Elmurodov jonibek akbar o’G’LI

3.3. Qozog’iston Respublikasining xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorligi

Zamonaviy Qozog‘iston izchil bozor o‘zgarishlari yo‘lidan bormoqda. Xususiylashtirish amalda yakunlandi, mutlaqo yangi soliq qonunchiligi qabul qilindi, zamonaviy bank tizimi barpo etildi, ichki tadbirkorlik shakllandi, qishloqda iqtisodiy munosabatlar tiklandi, uy-joy kommunal xo‘jaligi isloh qilindi, jamg‘arib boriladigan pensiya ta’minoti yaratildi.

Qozog‘istonning suveren davlat sifatida rivojlanishining boshidanoq respublikada samarali iqtisodiy rivojlanishi uchun qonunchilik orqali ijobiy investitsiya muhitini yaratishga qaror qilindi.
Chora-tadbirlar va ochiq demokratik siyosiy tizimni shakllantirish maqsadida Qozog‘iston moliya, transport va telekommunikatsiya sohalarida tarkibiy islohotlarni amalga oshirdi. Investorlar uchun eng jozibadori Qozog'istonning qudratli mineral-xom ashyo bazasi, shuningdek, og'ir sanoati va yetarlicha malakali mehnat resurslariningmavjudligi edi. 1998 yilda Qozog'iston hukumati va xorijiy investorlar o'rtasidagi muloqot vositasi sifatida Qozog'iston Respublikasi Prezidenti huzurida Xorijiy investorlar kengashi (XIM) tashkil etildi. FIS aʼzolari shugʻullanayotgan masalalar shakl va mazmun jihatdan har xil: Ma'muriy samaradorlik, investorlar uchun viza tartib-taomillarini yengillashtirish va korruptsiyaga qarshi kurash bu boradagi asosiy masalalardan hisoblanadi. Moliya vazirligi Qozog‘iston Respublikasining tegishli xalqaro tashkilotlar bilan aloqa kanali sifatida belgilangan.
“Qozogʻiston Respublikasining Xalqaro valyuta jamgʻarmasiga, Xalqaro tiklanish va taraqqiyot bankiga, Xalqaro moliya korporatsiyasiga, Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasiga, investitsiyalarni kafolatlash boʻyicha koʻp tomonlama agentlikka, “Qozogʻiston Respublikasining xalqaro valyuta jamgʻarmasiga aʼzoligi toʻgʻrisida”gi qonunga muvofiq. Investitsion bahslar, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki,
Islom taraqqiyot banki” Qozog‘iston Respublikasi Milliy banki: - XVFdan ularni sotib olish shaklida mablag‘ jalb qilish, shuningdek, Qozog‘iston Respublikasi nomidan XVFga mablag‘larning to‘lanishini ta’minlash huquqiga ega. Qozog‘iston Respublikasining XVFga a’zoligiga oid qarorlarning shartlari va XVJ Bitim moddalariga muvofiq, shuningdek, Qozog‘iston Respublikasining Departament faoliyatidagi ishtiroki munosabati bilan to‘lovlarni amalga oshiradi. XVFning maxsus qarz olish huquqlari; - Qozog'iston Respublikasi Hukumati bilan kelishilgan holda boshqa xalqaro tashkilotlardan kreditlar jalb qilish, kreditlar jalb qilishning moliyaviy shartlarini belgilash huquqiga ega.
Hozirgi vaqtda Qozog'iston Respublikasi quyidagi xalqaro moliyaviy tashkilotlarning a'zosi hisoblanadi: 1. Xalqaro valyuta jamg'armasi (XVF); 2. Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB); 3. Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC); 4. Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (IDA); 5. Ko'p tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi (MIGA); 6. Investitsion nizolarni hal qilish xalqaro markazi (ICSID); 7. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB); 8. Osiyo taraqqiyot banki (OTB); 9. Islom taraqqiyot banki (ITB). Xalqaro valyuta jamg'armasi (XVJ) Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) maxsus agentligidir. Bu hukumatlararo tashkilot boʻlib, unga aʼzo davlatlar oʻrtasidagi pul-kredit munosabatlarini tartibga solish hamda toʻlov balansi taqchilligi tufayli yuzaga kelgan valyuta qiyinchiliklarida xorijiy valyutada qisqa va oʻrta muddatli kreditlar berish orqali ularga moliyaviy yordam koʻrsatishga moʻljallangan. Jamg'arma amalda jahon valyuta tizimining institutsional asosi bo'lib xizmat qiladi. XVF 1944-yil 22-iyulda BMT valyuta-moliya konferensiyasida ishlab chiqilgan kelishuv 28 davlat tomonidan imzolanganidan keyin 1945-yil 27-dekabrda tashkil etilgan. XVF Nizomi 44 davlat vakillari tomonidan imzolangan. 1946 yilda fond o'z faoliyatini boshladi va Bretton-Vuds pul tizimining organik qismiga aylandi. XVF shtab-kvartirasi Vashingtonda (AQSh) joylashgan.
Dastlab, XVF qat'iy belgilangan valyuta kurslari tizimini monitoring qilish mexanizmi sifatida ishlab chiqilgan bo'lsa-da, asta-sekin xalqaro tashkilotga aylantirildi, uning asosiy maqsadi xalqaro iqtisodiyotda barqarorlikka erishishdir. XVF faoliyati iqtisodiy faoliyatni tartibga solishga monetar yondashuvga asoslanadi, va bu

tashkilotning quyidagi asosiy funktsiyalarni bajarishi orqali erishiladi: 1. pul-kredit siyosatida xalqaro hamkorlikni rag'batlantirish; 2. jahon savdosining kengayishi; 3. qarz berish; 4. pul almashinuv kurslarini barqarorlashtirish.

Bundan tashqari, XVFning funktsiyalari nazorat qilish bo'lib, u tashkilotga a'zo mamlakatlarning valyuta kurslarini belgilash va tegishli makroiqtisodiy siyosat sohasidagi siyosatini kuzatish huquqini beradi; to'lov balansini moliyalashtirishda qiyinchiliklarga duch kelgan va XVFga hukumatning ushbu muammolarni bartaraf etish niyatini ko'rsatadigan islohot dasturini taqdim etgan a'zo mamlakatlarning XVF moliyaviy resurslaridan foydalanishi tushuniladi.

qiyinchiliklar va texnik yordam, ya'ni XVFning a'zo mamlakatlarga pul-kredit, valyuta siyosati va bank nazorati, byudjet va soliq siyosati, statistika, moliyaviy-iqtisodiy qonunchilikni ishlab chiqish va kadrlar tayyorlash sohalarida yordami.

Qozog'istonning Xalqaro valyuta jamg'armasi bilan hamkorligi 1992 yilda, respublika suverenitetini e'lon qilib, xalqaro maydonga mustaqil ravishda chiqqan paytdan boshlangan. Qozog‘iston XVF bilan tizimni o‘zgartirishni moliyalashtirish (STF), Stand-bay, kengaytirilgan kredit (EFF) dasturlari doirasida shartnomalar tuzdi. 2000 yil may oyida Qozog'iston
MDH va Sharqiy Yevropada yagona boʻlgan kompaniya XVF oldidagi qarzlarini muddatidan oldin toʻlab berdi. Hozirgi vaqtda Qozog‘iston va XVJ o‘rtasida davlat iqtisodiy siyosatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha o‘zaro kelishuvga erishildi va XVJ bilan hamkorlikni davom ettirish investorlar va kreditorlarning mamlakatga munosabatini yaxshilashga xizmat qiluvchi qo‘shimcha komponent hisoblanadi.
Jahon banki guruhiga Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB), Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (IDA), Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC), koʻp tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi (MIGA) kiradi, ular siyosiy xavflarni sugʻurta qiladi. Qozogʻiston 1993-yil sentabrda XTTB, IDA, MIGA, IFCga aʼzo boʻldi.
Qozog‘istonda amalga oshirilayotgan “Sog‘liqni saqlashni institutsional isloh qilish va amalga oshirish” loyihasi ushbu faoliyat sohasiga xalqaro standartlarni joriy etishga yordam berdi.
IFCning ustuvor vazifalari quyidagilardan iborat: Hajmni oshirish
infratuzilma va agrosanoat korxonalariga investitsiyalar, mikro, kichik va oʻrta korxonalarning moliyalashtirish manbalaridan foydalanish imkoniyatlarini oshirish, iqlim oʻzgarishi muammolarini yumshatish, mintaqaning barqaror rivojlanishiga koʻmaklashish va investitsiyalarni ragʻbatlantirish.
30 iyunda tugaydigan 2008 moliya yilida MIGA to‘qqizta loyihani moliyalashtirib, Markaziy Osiyo va Kavkaz mamlakatlariga 1,2 milliard dollarlik siyosiy xavf kafolatlari yoki sug‘urtasini ajratdi. Ushbu loyihalar ta'minlashni o'z ichiga oladi.
Qozog‘istondagi banklardan biriga lizing xizmatlarini rivojlantirishga ko‘maklashish va mamlakatda o‘rta va uzoq muddatli moliyalashtirishni rag‘batlantirish kerak edi.
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB) 1991-yilda Markaziy va Sharqiy Yevropada kommunistik rejimlar qulayotgan va sobiq Sovet bloki mamlakatlari demokratiya sharoitida yangi xususiy sektor yaratish uchun yordamga muhtoj bo‘lgan paytda tashkil etilgan.
Bugungi kunda YeTTB investitsiya vositalaridan Markaziy Yevropadan Markaziy Osiyogacha bo‘lgan 30 ta davlatda bozor iqtisodiyoti va demokratiyani rivojlantirish uchun foydalanilmoqda.
YeTTBning roli sarmoyaviy moliyalashtirish va maslahatlar berish orqali Qozog‘istonning iqtisodiy o‘zgarishini qo‘llab-quvvatlashdan iborat. YTTB uchun muhim ustuvor yoʻnalish Qozogʻiston kichik va oʻrta biznesni qoʻllab-quvvatlash dasturi kabi dasturlarni amalga oshirish hisoblanadi.
Bankning texnik yordami odatda YeTTB aktsiyador-mamlakatlari tomonidan ajratilgan mablag'lar hisobidan moliyalashtiriladi. YeTTBning mintaqaviy elektr energiyasini xususiylashtirishni qo'llab-quvvatlash bo'yicha maslahat texnik yordami bunga yaqqol misol bo'la oladi
distribyutor kompaniyalar, shuningdek, Qozog‘iston Respublikasi Transport va kommunikatsiyalar vazirligiga telekommunikatsiyalar faoliyatining normativ-huquqiy bazasini takomillashtirishda ko‘maklashish. Islom taraqqiyot banki (ITB) 1973-yil dekabr oyida Jiddada (Saudiya Arabistoni Qirolligi) boʻlib oʻtgan Musulmon davlatlari moliya vazirlari konferensiyasida qabul qilingan niyatlar deklaratsiyasiga muvofiq tashkil etilgan xalqaro moliya instituti hisoblanadi. Hozirda 55 davlat bank a'zosi hisoblanadi. 2003 yil sentyabr oyida Olmaota shahrida Islom taraqqiyot banki boshqaruvchilarining yillik yig'ilishi bo'lib o'tdi. ITBning pul birligi islom dinoridir.
ITB missiyasi ITBga aʼzo mamlakatlarda va ITB aʼzosi boʻlmagan musulmon jamoalari mamlakatlarida iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy taraqqiyotga koʻmaklashishdan iborat; ITBga aʼzo mamlakatlar oʻrtasida birdamlik va oʻzaro hamkorlikni ragʻbatlantirish; islom iqtisodiyoti, moliyasi va bank ishi rivojlanishiga ko‘maklashish. ITB texnik yordami texnik-iqtisodiy asoslarni tayyorlash yoki loyihani amalga oshirish, ixtisoslashtirilgan tadqiqotlar va milliy agentliklarning institutsional salohiyatini mustahkamlash va
tashkilotlar. Texnik yordam grantlar yoki imtiyozli kreditlar koʻrinishida koʻrsatiladi. Maxsus yordam faqat ITB a'zosi bo'lmagan mamlakatlarga beriladi.
Bankning Rabat (Marokash), Kuala-Lumpur (Malayziya) va Olmaota shaharlarida uchta mintaqaviy vakolatxonalari mavjud. Olmaota shahridagi mintaqaviy vakolatxonasi 1997 yil avgust oyida ochilgan va ITBning aʼzo davlatlar – Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston, Turkmaniston, Ozarbayjon, Albaniya, Oʻzbekistondagi manfaatlarini ifodalaydi, shuningdek, Rossiya Federatsiyasi, Ukrainada maxsus texnik yordam loyihalariga xizmat koʻrsatadi. .
ITBning Olmaotadagi mintaqaviy vakolatxonasi va Ostonadagi vakolatxonasi birgalikda moliyalashtirish va loyihani amalga oshirish monitoringi masalalarida ushbu guruhning mintaqadagi faoliyatiga hissa qo‘shadi. ACG ning Qozogʻistondagi birinchi qoʻshma loyihasi ITB, Saudiya Arabistoni taraqqiyot jamgʻarmasi va Abu-Dabi taraqqiyot jamgʻarmasi tomonidan qoʻshma moliyalashtirilgan Ostona-Qaragʻanda yoʻli qurilishi hisoblanadi. ITB Qarag'anda viloyatidagi qishloq suv ta'minoti loyihasini moliyalashtiradi. Prezidentning tashriflari yakunlari bo‘yicha N.A. Nazarboyev BAA va KSAda, SFR va FRADning ishtiroki
Ostona-Borovoy yo‘lini 2-toifadan 1-toifagacha rekonstruksiya qilish loyihasini birgalikda moliyalashtirish (yo‘l o‘zanini kengaytirish). Islom taraqqiyot banki bilan avval imzolangan shartnomalarni amalga oshirish bo‘yicha ishlar davom ettirilmoqda. Ayni paytda Qozog‘istonning bir qator loyihalari amalga oshirildi yoki yakunlash bosqichida. Amalga oshirilgan loyihalar: Syzganov instituti (10 million dollar), Gulshat-Qarag‘anda avtomobil yo‘li (10 million dollar), Osakarovka-Vishnevka avtomobil yo‘lining bir qismini qurish (20 million dollar), Kazkommertsbank orqali kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash (15 million dollar) , Narodny bank, bank "TuranAlem". Bank rahbariyati bilan aloqalar aniq
respublika bilan o‘zaro manfaatli aloqalarni rivojlantirishdan manfaatdor ekanliklaridan dalolat beradi. Islom Taraqqiyot Bankining hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan niyatlari qanchalik jiddiy ekanini 2003-yilda Olmaota shahrida Islom banki boshqaruvchilarining 28-yig‘ilishi bo‘lib o‘tgani, bu Islom konferensiyasi tashkiloti va Islom taraqqiyot bankining birinchi tadbiri bo‘lganidan dalolat beradi. MDH mamlakatlarida ham xuddi shunday daraja. JST bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha yordam ko‘rsatish doirasida Islom taraqqiyot banki JST kelishuvlari bo‘yicha maslahat seminarlari, shuningdek, ITBga a’zo mamlakatlar, shu jumladan Qozog‘iston hukumatlari vakillari uchun savdo siyosati kurslarini o‘tkazadi. IBR
shuningdek, “Qozog‘istonga JSTga a’zo bo‘lishda ko‘mak” loyihasi doirasida texnik yordam ko‘rsatadi. Osiyo taraqqiyot banki (OTB) mintaqaviy moliya instituti boʻlib, Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi rivojlanish loyihalarini uzoq muddatli kreditlash bilan shugʻullanadi. 1965 yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tashabbusi bilan yaratilgan. Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi mamlakatlarga yordam berish, birinchi navbatda qashshoqlikka qarshi kurashish. OTB shtab-kvartirasi Manila shahrida (Filippin) joylashgan.
Dastlab OTB aʼzolari 31 ta davlat edi. 2005 yilga kelib ularning soni 64 taga yetdi. OTB a'zoligi Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari uchun ochiq
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va ijtimoiy muammolar bo'yicha komissiyasi va Osiyo mintaqasining boshqa mamlakatlari (va boshqa mintaqalarning rivojlangan mamlakatlari), agar ular BMT yoki uning ixtisoslashgan muassasalaridan biri bo'lsa.
OTBning oliy organi boshqaruvchilar kengashidir - har bir aʼzo davlatdan bitta boshqaruvchi (vakil). Yilda bir marta yig'iladigan Boshqaruvchilar kengashi OTB prezidentini 5 yil muddatga saylaydi va doimiy faoliyat ko'rsatuvchi Direktorlar kengashi (12 a'zo) ishini nazorat qiladi, uni bir muddatga Boshqaruvchilar kengashi tomonidan tayinlanadi. 2 yil. Bank nizomiga ko‘ra, prezident va o‘n ikki direktordan sakkiz nafari mintaqa davlatlarining vakili bo‘lishi shart.
Qozog'iston 1994 yilda OTBga a'zo bo'ldi. OTB Qozog'istonning Markaziy Osiyo mintaqasida iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirishga qaratilgan sa'y-harakatlarini qo'llab-quvvatlaydi. OTB qishloq xo‘jaligi, ta’lim, aholini ijtimoiy himoya qilish, transport infratuzilmasini rivojlantirish, Qozog‘iston aholisini sifatli ichimlik suvi bilan ta’minlash sohalarida investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda faol ishtirok etmoqda. Osiyo taraqqiyot banki (OTB) Qozogʻiston Respublikasining XXR bilan chegarasidagi Xorgosdan boshlab Olmaota va Chimkent orqali Rossiya Federatsiyasi bilan gʻarbiy chegaragacha boʻlgan eng yirik avtomobil yoʻlini rekonstruksiya qilishga koʻmaklashish uchun Qozogʻiston Respublikasiga 700 million dollar ajratdi.
Shunday qilib, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida xalqaro moliya-kredit institutlarining jahon iqtisodiyotidagi roli nafaqat pasaymaydi, balki ahamiyatliroq bo‘lib bormoqda. Ularning faoliyati valyuta hisob-kitob munosabatlari faoliyatiga zarur tartibga solish tamoyilini va ma'lum barqarorlikni joriy etish imkonini beradi. Bundan tashqari, ular mamlakatlar o'rtasida valyuta va hisob-kitob munosabatlarini o'rnatish uchun vosita bo'lib xizmat qilish uchun mo'ljallangan.
Mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar, xalqaro iqtisodiy va moliyaviy institutlar faoliyatidagi samarali ishtiroki tufayli Qozog‘iston barqarorlikni saqlab qola oldi. Sizning investitsiyangizga e'tibor qarating
Qozog‘iston Respublikasi xorijiy investorlar uchun qulay shart-sharoit yaratish siyosati doirasida so‘nggi o‘n yillikda investitsiya jarayonlarini o‘zgartirish yo‘lidan bordi – investitsiyalarni shakllantirish manbalari, jalb etishning tashkiliy shakllari va moliyaviy resurslarni taqsimlash yoki to‘ldirish usullari o‘zgardi, barcha yondashuvlar va investitsiya faoliyati tamoyillari to'liq isloh qilindi, ishtirokchilar soni bu jarayonlarni kengaytirdi. Bularning barchasi jahon moliyaviy inqirozining salbiy oqibatlarini bartaraf etishga xizmat qildi. Mamlakat Prezidentining Murojaatnomasida N.A. Nazarboyev “Inqiroz orqali yangilanishga va taraqqiyot” nomli Qozog‘iston xalqiga: “Barcha qozog‘istonliklarning farovonligi, xavfsizligi va farovonligini oshirish davlatimiz uchun eng muhim uchlik vazifasi bo‘lib qolmoqda. Bugungi kundagi muammolar va ularni qanday hal qilishimiz jamiyatimiz va davlatimiz etukligi va barqarorligi sinovidir. O'ylaymanki, biz bu imtihondan o'tamiz. Taraqqiyotimizning yangi bosqichiga qadam qo‘yishimiz, yutuqlarimizni yanada ko‘paytirishimiz kerak. Belgilangan maqsadlarga erishish uchun xalqimizni birlashtirish zarur... Biz global jahon inqiroziga yaxlit holda kirdik va bu global kalitni ham butun dunyo inqirozga aylantira oladi. ⁴⁹