Endokrinologiya
Download 367.5 Kb.
|
Endokrinologiya
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1. Ideal tana vaznini aniqlash Maqsad
- 2.Semirish darajasini Kettle formulasi bo’yisha hisoblash Maqsad
- 3. Abdominal indeksni aniqlash Maqsad
- Mavzu : Arterial gipotenziya bilan kechuvchi kasalliklar : Buyrak usti bbezi po ’ stolog ’ ining
- 2. Mashg’ulotga ajratilgan vaqt
- Talaba qila olishi lozim
- 6.Mashg’ulot mazmuni 6.1 Nazariy qism. Ko’rib chiqiladigan savollar : 1. Simmons-Shixan sindromi
- 2. Surunkali va o’tkir buyrak usti bezi po’stlog’i yetishmovchiligi
- Buyrak usti bezi po’stlog’i yetishmovchiligi
Masala №2 Sizga o’rta yoshdagi ayol arterial bosim ko’tarilganda kuchayuvchi doimiy bosh og’rig’i,chanqash va poliuriyaga shikoyat qildi.Bu belgilar bemorda 2 yildan beri kuzatiladi.Ospomenoreya va oligomenoreya tufayli ginekolog ko’rigiga brogan va u yerda gipertoniya aniqlangandan so’ng ginekolog kardiolog yoki uchastka terapevtiga uchrashishiga maslaxat bergan.Ko’ruvda-qizil oysimon yuz,yog’ to’qimasining tanada to’planishi va uning dumba sohasi va oyoqlarda yo’qligi aniqlandi.Teri qoplamlarida ugri bilan qoplangan,ko’krak qafasining yon tomonlari,qorinda,yelka va sonning ichki yuzasida qip-qizil striyalar mavjud. 1. Markaziy semirish qaysi kasallik uchun hos? 2. Bu bemorni ixtisoslashgan markazda tekshirish zarurmi agar zarur bo’lsa bu markaz qanday nomlanadi? З.Yuqorida qayd qilingan simptomlarning rivojlanish mexanizmlarini tushuntirib bering.(bosh og’rig’I,AQB ning ko’tarilishi,menstrual tsiklning buzilishi,chanqash,poliuruiya,teriosti yo’g klechatkasining qayta taqsimlanishi,striaylarning paydo bo’lishi) 4. Shu kasallikni tashxislash algoritmini tuzib bering. Masala №3 Terapevtik bo’limga poliklinkadan yo’llanma bilan bemor tana vazning ortishi,hamma yirik va mayda bo’g’imlarning bukilishining qiyinligiga,bo’yindagi,beldagi “radikulyar” og’riqlarga,soch to’kilishi,tirnoqlarning sinuvchanligiga shikoyat qiladi.Manfiy revmoprobalar,ASLO,EChT ning normal ko’rsatkichlari bo’g’imlarda yallig’lasnih jarayonlarning yo’qliga asos bo’ldi.Rengenda bo’g’imlarda biroz osteoartroz aniqlandi va bu harakatning qiyinlashganligini tushuntirib bera olmadi.Anamnezida tana vaznining 6 yil davomida oz-oz ortib brogan,qarindoshlarining so’zlariga qaraganda bemorda kuchli shtaxa va ko’p yeyish kuzatilmagan,lekin u ancha erinchoqva oxirgi 2 yil davomida uyquchan bo’lib qolgan.Ko’ruvda-quruq va tarang teri qoplamlari,yuzlari shishgan,lablari qalin,kattalashgan til,hirillagan ovoz,tushunarsiz nutq,harakatning sekinlashishi,bradikardiya.Butun yil davomida menstruatsiya kuzatilmagan.Endokrinolog chaqirilgan. 1. Bu simptomokompleks qaysi kasallik uchun harakterli? 2. Bu semirish alimentarmi yoki endokringenezli? 3. Motivatsiyalanmagan semirishning rivojlanish mexanizmini tushuntirib bering. 4. Bemorni tekshirish rejasini ko’rsating? 5. Gormonal tekshirishlarsiz ham tashxis qo’yish mumkinmi?
Mashg’ulotni poliknikada olib borilgan vaqtda talabani tez,aniq so’rov va ko’rik o’tkazishga ,ambulatory kartani to’g’ri to’ldirishga o’rgatish lozim. Talabalr antrometrik ko’rsatkichlarni to’g’I olchashga va tana vazni indeksini to’g’ri hisoblashni o’rganadilar.
2.Semirish darajasini Kettle formulasi bo’yisha hisoblash Maqsad:Semirish darajasini Kettle formulasi bo’yicha hisoblash Kerakli asboblar: rostomer,tibbiy tarozi Bosqichlar
3. Abdominal indeksni aniqlash Maqsad: Abdominal indeksni aniqlash Kerakli asboblar: santimetr Bosqichlar
Mavzu:Arterial gipotenziya bilan kechuvchi kasalliklar:Buyrak usti bbezi po’stolog’ining o’tkir va surunkali yetishmovchiligi,gipotireoz,SHizan sindromi,Simmonds kaxeksiyasi.Addisonik kriz va gipofizar koma.Tashxis,qiyosiy-tashxis.UASh tasktikasi. 1. Mashg’ulot o’tkaziladigan joy va uning jixozlanishi - кафедра подготовки ВОП с эндокринологией - Banerlar,jadvallar,vaziyatli masalalar,tonometr,Shixan va Addison kasalligi bilan kasallanga bemorlar - Jadvallar,tematik kasallar,analiz to’plamlari,turli qiyinlik darajadagi vaziyatli masalalar,o’rgatuvchi-kontrol testlar. 2. Mashg’ulotga ajratilgan vaqt Vaqt - 6 soat 3.Mashg’ulot maqsadi -Arterial gipotenziya bilan kechuvchi endokrin kasalliklar bo’yicha bilim va amaliy ko’nikmalarni egallash. Vazifalar Arterial gipotenziya bilan kechuvchi endokrin kasalliklarni ko’rib chiqish,shu kasallik bilan bemorlarni namoyish qilsih,Shixan va Addison kasalligi simptomlarini muxokama qilish,shu kasalliklardagi labarotor analiz natijalarini taxlil qilsih va davo usullarini ko’rib chiqish. 4. Motivatsiya Bu mashg’ultni o’tkazish arterial gipotenziya bilan kechuvchi kasalliklarni vaqtida va to’g’ri tashxis qo’yishga,tez yordam ko’satsihga imkon beradi. Talaba bilishi lozim: Arterial gipotoniyaning sabalarini bilish,Shixan,Addison kasalligi simptomlarini aniqlay bilish,o’rinbosar gormonal terapiya qoidalarini bilsih,labarator va instrumental tekshiruvlar natijasini taxlil qila olishi lozim. Talaba qila olishi lozim: -birlamchi va ikkilamchi giperkortitsizmni farqlay olishi. -gipotoniya bilan kechuvchi kasalliklarni bir-biri bilan qiysiy tashxis qila olishi
- Arterial gipotoniyaning sababiga ko’ra dori vositalarini buyura olishi kerak.. 5. Fanlar ichi va fanlar aro bogliqlik Bu mavzuni o’rgatish talabalarning 4 kursda endokrinologiya tsiklida olgan bilimlariga va boshqa poliuriya va polidisiya bilan kechuvchi kasalliklarni qiyosiy tashhisini o’tkazishda terapiyadan olgan bilimlariga tayaniladi.Mashg’ulot davomida olingan bilimlar 6 va 7 kurslarda terapiyada as qotadi. 6.Mashg’ulot mazmuni 6.1 Nazariy qism. Ko’rib chiqiladigan savollar: 1. Simmons-Shixan sindromi а) asosiy klinik ko’rinishlarining patogenezi,shakllari,og’irigi б) o’rinbosar gormonal terapiya в) profilaktika va prognoz 2. Surunkali va o’tkir buyrak usti bezi po’stlog’i yetishmovchiligi а) sabablari,gipotoniya patogenezi va boshqa klinik simptomlari б)NSD,gemoxromatoz,skleroodermiya,enterit,malabsorbsiya,pellagra bilan qiyosiy tashxis o’tkazish.
Gipotalamo-gipofizar yetishmovchilik(pangipopituitarizm)-destruksiya hisobiga trop gormonlarning kamayishi oqibatida periferik endokrin bezlarning funksiyasining buzilishi bilan yuzaga chiqadigan klinik sindrom.Gipotolama-gipofizar yetishmovchilikning bir ko’rinishi Simmons kasalligi bo’lib,tug’ruqdan song septikoembolik adenogipofizning nekrozi oqibatida rivojlanadi,og’ir kaxeksiya va organ va to’qimalarning involyutsiyasi bilan kechadi.Simmonds sindromida tana vaznining progresiranuvchi kamayishi dominantlik qiladi.Kaxeksiya va gipokortitsizm simptomlari ustunlik qilgan bemorlarda tez orada letal oqibatlarga olib keladi. Ahixan sindromi-ko’p uchraydigan, yaxshi kechuvchi va sekin-asta rivojlanuvchi tug’ruqdan keyingi pangipopituitarizmning bir variant hisoblanadi.Agar faqat bitta trop gormonning yetishmovchiligi kuzatilsa bu izoryatsiyalsngan yetishmovchilik deyiladi.Gipofizning 10% hujayralari ishlagan holatda,pangipopituitarizm rivojlanadi.
Yaqqol holsizlik,apatiya,butunlay harakatsizlikkachabo’lgan adinamiya,gipotermiya,kollaps(ortostatik),maxsus terapiya korsatilmasa o’limga lib keluvchi komatoz holat harakterlidir.TTG ning kamayishi tezda yoki sekin-asta gipotireozga olib keladi.Uyquchanlik,sovuq qotish,lanjlik,adinamiya,bradikardiya,meda-ichak trakti atoniyasi va qabziyat rivojlanadi.Yaqqol namoyon bo’lgan gipotireoz va gipogonadizmda shishlar kuzatilsihi mumkin.Klinik kartinada asosiy o’rin tutadigan bu jinsiy sferadagi buzilishlardir.Jinsiy buzilishlar boshqa hamma simptomlardan oldin kelishi mumkin.JInsiy moyillikning kamayishi,potentsiyaning kamayishi,tashqi va ishki jinsiy azolarning atrofiyasi kuzatiladi.Ayollarda menstruatsiya to’xtaydi,sut bezlari hajmi kichiklashadi.Bu kasallik tug’ruqdan keyin rivojlansa-agalaktiya va amenoreya kuzatiladi.Erkaklarda ikkilamchi jinsiy belgilar yo’qoladi(qovdagi,qo’ltiq ostidagi tuklar,mo’ylov va soqol);moyaklar,prostataning,urug’ tizimchasining,jinsiy olatning atrofiyasi,testesteron miqdorining kamayishi kuzatiladi. Tashxis.Pangipopituitarizmning tipik holatlari tashxisda qiyinchilik tug’dirmaydi.Kasallikning tug’ruqdan keyin rivojlanganligi yoki boshqa sabablarga ko’ra buyrak usti bezi po’stlogg’ining yetishmovchiligi, qalqonsimon,jinsiy bezlar yetishmovchiligi simptomokompleksi buni isbotlaydi.Simmonds-Shixan kasalligi uchun hos bo’lgan labarator o’zgarishlardan,gipoxrom va normoxrom anemiya(ayniqsa yaqol namoyon bo’lgan gipotireozda),leykopeniya eozinofiliya bilan,limfotsitoz.Qonda glyukozaning miqdori kam,xolesterin miqdori ortadi.Gormonal tekshiruvlar periferik gormonlarning miqdorining (T4,testesteron,siydikdagi erkin kortizolning sutkalik miqdori) trop gormonlar va o’sish gormonining kamayganligini ko’rsatadi.GIpofizar gormonlarning rezervini aniqlashtirish uchun rilizing gormonlar bilan test o’tkaziladi.(tireliberin,gonodatropin-rizling gormonlari bilan) Qiyosiy tashxis.Simmonds-Shixan kasalligi bir qancha ozish bilan kechuvchi kasalliklar bilan qilyosiy tashxis o’tkazsiladi(yomon sifatli o’smalar,tuberkulyoz,enterokolit va b).Ko’rsatilgan kasalliklarda ozish sekin-asta ro’y beradi,anemiya dominant belgi hisoblanadi.Anemiyasning yaqolligi boshqa qon kasalliklari bilan qiyosiy tashxis o’tkazilishiga asos bo’ladi.Gipokalemik holat gipopituitarizmda organic giperinsulinizm bilan simulyatsiya qilsihinishi mumkin(insulinoma).Amaliyotda ko’pincha gipofizar kaxeksiyani yosh qizlarning ozishni kuchli hohlashlari oqibatida kelib chiqadigan- psixogen(nevrogen) anoreksiya bilan qiyosiy tashxis o’tkazilishiga to’g’ri keladi.Qiyosiy tashxisda anamnez,jismoniy,aqliy aktivlikning saqlanganligi,jinsiy organlarning atrofiyasi bilan birga ikkilamchi jinsiy belgilar saqlanganligi,gipertrixozga moyillik borligi hal qiluvchi ahamiyatga ega.Trop gormonlar miqdorinormal,ba’zan esa ortgan yoki kamaygan ham bo’lsihi mumkin.Ularning normal ajralishi gormon stimulyatsiya qiluvchi testlar orqali aniqlanadi(funksional buzilsih yoki psixogen anoreksiya) Davolash.Gipopituitarizmning davosi asosan gormonal yetishmovchilikning o’rnini bosishga qaratiladi,agar imkoni bo’lsa bu yetishmovchilikning sabablari yo’q qilinadi.Asosan periferik endokrin bezlar gormonlariva kam miqdorda adenofipofizning yetishmagan trop gormonlari qo’llaniladi. O’rinbosar gormonal terapiya odatda buyrak usti bezi po’stlog’i,tireoid va jinsiy gormonlar pereparatlaridan boshlanadi.Glyukokortikoidlar:gidrokortizon,(50-200 mg/sutka),giperkortitsizm belgilari kamaygandan so’ng prednizalonga(5-15 mg/sutka) yoki kortizonga(25-75 mg/sutka) o’tkaziladi.Mineralkortikosteroid yetishmovchilik 0.5 % li dezoksikortikosteron atsetat(DOKSA)-0.5-1 ml m/i har kuni,kunora yoki 1-2 marta haftasiga,keyinchalik esa sublingval tabletkalarga o’tkaziladi:5 mg kuniga 1-2 mahal. Kortikosteroidlarli o’rin bosar terapiya fonida(boshlangandan keyin 10-15 kundan keyin),qisaq yoki uzaytirilgan ta’sirli AKTG(kortikotropin) qo’shiladi.Kurslar kichik dozali-0.3-0.5 ml/7-10 ED dan to 20 ED/sutka cha bilan boshlanib,6-12 oydan so’ng 400-1000 ED gacah yetkaziladi. Jinsiy gormonlarning yetishmovchiligi ayollarda esterogen va progestinlar bilan,erkaklarda esa androgenlar bilan kompensatsiya qilinadi. Estrogen(masalan:mikrofollin 0.05 kuniga) 15-20 kun yuboriladi va keyingi 6 kun esa gestagenlar(pregnin 10 mg dan 3 mahal kuniga,yoki1-2.5% li progesterone eritmasi 1.0 dan har kuni,turinal 1 tab. 3 mahal),jinsiy gormonlar bilan dastlabki davo olib borilgandan so’ng,XG lar buyuriladi,bu ham tsiklik tarzda- birinchi 2 haftada menopausal follikulyar gonodatropin 300-400 ED kuniga,keyingi 2 hafta esa lyutinlovchi(xorionik)gormon -1000-1500 ED yuboriladi,qisman yoki fnksional yetishmovchilikni stimulyatsiya qilsih uchun klostilbegit 50-100 mg dan tsiklning 5-9 yoki 5-11 kuni qo’llaniladi. Erkaklarda o’rinbosar terapiya sifatida metiltestesteron 5 mg dan 3 mahal til ostiga,testesteron propionate 25 mg dan 3 mahal/hafta m/I yoki sustanon 1.0 m/I 3-4 hafatda 1 marta. Tireoid yetishmovchilik tireoid gormonlar bilan kompensatsiya qilinadi,davo L-tiroksin 100-150 mkg dozada yoki tireokomb 1-1,5 tabletka/sutka(Yurak urishi chastotatasi va EKG kontroli ostida sekin-asta dozasi ko’paytirib borilgan holda) bilan boshlanadi.Gipopituitar komada katta dozada kortikosteroidlar parenteral yuboriladi,vena ichiga yoki teri ostiga 5% -500.0-1000.0 glyukoza/sutka quyiladi,tomir va yurakka ta’sir qiluvchi vositalar qo’llaniladi. Pangipopituitarizm bilan og’rigan bemorlar uchun vitaminlar,anabolic gormonlar,yuqori kaloriyali oqsilli mahsulotlar zarurdir.Maqsadli gormonal terapiya-tsiklik yoki doimiy ravishda butun umr davom ettiriladi.Bemorlarning mexnatga layoqatligi pasayadi.
Surunkali burak usti bezi po’stlog’i yetishmovchiligi-buyrak usti bezi po’stlog’ininig birlamchi shikatlanishi va buning natijasida goromonlarning aktivligining pasayishi yoki uning ikkilamchi shikastlanishi bilan bo’gliq. Etiologiyasi - Buyrak usti bezi po’stlog’ining autoimmun shikastlanishi (80-85%) - Buyrak usti bezi sili (5-10%) - adrenoleykodistrofiya (5%) - buyrak usti bezining metastatik shikastlanishi - buyrak usti bezining disseminatsiyalangan zamburug’li shikastlanishi - VICH assotsiyatsiyalangan kompleks - yatrogen birlamchi giperkortitsizm(ikki tomonlama adrenal ektomiyadan so’ng) va b. kam uchraydigan sabablar Autoimmun genezli buyrak usti bezi po’stlog’ining surunkali yetishmovchiligi bilan og’rigan bemorlar zardobida buyrak usti bezi po’stlog’iga organosoetsifik autoantitela topilgan.Buyrak usti bezi stroidgenez fermentlariga nisbatan maxsus autoantitelalar P-450 c 21,P-450 c 17 va P 450 scc hisoblanadi. -tuberkulyoz mikobakteriyalarning gematogen tarqalishi oqibatida rivojlanadi.Bemorning o’pkasi tekshirilganda sil o’tkazganligi yoki aktiv sil jarayonini aniqlash mumkin.Tuberkulyozli shikastlanishda autouimmun jarayondan farqli o’laroq buyrak usti bezining miya qismi ham shikastlanadi. -Adrenoleykodistrofiya(ALD) X-bog’liq ressetsiv kasallik bo’lib,bosh va orqa miyaning oq moddasi va buyrak usti bezining po’stoq qismi shikastlanishi bilan yuzaga chiqadi.Kasallikning asosida X-xromosomaning uzun yelkasidagi genning mutatsiyasi yotadi(Xq28)
3 bosqichdan iborat: 1. klinik bosqich 2. gormonal tekshiruv Anamneidagi ma’lumotlar hal qiluvchi rolni o’ynaydi:giperkaliemiya,yuqori gematokrit,gipokaliemiya,giponatriemiya,eozinofiliya,limfotsitoz,giperkaltsiyemiya va metobolik atsidoz.Labarotor tashxis qo’yishda siydikdagi erkin kortizolning sutkalik eksretsiyasini aniqlash muhimdir.Klinikasi ko’rininshi butunlay namoyon bo’lgan Addison kasalligida siydikdagi erkin kortizolning past miqdori tashxisini tasdiqlaydi.Qo’shimcha tarzda qindagi-Na,K,Cl.Ca,H ionlarini tekshirish mumkin.Bundan tashqari AKTG,insulin va ortostatik sinamalar o’tkaziladi.AKTG sinamasi birlamchi buyrak usti bezi po’stlog’i yetishmovchiligi tashxisida “oltin standart” hisoblanadi.Qon olingandan so’ng v/i ga 250 mkg AKTG kirgiziladi,60 min dan so’ng yana qon olinadi. Interpretatsiya:Kortizolning maksimal ishlab chiqarishi sog’lom odamlarda AKTG kirgizilgandan so’ng 10 mkg dan oshmaydi.Kortizolning miqdori 20 mkg(550 nmol/l) gacha oshishi kuztilsa,bu buyrak usti bezi po’stlog’i yetishmovchiligidan darak beradi.Agar extiyoj tug’iladigan bo’lsa,KT va MRT,ko’krak qafasi rentgenografiyasi,maxsus tuberkulinli sinamalar bajariladi..
Addison kasaligini melanodermiya,gipotoniya va boshqa klinik o’xshashligi bor kasalliklar bilan qiyosiy tashxis qilinasi.Addison kasaligidagi melanodermiyani ko’pincha bronzali diabetd(gemoxromatoz),tizimli sklerodermiyadagi pellagradagi va boshqa kasalliklarda uchraydigan meladermiya bilan farqlash lozim.Gipotoniya,boshqa dispeptik simptomlarni me’da-ichak trakti patologiyasidan va neyrotsirkulyator distoniyadan farqlash lozim.Gemoxromotoz uchun Addison kasalligiddan farqli o’laroq quyidagi simptomlar ham hos:gematomegaliya,splenomegaliya,me’da osti bezi va ichki organlar tsirrozi va qand diabet,tridad temir tutgan pigment(gemosiderin) va uni tutmagan (gemofustsin) to’planishi oqibatida teri grafitsimon-kulrang rangga kiradi. Pellagra uchun Addison kasalligian farqli o’laroq quyidagi triada hos:Dermatit pigmentatsiya bilan bohsanadigan,ortirilgan aqlizaiflik(dementsiya) va diareya.Pellagrada pigmentatsiya tananing faqat ochiq qismlarida ro’y beradi.(barmoqlarda,qo’llarda,yuzda,bo’yinda) Tizimli sklerodermiyada adddison kasalligidan farqli o’laroq terida shish,yoki uning zichlashishi va atrofiyasi kuzatiladi.Terida yiringchalar,yaralar va trofik o’zgarishlar slerodermiya uchun xarakterlidir.Pigmentatsiya depigmentatsiyaga uchragan maydonchalar bilan ro’y berishi kuzatiladi.Bundan tashqari slerodermiya uchun o’ziga hos labarotor tekshirishlar natijalari mavjud(revmoproba,teri biopsiyasi va boshqalar). Ko’pincha Addison kasalligini neyrotsirkulyator distoniyaning gipotoniya bilan kechadigan turi bilan qiyosiy tashxis qilinadi.NSD da Addison kasalligidan farqli o’laroq,asosan emotsional qo’zg’alishlarda ko’tariladigan birlamchi yoki ikkilamchi arterial gipertenziya kuzatiladi,shu bilan birga elektrolitlar miqdori(K,Na va xloridlar),gormonlar(kortizol,aldesteron,AKTG) miqdori normada bo’ladi.Dispepsiya va adinamiya kabi belgilariga ko’ra me’da-ichak trakti patologiyasiadn farqlash lozim(pankreatit,enterit,gastrit va b.).Addison kasaligidan farqli o’laroq bu patologiyada xarakterli bo’lgan anamnez,mavsumiyligi,og’riqning aniq lokalizatsiyasi va og’riqning ovqat I’stemol qilish bilan bog’iqligi,bundan tashqari gastrofibroskopik va rentgenologik tekshiruvlarda oziga hos o’zgarishlarga egaligi, normal gormonlar miqdori bilan farqlanadi. Download 367.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling