Ahloqiy hislar odamning boshqa kishilarga, jamoa va o‘zining ijtimoiy
burchlariga bo‘lgan munosabatlarida ifodalanadi. Inson bu hislarni kechirar ekan,
ma’lum ahloqqa, ya’ni ijtimoiy ahloq-qoidalari va normalari majmuiga asoslanib,
boshqa kishilarning xatti-harakatlariga yoki ruhiy hususiyatlariga hamda o‘zining
xatti-harakatlariga baho beradi.
Intellektual hissiyotlar ham o‘z mohiyati jihatidan ahloqiy hissiyotlarga
yaqin bo‘lgan hissiyotlardir. Intellektual hissiyotlar odamning bilish jarayoni bilan
bog‘liq bo‘lgan hissiyotlar bo‘lib, biror narsadan hayron qolish, hayratda qolish,
shubhalanish kabi holatlarda ifodalanadi. Estetik hislar ham yuksak ahloqiy
hislardan hisoblanadi. Estetik his deganda biz go‘zallikni idrok qilish, go‘zallikdan
zavqlanish va go‘zallik yaratishga intilishni tushunamiz. Estetik hissiyot hamma
odamlarga xos bo‘lgan hissiyotdir. Atrofdagi tabiat manzaralari estetik
hissiyotlarimizning birinchi manbai hisoblanadi.
3
Praksik hislar. Inson amaliy hayotining istalgan sohasi maqsadga muvofiq
aqliy faoliyatiga, shaxsning ularga nisbatan muayyan munosabatda bo‘lish
sohasiga aylanib qoladi. Bu birinchi navbatda biror maqsadni anglabgina qolmay,
uni e’tirof etadigan yoki inkor qiladigan maqsadlarga erishish yo‘llarini
baholaydigan ta’sir qilish usullari va ko‘lamlarini ma’qullaydigan va
ma’qullamaydigan, ularni to‘g‘ri tanlanganligiga shubhalanadigan, nihoyat
muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik hissini kechiradigan mehnat faoliyatida
kuzatiladi. Hayotiy faoliyat jarayonida muhit va irsiy shartlar asosida insonda
barqaror emotsional sifatlar – emotsional xususiyatlar va xossalar shakllanadi.
Shaxsning emotsional xususiyatlariga emotsional reaktivlik, qo‘zg‘aluvchanlik,
affektlilik, emotsional barqarorlik, umumiy emotsional tonus, emotsional
ta’sirlanishlar kuchi va ularning tashqi ifodalanishi – ekspressivlik taalluqlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |