Energetika va transport tizimlari fakulteti

1. Kurs ishi uchun vazifa

1. 
   Boshqariluvchi to`g`rilagichning asosiy ko`rsatkichlarini hisoblash. Tiristorlarning RC zanjirlarini hisoblang va tanlang. Moslovchi transformator hamda filtr elementlari ko`rsatkichlarini aniqlang. Moslovchi transformatorning FIK 95% deb oling.
   
2. 
   To`g`rilagichning rostlanuvchi tavsifini hisoblang va quring (haqiqiy qiymatlarda).
   
3. 
   To`g`rilagichning tashqi tavsiflari majmuasi boshqaruv burchagining α=0°, α=30°, α=60° qiymatlari uchun hisoblansin va qurilsin. To`g`rilagichning tashqi tavsiflarini hisoblashda tiristorlar kommutatsiyasi hisobga olinsin. Bunda ta’minot manbai va transformator qisqa tutashuv kuchlanishining reaktiv tashkil etuvchisini 10% deb olinsin. Kuchlanishning aktiv tashkil etuvchisi hisobga olinmasin.
   
4. 
   To`g`rilagich tiristorlarining boshqaruv tizimi funktsional sxemasi ishlab chiqilsin va to`g`rilagich kuch sxemasining ishlashini boshqaruv tizimi funktsional sxemasi bilan birgalikda bayon etilsin.
   

2. Talabalar uchun beriladigan birlamchi ma’lumotlar

Variantlar	To`g`rilagichning berilgan asosiy ko`rsatkichlari
	Yuklanish kuchlanishi qiymati, Ud, V	Yuklanish toki qiymati, Id, A	To`g`rilagan kuchlanishning tepkili(pulsatiya) koeffitsienti, q,%		Ta’minlovchi tarmoqning liniya kuchlanishi, UL, V
1	220	400	3,2	380
2	440	600	3,1	660
3	230	350	3	380
4	460	600	2,9	660
5	220	740	3,1	380
6	440	800	3	660
7	230	530	3,1	380
8	460	1000	3	380
9	115	400	3,2	230
10	320	500	3,1	660
11	210	800	3	380
12	240	900	2,9	380
13	360	1000	3,1	660
14	400	900	3	660
15	460	500	3,1	660
16	210	430	3	380
17	250	300	3,1	380
18	310	450	3,2	660
19	380	500	2,9	660
20	420	450	3	660
21	110	200	2,8	220
22	230	350	2,9	380
23	350	480	3	380
24	400	500	3,1	380
25	440	600	3,2	380
26	440	600	3,0	660
27	220	740	3,1	380
28	430	700	3	660
29	230	530	3,1	380
30	440	900	3,2	380
31	220	380	3,2	230
32	360	400	3,0	550
33	220	700	3,2	400
34	230	800	3,0	410
35	350	900	3,0	550

3. To`g`rilagich sxemasini tanlash va hisoblash
3.1. To`g`rilagich sxemasini tanlash

To`g`rilangan kuchlanishning tepkiligi (pulsatiyasi) q = 3% = 0,03 bo`lgani uchun to`g`rilanish fazalari soni m = 6 deb qabul qilamiz.

To`g`rilagichning kuch sxemasi uchun uch fazali ko`prik sxemasini (Larionov sxemasini) tanlaymiz va sxemaning FIK ni hisoblaymiz. Hisoblash vaqtida tiristordagi to`g`ri yo`nalishdagi kuchlanish pasayishini V deb qabul qilamiz.

1. Uch fazali ko`prik sxemaning (Larionov sxemasining) foydali ish koeffitsientini (FIK) quyidagi ketma-ketlikda aniqlaymiz:

Yuklanish quvvati:
, Vt.
Tiristordagi quvvat isrofi:
Vt.
Tiristorning FIK:

Larionov sxemasining FIK:

1 – rasmda uch fazali ko`prik sxemali boshqariluvchi to`g`rilagichning kuch sxemasi tasvirlangan.

1 – rasm. Uch fazali ko’prik sxemali boshqariluvchi to`g`rilagichning kuch sxemasi (Larionov sxemasi)

3.2. To`g`rilagich kuch sxemasining tarmoq bilan moslashtiruvchi transformatori ko`rsatkichlarini aniqlash


, bu yerda m – to`g`rilanuvchi fazalar soni.
; m=6;


Transformatorning ikkilamchi chulg`amidagi tok ning qiymati:

Transformatsiya koeffitsienti:

Bu koeffitsient asosida transformatorning birlamchi chulg`amidagi tok qiymatini aniqlaymiz:

Transformator chulg`amlari quvvatlari:
kVA.


kVA.


3.3. Filtr ko`rsatkichlarini aniqlash

Katta quvvatli to`g`rilagichlar (10 kVt dan yuqori quvvatili) uchun induktiv filtr qo`llash tavsiya etiladi, chunki yuklanishning qiymati ancha kichik bo`ladi.

Larionov sxemasi tepkilik koeffitsienti:
.
Birlamchi berilgan tepkilik koeffitsienti:
.
Silliqlash koeffitsienti:

Yuklanishning qarshiligi:
Om.
Filtrning induktivligi:
.
3.4. Tiristorlarni hisoblash va tanlash:
Tiristordan o`tayotgan eng katta o`rtacha tokning qiymati:

Tiristordan o`tayotgan eng katta tokning qiymati:

Tiristorga qo`yilgan eng katta kuchlanish qiymati:

Tiristorga qo`yilgan eng katta teskari kuchlanish qiymati:

Tiristorni tanlash aniqlangan ko`rsatkichlari asosida amalga oshiriladi.
Tiristorlarni sovutish tizimisiz qo`llanishini hisobga olib tiristorning o`ratcha tok qiymatini hisoblangan o`rtacha qiymatidan 3 baravar katta deb olamiz, chunki tirstorlar tabiiy holda sovutilganda ularning tokli yuklanishi qariyib 3 baravar kamayadi.
Tanlangan tiristorimizning quyidagi ko`rsatkichlarini qayd qilib qo`yamiz:

• 
  tiristorning maksimal kuchlanishi
  
• 
  tiristordan o`tayotgan o`rtacha tok
  
• 
  o`ta yuklanish ishchi toki (yarim davr ichida tiristor ochiq holatida o`tadigan ruhsat etilgan tokning eng katta qiymati)
  
• 
  tiristorning yopiq holatida kuchlanishning kritik o`sish tezligi
  

3.5. Tiristorlarning RC-zanjirlarini hisoblash

Kondensatorning sig`imini aniqlaymiz:

Kondensatorning razryadlanish vaqtida tiristordan o`tayotgan tok:

Rezistor qarshiligini hsoblash:

Rezistorni zahira bilan tanlaymiz:

Rezistor quvvatini hisoblaymiz:

Kondensatrda yig’ilgan energiya:

Rezistorda ajralib chiqadigan quvvat:


4. To`g`rilagichning boshqaruv tavsifini hisoblash
Yuklanish aktiv-induktiv bo`lganida to`g`rilagich uzlukli va uzluksiz rejimlarda ishlashi mumkin.
To`g`rilagich tokining uzlukli bo`lishi boshqaruv burchagi α ga hamda yuklanish aktiv qarshiligi R_d va induktiv filtr induktivligi L_d qiymatlariga bog`liq.
Agar ( ) shart bajariladigan bo`lsa, u holda R_d va L_d larning har qanday qiymatlarida ham tokning uzluksiz bo`lishi sharti bajariladi.
Boshqaruv burchagi α ni oshirib tokning uzluksiz bo`lishini ta’minlash L_d induktivlikning bir muncha oshirish bilan amalga oshiriladi. bo`lishi yuklanish tokining deyarli ideal silliq bo`lishiga olib keladi.
Uzluksiz va uzlukli tok rejimlarida to`g`rilagichning rostlash tavsiflari boshqaruv burchagining α = 90° va α = 120° elektr graduslarida α rostlash o’qini kesib o’tadi. Uzlukli tok rejimi boshqaruv burchagining α = 60° qiymatidan boshlanadi.
Uzluksiz tok rejimidagi to’g’rilangan kuchlanishning o’rtacha qiymati:
;
Uzlukli tok rejimidagi to’g’rilangan kuchlanishning o’rtacha qiymati:

2 – rasmda keltirilgan uzluksiz (uzluksiz liniya) va uzlukli (shtrixli liniya) boshqaruv tavsiflari ilovada namuna uchun hisoblangan to’g’rilagichning boshqaruv tavsiflaridir.

2 – rasm. To’g’rilagichning boshqaruv tavsiflari
5. To’g’rilagichning tashqi tavsiflvrini hisoblash
Ventillardagi kommutatsiya jarayonlarini hisobga olgan holda boshqaruv burchagining α = 0°, α = 30°, α = 60° qiymatlari uchun to’g’rilagichning tashqi tavsiflarini hisoblaymiz va quramiz. Hisoblash vaqtida transformator va ta’minlovchi tarmoqning reaktiv qisqa tutashuv kuchlanishi qiymatini 10% deb qabul qilamiz. Qisqa tutashuv kuchlanishining aktiv tashkil etuvchisini hisobga olmaymiz.



– anod induktivligidagi kuchlanish pasayishi;

Bunda kommutatiyani hisobga olgan holda to’g’rilagich chiqishidagi kuchlanishning o’rtacha qiymati

.
Transformator va ta’minlovchi tarmoqning reaktiv qisqa tutashuv kuchlanishi qiymatini 10% deb qabul qilganimiz uchun
, Om.

Boshqaruv burchagining α₁= 0°, α₂ = 30°, α₃ = 60° qiymatlari uchun hisoblab qurilgan to’g’rilagichning tashqi tavsiflari 3 – rasmda keltirilgan tashqi tavsif ilovada keltirilgan namuna uchun hisoblangan to’g’rilagichning tashqi tavsiflaridir.

To’g’rilagich tashqi tavsiflaridan ko’rinib turibdiki, boshqaruv burchagi qiymati oshishi bilan chiqish kuchlanishi qiymati kamayib boradi. Tashqi tavsiflarning nishabligi son qiymatining oshishi bilan izohlanadi.

3 – rasm. To’g’rilagichning tashqi tavsiflari.