün nümunəvi (səciyyəvi) strategiyalardan biri olmuşdur. Bu zaman çox halda yalnız biznes üzrə tərəfdaşlarla deyil, həm də rəqiblərlə əməkdaşlıq inkişaf edir. 244
Beynəlxalq birgə sahibkarlıq fəaliyyətinin təşkili formaları dünya bazarlarında satışın həcmlərini və mənfəətlərin yekun miqdarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq imkanı yaradır. Beynəlxalq marketinq fəaliyyətində biznes üzrə əməkdaşların inteqrasiyah (birləşmiş) əməkdaşlığı formalarının fəallaşmasınm səbəbləri ________________________________ •
•
satışın çətinlikləri •
böhran halları •
inkişaf və tədqiqat layihələrinin bahalaşması •
beynəlxalq rəqabət mübarizəsinin kəskin güclənməsi •
kapitalın konsolidasiyası: təmərküzləşməsi və mərkəzləşməsi. _________________ Beynəlxalq əməkdaşlığın əsas məqsədləri bunlardır: •
firmanın və onun mallarının rəqabət mövqelərinin yüksəldilməsi; •
əlavə maliyyə və digər vəsaitlər cəlb edilməsi; •
əməliyyat xərclərinin azaldılması, biznesin səmərəliliyinin və mənfəətlərin yüksəldilməsi; •
•
müxtəlif ölkələrdə satışın və istehlakşılarla işin koordinasiyası; •
yeni bazarlara yeridilmə və mənimsənilmiş bazarlarda payın genişləndirilməsi; •
satılmaya təqdim edilən malların və xidmətlərin diferensiasiyası, məhsul qammasının genişləndirilməsi; •
xarici bazarlara daxil olan zaman hüquqi və təşkilati proseduraların sadələşdirilməsi; Ənənəvi ixrac və idxal ticarəti formalarından fərqli olaraq birgə sahibkarlıq fəaliyyəti beynəlxalq satış fəaliyyətinin uzunmüddətli əsasda genişləndirilməsi məqsədilə malların və xidmətlərin hazırlanması və satışı üçün xarici ölkələrdəki əməkdaşlarla əməkdaşlığın və səylərin birləşdirilməsinin müxtəlif formalarının nəzərdə tutur.
kooperasiyası formasında həyata keçirilə bilər. O, müxtəlif ölkələrin firmaları arasında istehsal edilən detalların və qovşaqların nomenklaturasınm, onların yığılması (quraşdırılması) və son məhsulun satılması üzrə funksiyaları dəqiq bpiməklə müvafiq məhsulların birgə istehsalı haqqında sazişlər bağlanmasını nəzərdə tutur. Bu halda sənaye kooperasiyası haqqında çərçivə sazişinin tərkibində podrat istehsalına dair ayrı-ayrı sazişlər bağlanması mümkündür. Məsələn, XX əsrin 70-80-ci illərində bir çox ölkələrin avtomobilqayırma şirkətləri özlərinin müxtəlif detallar və komplektləşdiricilər istehsalından, habelə bəzi biznes proseslərdən imtina etmiş və digər, o cümlədən xarici ölkələrdəki təşkilatlardan, subkontraktlardan onları satın almağa başlamışdılar. Onlar istehsal prosesinin əsas hissəsini həyata keçirirlər, az əhəmiyyətli hissələri isə ixtisaslaşdırılmış şirkətlərə verirlər, sonuncular onları daha yaxşı və az xərclərlə yerinə yetirirlər. Həmin qərar son məhsulun istehsalçısı olan şirkətlərə investisiyaların həcmlərini azaltmaq və istehsalın və satışın çevikliyi dərəcəsini yüksəltməyə nail olmaq imkanı yaranır. Belə meyl indi də saxlanır. Belə ki. General Motors korporasiyası onun Saturn modelinin istehsalında istifadə olunan detalların və komplektləşdiricilərin əksəriyyətini kənar tədarükçülərdən satın alınır. Detalların bir hissəsi Meksikadan, bir 245
hissəsi Kanadadan idxal edilir və bu korporasiyaya yeni məhsulun istehsal xərclərinə ciddi nəzarət etmək və rəqabət mövqeyini yüksəltmək imkanı yaradır. Beynəlxalq ticarət təcrübəsində sənaye kooperasiyası haqqında xüsusi sazişlə əlaqələndirilməyən podrat istehsalına daii' əlahiddə sazişlər bağlanması mümkündür. Şirkət bu halda yerli bazarda onun məhsulunun buraxılmasına və ya xidmətlərinin göstərilməsinə dair xarici istehsalçı ilə kontrakt bağlayır. Məsələn, Sears şirkəti Meksikada və İspaniyada mağazalar aşılması üçün bu metoddan istifadə etmişdi, o, burada satışı ilə məşğul olduğu bir çox malların istehsalını ixtisaslı yerli istehsalçılara tapşırmışdı. Podrat istehsalının nöqsanları biznesə tam sahib olan haldakma nisbətən nəzarətin səviyyəsinin daha aşağı olmasından və potensial gəlirin itirilməsindən ibarətdir, yaxşı cəhətləri (üstünlükləri) isə - xarici sahibkarlığın az risklə tez başlanması imkanı, əməkdaşlığı daha sıx formaya salmağın, məsələn, tərəfdaşın müəssisəsini almağın mümkünlüyüdür. istehsala dair beynəlxalq kontraktlar, kontrakt üzrə istehsal (contract manufacture) da xarici ticarətin təşkil edilməsi formasıdır. Bu halda bağlanan sazişin şərtlərinə uyğun olaraq xaricdə konkret məhsul növü istehsal edilir. Belə forma tapşırıq üzrə istehsalı nəzərdə tutur. Bu halda özünün xarici ticarət filialı vasitəsilə marketinqə və kommersiya məsələlərinə nəzarət edən firma ilə kontrakt üzrə xaricdə yerli istehsalçı tərəfindən məhsul istehsal edilir. Belə forma şirkətə xarici istehsala vəsait qoymamaq və şömrük yoxlamalarına və daşınmaya xərc çəkməmək imkanı verir. Eyni zamanda kontrakt üzrə istehsal daha ucuz yerli işçi qüvvəsindən istifadə elmək və bu zaman onun işə götürülməsinə və idarə edilməsinə məsuliyyət daşımır. Adətən beynəlxalq istehsal əməkdaşlığının bu forması tətbiq olunanda problemi keyfiyyətə nəzarətin təmin edilməsi məsələsidir. Sifarişçinin xammalı haqqında razılaşmaları (sazişləri) və ya tollinqi müəyyən mənada beynəlxalq istehsal əməkdaşlığının belə formasının növü adlandırmaq olar. Bu razılaşmalar (sazişlər) xammalın xarici ölkəyə o məqsədlə göndərilməsini nəzərdə tutur ki, orada emal edilsin, bundan sonra isə geriyə, xammalı verən ölkəyə gətirilsin. Bu halda xammal göndərən firma xarici ölkədə daha güzəştli istehsal şəraitindən istifadə edilməsi sayəsində udur (qazanır) və bununla da, həm də ona görə ki, belə əməliyyatlar gömrük rüsumlarına cəlb edilmir, özünün beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini yüksəldir. Rusiyada tollinq əməliyyatları xaricdən gətirilən gil-torpaqdan alümimiun əridilməsi zamanı xüsusilə geniş tətbiq olunur. Bu halda xarici tərəfdaşlar Rusiyada elektrik enerjisinin qiymətinin aşağı olmasından, əmək haqqının aşağı səviyyədə olmasından, ölkənin müəssisələrinin yüksək texnologiyasından və istehsal güclərindən istifadə edirlər. Rusiya tərəfi göstərdiyi xidmətlərə görə haqq alır. Beləliklə, Rusiyaya gil-torpaq ixrac edilməli olan alüminium istehsalı üçün gətirilir. Belə forma hər iki tərəf üçün faydalı olur. Son nəticədə alüminiumu olan ölkə üçün onu zuznmüddətli sazişlər çərçivəsində sabit, həm də nisbətən aşağı qiymətə və xarici ticarətə xas olan rüsumlardan və digər maneələrdən yan keçməklə almaq mümkün olur. Xammalın emalı ilə məşğul olan Rusiya üçün istehsal güclərinin yüklənməsini, işçi qüvvəsinin məşğulluğunu, izafi elektrik enerjisinin sərf edilməsini təmin etmək imkanı faydalı olur. Eyni zamanda müəyyən pozulmalar da müşahidə olunmuşdur, yəni həmin əməliyyata bütövlükdə nəzarət edilməsinin mürəkkəbliyilə (xammalın gətirilməsindən hazır məhsulun aparılmasına qədər vaxt fərqi) əlaqədar olaraq, tollinq adı altında güzəştli, rüsumsuz rejim əsasında Rusiya gil-torpağından əridilmiş alüminium da 246
aparılmış və bunun nəticəsində Rusiyaya xeyli zərər vurulmuşdur. Tollinqi çox zaman istehsalçının xammalı (verdiyi xammal) haqqında saziş adlandırırlar. O, xaricdən güzəştli şərtlərlə emal üçün xammal gətirilməsinin və sonradan məhsulun xaricə göndərilməsinin mümkünlüyünü nəzərdə tutur. Güzəştli şərtlər, məsələn, gömrük rüsumları tutulmadan ixrac və ya idxal formasında ifadə edilir. Nəzərdə tutulur ki, idxal rüsumu sonradan emal edilmiş, hazır məhsul ixrac ediləndə qaytarılacaqdır.
noraenklatıırasının, bir qayda olaraq, bir sahənin firmaları arasında bölüşdürülməsini, istehsal proqramlarının və onun nəticəsi kimi əmtəə bazarlarının bölüşdürülməsini nəzərdə tutur. Belə saziş bağlayan şirkətlər müvafiq tipə və nomenklaturaya aid şərtləndirilmiş məhsul qruplarını və növlərini müəyyən edilmiş həcmlərdə, müvafiq müddətlərdə, müəyyən edilmiş qiymətlərlə buraxmalı və müəyyən edilmiş bazarlara göndərməlidir. Bir sıra hallarda belə sazişlər ayrı-ayrı şirkətlərin istehsal profilinin dəyişilməsini nəzərdə tutur. Belə yanaşma beynəlxalq rəqabətin kəskinliyini azaldır və belə sazişlərin iştirakçılarının beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin səviyyəsini yüksəldir. Almaniyanın Siemens və AEG-Telefunken böyük elektrotexnika şirkətləri arasında razılaşmalar ixtisaslaşma haqqında sazişə əyani misal ola bilər.
təcrübəsi, maliyyə vəsaitləri və texnologiyaları olmayan, iqtisadi cəhətdən zəif ölkələrin ərazisində inkişaf etmiş ölkələrin böyük şirkətləri tərəfindən təbii sərvətlərin çıxarılmasına dair lisenziya alınmasını nəzərdə tutur. Misal kimi belə faktı göstərmək olar ki, Rusiyanın bir çox yataqları məhsulun bölgüsü (bölüşdürülməsi) haqqında sazişlər əsasında mənimsənilir, onlar çətin və az rentabelli yataqlardan neft və qaz çıxardan şirkətlərə (bir qayda olaraq, xarici) əhəmiyyətli vergi güzəştləri verir. Lakin əslində bu yataqlar heç də az rentabelli deyil, əksinə, mənimsənilmə üçün çox faydalıdır. Bununla da xarici şirkətlər əlavə, həm də xeyli mənfəətlər almaq imkanları qazanırlar, Rusiyanın dövlət büdcəsi isə hər ilə təxminən 15 milyard dollar itirir. Xarici ölkədə neft çıxardılmasma lisenziya alınması xarici şirkəti beynəlxalq ekoloji standartlara və təbiəti mühafizə normalarına dəqiq riayət etmək öhdəliyinə vadar etmir, bunun nəticəsində qazıntılar çıxardılan ölkədə ətraf mühitə böyük zərər vurulur. Saxalin şelfində neft çıxarılması üzrə Saxalin-2 layihəsi çərçivəsində “Saxalin Enerji” və Shell şirkətləri konsorsiumunun məhsulun bölünməsi haqqında saziş şəraitində işləməsi buna misal ola bilər. Belə ki, qazma tullantıları və çirkab suları birbaşa dənizə atılır, “Molikpak” neftçıxartma platformasında daim səmt qazı yandırılır, onun quraşdırılması zamanı isə dənizin dibi zədələnmişdi, ondan əlavə, boru xəttinin isə məhz balina otlağından keçməsi planlaşdırılır. Elə həmin rayonda Saxalin-1 layihəsi üzrə MBS şəraitində Exon NL şirkəti də işləyir və o, balina otlaqları rayonunda bir neçə qazma qurğuları quraşdırmağa planlaşdırır. Bununla əlaqədar məhsulun bölünməsi haqqında saziş kimi beynəlxalq əməkdaşlıq formasının tətbiq edilməsi xüsusi ehtiyatlılıq və diqqət tələb edir. Beynəlxalq əməkdaşlıq nəinki yalnız ixracın inkişafını stimullaşdırmaq imkanı yaradır, həm də xüsusilə mühüm malların, məsələn, xammalın idxal daxilolmalarının sabitliyinə şərait yaradır. Bununla əlaqədar beynəlxalq təcrübədə təhii ehtiyatların birgə işlənməsi haqqında sazişlər və o cümlədən “işlədici idxal” (işlət və idxal et) sazişi 247
geniş yayılmışdır. Belə sazişlərə uyğun olaraq şirkət xarici ölkədə faydalı qazıntıların yataqlarının birgə işlədilməsi üçün maliyyə, istehsal və texniki vəsaitlər təqdim etməyi öhdəsinə götürür və yatağın işlədilməsində göstərdiyi köməyə görə haqq kimi uzun vaxt ərzində çıxardılan təbii sərvətlərdən sabit alacaqdır. Konsessiya sazişləri razılaşdırılmış ərazidə nisbətən uzun vaxt ərzində faydalı qazıntıların kəşfiyyatı və çıxardılması üçün xarici şirkətə və ya firmalar birliyinə dövlət orqanları tərəfindən xüsusi icazə verilməsini nəzərdə tutur.
düçürlər) və yeddi müxtəlif növü vardır. Qarşılıqlı ticarət nəzərdə tutur ki, satıcı alıcıya malları və xidmətləri mallar və xidmətlər almaq öhdəliyi əvəzində verir. Ticarətin təşkilinin bu forması ümumi məqsədlərlə birləşmiş bir neçə ölkə arasında əlaqələndirilmiş ixrac-idxal əməliyyatlarından istifadə edilməsilə səciyyələnir və müəyyən hallarda pul formasında hesablaşmaya da yola verə bilər. Məlumatlar vardır ki, hazırda qarşılıqlı ticarətin payına dünya əmtəə mübadiləsinin (dövriyyəsinin) təxminən 25%-i düşür. Avropa və Yaponiya şirkətləri Amerika şirkətlərinə nisbətən onun formalarından istifadə etməkdə daha böyük uğurlar qazanmışlar, Amerika şirkətləri qarşılıqlı ticarət təşkil edəndə çox zaman digər ölkələrin ticarət şirkətlərinə kömək üçün müraciət etməli olurlar. Lakin Amerika şirkətləri ticarətin təşkilinin bu formasının inkişafı üçün səylər göstərmişlər və XX əsrin 80-ci illərinin sonunda onlardan bir sıra böyükləri öz strukturlarında qarşılıqlı ticarətə ixtisaslaşmış xidmətlər yaratmışlar. Occidental Petroleum, Coca-Cola, Aven, Boeing, Mc Donnell Douglas, Dupont, Motorola, Herox, Kodak, Chrysler, IBM və başqaları belə şirkətlərə aiddir. Qarşılıqlı ticarət formaları adətən o şirkətlər üçün cəlbedici olur ki, onların kifayət qədər valyuta vəsaitləri yoxdur və/və ya müxtəlif səbəblərdən öz məhsullarını dünya bazarında sata bilmirlər vəA’ə ya xarici ticarət əməliyyatı aparılması xərcləri çox yüksəkdir, hökumət isə müəyyən səbəblərdən şaquli inteqrasiyanı qadağan edir. Qarşılıqlı ticarət zəmanət verə bilər ki, satıcı kontrakt bağlanandan sonra vicdansız hərəkətlər etməyəcəkdir. Barter sazişləri əlahiddə kontrakta uyğun olaraq eyni məbləğdə (ən sadə halda - pulla hesablaşmalar aparılmadan) malların ixrac və qarşılıqlı idxal göndərmələri vasitəsilə mübadiləsini nəzərdə tutur. Bu zaman barter sazişində yalnız ixrac və idxal üzrə göndərilən malların miqdarı və keyfiyyəti deyil, həm də məhsul vahidinin qiyməti göstərilir. Lakin mübadilə edilməli olan malların nisbi dəyərliliyinin müəyyən edilməsində bəzi çətinliklər olur. Barter sazişində akkreditiv tətbiq olunmur. Chrisler şirkətinin Yamaykaya boksit filizi əvəzinə avtomobillər satmasını, Mc Donnell Douglas şirkətinin Yuqoslaviyaya konservləşdirilmiş vetçina əvəzinə təyyarələr satmasını. General Motors şirkətinin Çinə qoruyucu əlcəklər və kəsici alətlər əvəzinə avtomobillər satmasım, Telex Media şirkətinin bir sıra ölkələrə reklam üçün efir vaxtı əvəzinə televiziya şouları göstərilməsi hüququnu satmasını, Wcslinq- house şirkətinin İordanimarkaya fosfatlar (lOü milyon dollar dəyərində) əvəzinə hava hücumundan müdafiə radar sistemi satmasını xarici ticarətin təşkilinin barter formasına misallar kimi göstərmək olar. Sonuncu əqdi Wcstinqhouse şirkəti Yaponiyanın Mitsubishi universal ticarət fiırmasınm köməyilə həyata keşirmişdir, bu firma fosfatları, özünün ticarət şəbəkəsi vasitəsilə satmağı üzərinə götürmüşdür. Kifayət qədər pul vəsaitləri olmayan nisbətən yoxsul ölkələr üçün barter ticarəti 248
olduqca cəlbedicidir. Belə ölkələr barter üzrə əsas etibarilə xammal və ərzaq malları: Kolumbiya avtobuslar əvəzinə kofe, Rumıniya buxar turbinləri əvəzinə sement, Sudan Pepsi Cola konsentralı əvəzinə küncüt və b.k. təklif edirlər. Azərbaycanda yenidənqurma dövründə XX əsrin 9ü-cı illərində həm xarici, həm də daxili ticarətdə barter çox geniş yayılmışdı. Klirinq hesablaşmaları haqqında sazişlər barterin bir növüdür və ona kreditləş- dirmə anlayışı daxildir. Mübadilə əməliyyatları böyük miqdarda göstərilmiş həcmdə mallar və ya xidmətlər alınmasına dair bir kontraktda birləşdirilir. Hər ölkə özündə hesab açır; həmin ölkəyə digər ölkədən mal idxal edilən hər halda o, debetlənir. Razılaşdırılmış dövr qurtaranda hesablaşmalarda yaranmış disbalans sərbəst dəyişdirilən valyuta ilə ödəniş və ya mallar vermək yolu ilə aradan qaldırılır. Beynəlxalq təcrübədə bir neçə ölkənin iştirak etdiyi çoxtərəfli klirinq formasından da istifadə edilir. Keçmiş sosialist ölkələrinin qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası (QİYŞ) çərçivəsində münasibətlər çoxtərəfli klirinqə misal ola bilər. Bu halda qarşılıqlı hesablaşmalar (zaçotlar) şərti köçürmə rublları ilə aparılırdı.
Download 4.84 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|