Energatika va sa

Tayaach soZ va lioia/ar: Virtual kutubxonasi., elektron kutubxonasi, WWW Virtual kutubxona, ye-kutubxona, E-libraru, qidiruv tizmlari, ma’lumotlar hajmi, marketing, reklama.

Elektron kutubxona Internetning ajoyib imkoniyatlaridan biridir. Bu kutubxonaning elektron shaklidir. Kutubxona deganda odatda ko’z oldimizga kitoblar turgan uzundan - uzoq kitob javonli katta xonalar keladi. Elektron kutubxonada javonlar vazifasini jildlar, kitoblar vazifasini Internet sahifalar bajaradi. Bu kutubxona ma’lumotlari elektron ko’rinishda bo’ladi va котрьуuterda joy 1 ashadi. Bu kutubxonadan foydalanish juda qulay. Siz dunyoning ixtiyoriy nuqtasidan elektron kutubxona ma’lumotlaridan foydalana olishingiz mumkin. Yana bir qulay tomoni zarur ma’lumot nusxasini ko’chirib olishingiz mumkin. Elektron kutubxonadan foydalanishingiz uchun котрьуuter, modem va Internet tarmog’i bo’lishi yetarli (rasm 4.16).

Faraz qilaylik elektron kutubxonadan foydalanmoqchisiz. Biror ma’lumot bilan tanishmoqchisiz. Kompbyuter va Internet yordamida ma’lumotni bir necha daqiqada topish mumkin. Ma’lumot dunyoning ixtiyoriy nuqtasidan bir pastda ekranda tasvirlanadi. Buning uchun siz kompbyuteming tugmachasini bosishingiz va elektron kutubxonaga kirishingiz yetarlidir. Bir necha dakiqada ma’lumot ko’z oldingizda namoyon bo’ladi. Bu mo”jizani eslatadi. Bu mo”jiza virtuallik deb ataladi. Unga faqat kompbyuter va maxsus tarmoq orqali erishish mumkin. Bir necha yil avval bir maqolani topishga bir necha oy vaqt sarflash zarur edi. Bugun buning uchun boshqa shaharga borish va vaqt sarflash zarurati yo’qoldi. Elektron kutubxonalar yordamga keldi. Elektron kutubxonalarni turlicha nomlashadi:

Elektron kutubxona Virtual kutubxona e - kutubxona e - library digital library

Virtual kutubxona o’zi nima? Oxirgi paytda virtual dunyo, virtual olam, virtual do’st kabi so’zlar paydo bo’ldi. Virtual so’zining ma’nosi bu tasavvur qilishdir. Virtual kutubxona bu odatdagi kutubxonaning abstrakt ko’rinishidir. Bu kutubxona kitoblari, jurnallari va ro’znomalari kitob javonlarda emas, balki kompьyuter xotirasiga joylangan bo’ladi. Bu kompьyuterda yoki kompьyuter maxsus qurilmalarida raqamli formatda saqlanadigan ma’lumotlarning to’plamidir. Bu: bosma, audio, video va multimedia ma’lumotlardir. Ma’lumotlar hajmiga qarab Serverlar bitta yoki tarmoq bilan bog’langan bir necha kompьyuterlardan iborat bo’ladi. Elektron kutubxonada kutubxonachi bo’lmaydi, shuning uchun zarur kitob yoki ma’lumotni kompbyuter javonlaridan siz o’zingiz qidirasiz.

Elektron kutubxona odatdagi kutubxonadan bir qancha qulayliklarga ega: Joyning tejamlanishi, ya’ni kitoblarni saqlash uchun maxsus joyning zarurati yo’qligi; Nodir asar va ma’lumotlarni saqlash va ulardan foydalana olish imkoniyatining mavjudligi;

Foydalanishning qulayligi va yengilligi;

Qidiruv tizimlarining mavjudligi;

Ma’lumotlar hajmining cheklanmaganligi;

Ma’lumotning audio, video va kompbyuter grafikasi yordamida sifatli vayaxshiroq aks ettirish mumkinligi;

Vaqtning tejalishi va cheklanmaganligi, ya’ni undan 24 soat mobaynida foydalanishingiz mumkin;

Qo’shimcha xizmatlarning mavjudligi.

Demak, elektron kutubxona bu turli ma’lumotlar jamlangan Internet sahifasidir. Bu sahifani kutubxonalardagi maxsus markaz mutaxassislari ma’lumotlarni muntazam ravishda kompbyuterga kiritadi va yibadi. Ya’ni ma’lumotlar doimo yangilanib turiladi va kutubxona hajmi kengayib boradi.

Kutubxona bilan qanday ishlash mumkin. Buning uchun kutubxona adresini Adres maydoniga yozishingiz zarur. Odatdagi kutubxona singari elektron kutubxona ma’lumotlari mavzu yoki alfavit bo’yicha tartiblanadi. SHuning uchun zarur ma’lumotni shu tartibda topish mumkin. Virtual kutubxona haqida batafsil ma’lumot bilan [1] da, yeki NTTR://vlibrary.freenet.uz sahifasida tanishishingiz mumkin (4.17-rasm).

Hozirgi kunda elektron kutubxonalar soni son-sanoqsizdir. Kutubxonalar, universitetlar, ba’zi tashkilotlar o’z elektron kutubxonalariga ega. O’zbekistonda ham kutubxonalar mavjud. Quyida ba’zi elektron kutubxona manzillari va tavsifmi keltiramiz.

Kongress Virtual kutubxonasi

NTTR://lcweb.loc.gov Kongress Kutubxonasining elektron ko’rinishi bo’-lib, u dunyodagi eng yirik virtual kutubxonalardan biridir. (4.18-rasm). Kongress kutubxonasi 1800 yil 24 aprelda tashkil etilgan. Unda 115 milliondan ziyod kitob va hujjatlar yig’ilgan.

Virtual kutubxonada tarixga oid ma’lumotlar, turli kollektsiyalar, rasmlar, informatsiyalar, yangiliklar mavjud. Bu kutubxona bo’ylab sayr qilganingizda, unda mujassamlangan obidalaming tarixi bo’ylab safar qilgandek bo’lasiz.

WWW Virtual kutubxonasi

NTTR://www.vlib.org WWW Virtual kutubxonasi turli tuman ma’lumotlarni o’z ichiga oladi: qishloq xo’jaligi, iqtisod va biznes, kompbyuter texnologiyalari, aloqalar, informatsiya va jurnalistika, o’qish, qonunlar, ilm-fan va hokazolar (4.19-rasm). Kutubxonaning quyidagi bo’linmalari ham mavjud: Pansilvaniya Davlat Universiteti (USA), Buyuk Britaniya (UK), SHveytsariya (Switzerland) va Argentina. Kutubxonada alfavit bo’yicha, so’z va jumlalar bo’yicha qidirish tizimi ishlaydi.

GRO Access kutubxonasi

NTTR://gro.gov US Goverment Rrinting Office markazi millionlab ma’lumotlarni o’zida mujassamlagan (4.20-rasm). Unda Siz AQSH dagi turli-tuman hujjatlar, kitoblar, yangiliklar bilan tanishishingiz mumkin. Har oyda bu kutubxona 28.000.000 ta hujjat bilan to’ldirilib boriladi. Bu vazifani maxsus elektron ma’lumotlar bo’linmasi bajaradi.

Bunda maxsus elektron kataloglar ham ishlab chiqariladi. Konsulbtatsiyalar va buyurtmalar telefon va elektron pochta orqali bajariladi. Kuniga bir necha minglab foydalanuvchilar bu xizmatdan foydalanadi. Bu kutubxonadan davlat va shaxsiy korxonalar keng foydalanadi.

Kutubxonada bolalar uchun maxsus bo’linma bor. Bu bo’linmada bolalar o’ziga zarur va qiziqarli ma’lumotlarni olishi mumkin. Bu: tarixga oid, qonunlarga oid, o’qishga oid zarur to’plam va ma’lumotlardir. Bu bo’linma nomi AQSH hukumatining bolalar uchun sahifasi (Ben's Guide to the U.S.

Goverment for kids), manzili NTTR://bensguide. gro. gov

Marketing va reklama bo’limi kutubxona kataloglarini ishlab chiqadi va ularni dunyo bo’ylab tarqatadi.

NTTR://vcu.librarv.edu

Virginia Commonwealth University elektron kutubxonasi (4.21-rasm). Bu kutubxona universitetning elektron kutubxonasidir. Bu kutubxona o’zida ko’pgina kitob, maqolalar, jumallar, audio va video ma’lumotlami mujassamlagan. Kutubxona barcha konferentsiyalar, anjuman va ma’ruzalar haqidagi ma’lumotlami muntazam e’lon qilib turadi.

www.library.wustl.edu

Vashington Universiteti Virtual Kutubxonasi

Ushbu kutubxonada quyidagi mavzulardagi ma’lumotlar mavjud: san’at va

arxitektura, biologiya, biznes, kimyo, ilm-fan, tibbiyot, qonunlar, matematika va hokazolar. Kutubxona qidirish tizimi mavjud. Kutubxona ma’lumotlarga buyurtmalar qabul qiladi.

Rossiya MiHiy Elektron Kutubxonasi

NTTR://www.nns.ru Dunyodagi eng yirik rus tilidagi ommaviy informatsiya vositalarining elektron to’plamidir (4.22-rasm). Unda matbuotdagi nashrlar, Informatsiya Agentliklari xabarlari, tele va radio dasturlar izohlari va analitik ma’lumotlar keltirilgan. Ma’lumotlar 2.500 dan ko’p Moskva, Rossiya regionlari, SNG va Boltiq davlatlari informatsiya manbaalaridan olinadi va doimo yangilanib turiladi. Kutubxonaga kuniga 6.500 dan oshiq hujjatlar kelib tushadi va ular to’la hajmda kutubxonaga kiritiladi. Kutubxonada 4.000.000 dan oshiq hujjatlar yig’ilgan. Kutubxonada qidiruv tizimi mavjud, u ma’lumotlami so’z va iboralar bo’yicha topish imkoniyatiga ega. Kutubxonadan ixtiyoriy paytda foydalanish mumkin. Kutubxona manbalaridan tijoriy usulda foydalanish mumkin. Kutubxona Rossiyadagi eng yirik ommaviy siyosiy va yangiliklar serveri xisoblanadi.

Moliyaviy Infoimatsiyalar Agentligi Virtual Kutubxonasi. 2000 yilda Yevrosiyo fondining moliyaviy ко’magi yordamida tashkil etildi. Virtual Kutubxona biznes jumalistlar va ommaviy informatsiya vositalari mutaxassislarini informatsiya bilan ta’minlash uchun yaratilgan. Kutubxona informatsiyani olish, yig’ish va uzatish uchun zamonaviy kompьyuter va informatsion vositalar bilan ta’minlangan. Virtual kutubxona zamonaviy usullarda informatsiya tarqatadi. Virtual kutubxona kitobxonlarga respublikamizda va horijda yuz berayotgan zamonaviy texnologiyalar, hamda iqtisodiy jarayonlar haqida ma’lumotlar olish uchun maxsus to’plamlar yaratilgan.

Internetda elektron ish birjalari mavjud. Elektron birja yordamida o’zingizga ish yoki ishchi topishingiz mumkin. Buning uchun maxsus elektron birja sahifalari mavjud.

Odatda o’zingizga mos ish topish uchun gazetalardagi e’lonlardan foydalanasiz, yoki korxonalarga va mehnat birjalariga borasiz. Bunda son-sanoqsiz e’lonlarni o’qib va tahlil qilib o’zingizga mosini topishga harakat qilasiz. Undan keyin topilgan manzilga qo’ng’iroq qilasiz. UchrashuVGa borasiz, o’zingizni tanishtirasiz. Bu jarayon ish beruvchi va ish qidiruvchidan anchagina harakat va vaqt talab qiladi.

Elektron ish birjasi bu jarayonni ancha yengillashtirdi va qulaylashtirdi. Endilikda korxona mutaxxassisga muhtoj bo’lsa, vakansiya haqida Internetda e’lon qiladi va tanlov o’tkazadi. Yoki ish birjasidagi takliflar orasidan o’ziga mosini topishi mumkin. Xuddi shunday mutaxxassis o’ziga mos vakansiyani topishi yoki o’z nomzodini taklif etish imkoniyatiga ega.

Internetda anchagina ish birjalari mavjud. Ish birjalarida ma’lumotlar kategoriyalarga qarab ajratiladi. Ya’ni mutaxxassislikka mos ish joylari keltiriladi.

Informatsion texnologiyaga oid, ishchi yoki boshqa vakansiyalar ro’yxat keltiriladi. O’zingizga mos ishni kategoriyalarga qarab topib olishingiz mumkin. Quyida ba’zi ish birjalar ro’yxatini keltiramiz.

NTTR://job.com - Juda boy resurslarga ega bo’lgan ish birjasi. NTTR://careers.msn.com - Vakansiyalar va maslahatlarga ega bo’lgan sahifa.

Rossiya ish birjalari:

www.rabota.ru

www.job.ru www.zarrlata.ru www.job.rambler.ru (4.23rasm) www. vandex, m www.joblist.ru

Ularda vakansiyalar va mutaxassislar haqida ma’lumotlar keltiriladi. Ish topish bo’yicha turli foydali maslahatlar keltiriladi.

www.balit.uz O’zbekiston ommaviy ma’lumotlar to’plami bo’lib, ish topish bo’yicha maslahatlar mavjud. www.uzjobs.com O’zbekiston ish birjasi.

Nazorat savollari:

Virtual kutubxona nima?

Elektron kutubxona?

WWW virtual kutubxonasi?

Rossiya milliy eletron kutubxonasi?

Internetda ish bajarish?

75

11. 
    ma’ruza: World wide web da ishlash. Internet resurslarini manzilgoxdan uslubiyoti. Gipermatn va gipermedia. Www asosiy kontseptsiyalari.
    

Reja:

WWW

Kidiruv tizimlari

Gipermatn va gipermedia

Internet resurslarini manzilgoxdan uslubiyoti.

WWW Internetning eng ommalashgan axborot xizmatlaridan biri sanaladi. Hozirgi vaqtda internet xizmatining 90 % ga yaqinini WWW xizmati tashkil etadi. Internetga asos solingandan boshlab (1969 yil) WWW xizmati tashkil etilgunga qadar internet sekin rivojlandi va 25 yil davomida bor yo’g’i 2 millionga yaqin foydalanuvchiga ega edi holos. WWW xizmati tashkil etilgandan so’ng esa (1996 yil), har yarim yilda internet foydalanuvchilarining soni 1,5 barobarga ortib bordi. Bugungi kunda internet tarmog’ining foydalanuvchilar soni 300 millionga yetdi.

WWW xizmatining asosiy tushunchalari:

HTML formati.

"Gipermatn" bog’lanishi.

HTTR "gipermatn" uzatish protokoli.

Web hujjatlar.

Web uzel va saytlar.

Web sahifalarning aktiv komponentlari.

HTML formati tushunchasi.

SHaxsiy kompьyuterda formatlashtirilgan elektron hujjat WYSIWYG (What You See Is What You Get) "Nimani ko’rayotgan bo’lsang, o’shani olasan" printsipida ishlaydigan matn tahrirlagichlar yordamida yaratiladi. Masalan, MS Word, Lexicon, AmiRro kabilar yordamida.

Bunday dasturlar yordamida biz elektron hujjatni hoxlagan shriftda, o’lchamda, chap yoki o’ng tomondan tekislangan holda, (ya’ni o’zimizga ma’qul bo’lgan "format"da) yaratishimiz mumkin. Ammo biz ushbu elektron hujjatni internet yordamida e’lon qila olmaymiz. Sababi, uni o’qimoqchi bo’lgan boshqa bir internet mijozining shaxsiy kompbyuterida biz foydalangan matn tahrirlagich dasturi yoki shriftlar o’rnatilmagan bo’lishi mumkin. Buni oldindan aytib bo’lmaydi. Undan tashqari ushbu matnni ochishga mo’ljallangan "darcha"ning o’lchamlari, haqida hech qanday ma’lumotlarga ega emasmiz. SHuning uchun ham, shaxsiy kompbyuterda foydalaniladigan matn taxrirlagichlar va ularning "format" lash usullaridan internetda foydalanib bo’lmaydi.

Bunday noqulayliklarning oldini olish maqsadida yangi HTML (Hyrer text Markur Language) "gipermatnlarni belgilash tili" protokoli, standarti yaratildi. Bu standart bir qancha maxsus operatorlar majmuasidan iborat bo’lgan HTML dasturlashtirish tili bo’lib, uning yordamida elektron hujjatlarni internetda bevosita e’lon qilish mumkin.

NTTR "gpennatn" uzatish protokoli.

NTTR (Hyrer text Transfer Rrotocol) «gipermatnlarni uzatish protokoli» tarmoq protokollari ichida eng sodda va qulay protokollardan hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi «giperbog’lanish»dan hosil bo’lgan URL adresli elektron hujjatlarni o’qishga oid so’rov (zapros) ni serverga jo’natish (huddi shu vaqtda so’ralayotgan hujjat joylashgan server bilan aloqa o’rnatiladi) va so’ralayotgan hujjat olib bo’lingandan so’ng server bilan aloqani uzishdan iborat.

Gipermatnli bog’lanish tushunchasi.

Internetda elektron hujjatlar gipermatn yordamida bayon etiladi. Gipermatn bu matnni giperbog’lanishlar yordamida ifodalashdir.

Giperbog’lanishlar ichki va tashqi bo’lishi mumkin. Agar giperbog’lanish boshqa bir serverda mavjud bo’lgan alohida o’zining URL adresiga ega bo’lgan elektron hujjatga nisbatan ishlaydigan bo’lsa, u holda bunday giperbog’lanish tashqi deb ataladi. Ba’zi hollarda Web hujjat avtorlari qulaylik nuqtai nazaridan bir serverning o’zida joylashgan elektron hujjatning o’zini ham bir necha bo’laklarga bo’lib, giperbog’lanishlar yordamida ifodalaydilar, bunday giperbog’lanishlar ichki deb ataladi.

Web hujjatlar.

HTML formatida tayyorlangan elektron hujjat HTML hujjat, Web hujjat yoki Web sahifa deb atalishi mumkin.

Agar elektron hujjatni tayyorlash haqida ran borsa, u holda hujjat HTML hujjat deb ataladi, va ushbu elektron hujjatni internetda e’lon qilish yoki tarqatish haqida borsa, holda bu hujjat Web hujjat deb ataladi. Bordiyu, ushbu hujjatdan foydalanish haqida borsa, u holda bunday elektron hujjat Web sahifa deb ataladi.

Web uzel yoki saytlar.

Bitta mauallif yoki WWWra tegishli bo’lgan bir gurux, o’zaro "giperbog’lanishlar" bilan aloqador bo’lgan Web caxifalar majmuasi Web uzel (tugun) yoki sayt deb ataladi.

Web server.

Web server tushunchasini 2 xil ma’noda ishlatish mumkin.

Agar WWW xizmatini ko’rsatish haqida borsa, u holda Web server tarmoq mijozlariga Web sahifa va saytlardan foydalanish imkoniyatini yaratib beruvchi dastur mahnosini anglatadi.

Agar so’z internetning texnik ta’minoti haqida borsa, u holda Web server Web resurslari saqlanayotgan va uning dastur ta’minoti ishlab turgan kompbyuter ma’nosini anglatadi.

Internet tarmog’ining ixtiyoriy bir kompbyuterida bir nechta server dasturlar ishlab turishi mumkin. Masalan, Web server dastursi, FTR servis elektron pochta serveri dastur ta’minotlari va x.k.

Bitta Web serverda (kompьyuterda) bir qancha tashkilot yoki korxonalarning Web saytlari (uzellari) Web sahifalari joylashishi mumkin.

Web sahifaning aktiv komponentlari.

Ma’lumki, Web sahifa tarkibiga NTTR protokoli orqali amalga oshirib bo’lmaydigan alohida ob’ektlarni joylashtirish mumkin. Agar xuddi shu Web sahifa tarkibiga biriktirilgan ob’ektlar NTTR protokoli kodlaridan farqli «dastur» bo’lsa, u holda bunday ob’ekt Web sahifalarning aktiv komponentlari (ob’ektlari) deb ataladi.

Ushbu aktiv ob’ektlar yordamida Web sahifalarni joylashtirish mumkin. Masalan animatsiya, mulbtiplikatsiya va video fragmentlarni joylashtirish yoki mijoz bilan interaktiv muloqotni tashkil etish, fizika, ximiya yoki texnikaga oid har xil tajribalarni namoyish etish va h.k.

Webserver bilan ishlash mobaynida Telnetra chetdan ulanishni bajarish, tarmoq mijozlariga elektron pochta yuborish, FTR anonim yordamida fayllarni olish va Internetning boshqa bir qator ilovalarida (amaliy dasturlar) ish bajarish mumkin. Bu WWW Internetning integral xizmati deb hisoblashga imkon beradi.

Fayllarni FTR protokoli yordamida uzatish.

Elektron pochta, birinchi navbatda, turli kompbyuter tizimlari o’rtasida matnli ma’lumotni almashishga xizmat qiladi. Internet tarmog’i dan foydalanuvchilar uchun alohida fayllar va yaxlit dasturlarni almasha olish imkoniyati muhim ahamiyat kasb etadi.

Internetda uchraydigan turli operatsion tizimlar o’rtasida ma’lumotlarni uzatishni ta’minlash uchun foydalanilayotgan qurilmadan mustaqil ishlaydigan FTR (File Transfer Rrotocol) fayllarni uzatish protokoli qo’llaniladi. Protokol ikki kompbyuter o’rtasida fayllarni ko’chirishni ta’minlaydi hamda Internet tarmog’i mijoziga bir necha fayllarni olish imkoniyatini yaratadi. Foydalanuvchi tarmoqqa ulangan kompbyuterlarda mavjud turli fayllar va dasturlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo’ladi. Ushbu protokolni amalga oshiruvchi dastur Internetdagi ko’plab FTRserverlardan biri bilan aloqa o’rnatishga yo’l ochadi. FTR server fayllari bilan foydalanish mumkin bo’lgan kompbyuterdir. FTRmijoz dasturli ma’lumotlarni uzatish protokolini bajaribgina qolmay, FTRserver katalogini ko’rib chiqish , fayllarni izlash va ma’lumotlarni joylashtirishni boshqarish uchun qo’llaniladigan bir qator komandalarga egadir.

Unix yoki MS OOZda ishlashda foydalanuvchi FTRserver bilan aloqa o’rnatish uchun foydalanuvchi FTR komandasini kiritishi lozim, so’ng uning manzili yoki domen nomi kiritiladi. Agar aloqa o’rnatilgan bo’lsa, foydalanuvchining nomini kiritish taklif qilinadi. Serverda qayd qilinmagan foydalanuvchi "anonymus" nomini tanlab muayyan fayllar va dasturlardan foydalanishga ruxsat oladi. Agar parolb so’ralsa, elektron pochtadagi shaxsiy manzilni kiritish mumkin. Mazkur amallarni bajargandan so’ng FTRserver bilan ishlashgayo’l ochiladi.

Diqqat! Faylami uzatishning asosiy rejimi ASCII kodi orqali uzatishdir. Ikkilik kodlarni uzatish uchun binary komandasini kiritish lozim. Faol rejimni aniqlash status komandasini kiritib amalga oshiriladi.

Aksariyat FTRserverlar operatsion tizim boshqaruvi ostida ishlashi tufayli ushbu tizimda ishlash texnologiyasi kompьyuter komanda satrida komandalarni kiritishni talab etadi va foydalanuvchining mazkur rejimdagi ishini birmuncha mushkullashtiradi.

Windows 95 operatsion tizimi WS_FTR dastursi bilan ishlashga imkon yaratadi, bu FTR serverlari bilan ishlashda ancha qulaylik tug’diradi.

Yana bir usul WWWHHHr Microsoft Internet Exrlorer, Netscare Navigator kabi ilova navigatorlarini qo’llashga asoslanadi.

Boshqa kompьyuterlar bilan o’zaro aloqa (Telnet.)

Telnet boshqa kompbyuter bilan aloqaga kirishishni ta’minlaydi, Telnet orqali aloqani o’rnatib foydalanuvchi boshqa kompbyuterda go’yoki "o’ziniki" bilan ishlayotgandek ishlashi mumkin, ya’ni nazariy jihatdan barcha resurslarga ega bo’ladi. Bu faqatgina ma’lumolardan foydalanshi ochiq bo’lgan holdagina mumkin. Amalda Telnet kirishni ochib beradi, ammo o’zaro aloqani tashkil etish chet kompbyuter orqali belgilanadi. Internet xizmatlarining ikki turi turli serverlarga Telnet orqali bogTanishni talab etadi, bular: kutubxona kataloglari va elektron e’lonlar doskasi (BBS).

Telnet dastursi foydalanishga juda qulay. Uning yordamida tarmoqqa ulangan biron - bir kompbyuter bilan aloqa o’rnatish uchun uning Internetdagi to’liq manzilini bilish kifoya. Kerakli kompbyuter bilan ulanishda komandada uning manzili ko’rsatiladi. Ulanish jarayonida xostkompbyuter foydalanuvchining nomini so’raydi. CHet tizim bilan ishlash uchun foydalanuvchi unga kirish xuquqiga ega bo’lishi shart. Xostkompbyuterga ulanish mufaqqiyatli tugallangandan so’ng foydalanuvchi qoTlanilayotgan terminal turini ko’rsatishi kerak. Foydalanuvchiga qulaylik yaratish maqsadida xostkompbyuter, odatda, qoTlanma maTumotni chaqirib olish usulini ko’rsatib beradi.

CHet tizim bilan ishlash serverdagi va mijozning dasturlari faqat ulanish protokolini ta’minlaydigan "shaffof' rejimda hamda mijoz server komandalari to’pla

Lycos

H
NTTR:/AVWW.lycos.com/

1994 yilning oxiridan ishlayotgan qidiruv sistemasi. Eng keksa ommaviy qidiruv sistemalardan biri bo’lib, keng foydalanuvchilar doirasiga ega.

П
NTTR://WWW.dejanews.com/


П
NTTR:/AVWW.shareware.com/

Quyidagi jadvalda ommabop qidiruv sistemalaridan foydalanish reytingi ko’satkichlari keltirilgan. Jadvalda Yahoo qidiruv sistemasi foydalanuvchilari soni salmoqli ekanligi yaqqol ko’rinadi.

H

	Oidimv dstema	2000 vn 1 vanvart
	Nomi	fovdalannanlar soni
1	Vahnn mm	44 MR 000
	Тт.,п»