Eritmalar va ularning konsentratsiyasining ifodalanish usullari

Suvsiz tuzlarning 100 gramm suvda eruvchanligi

20	30	40	50	60	70	80	100
AgNO3	-	222	300	376	445	525	-	669	952
AlCl3	6H2O	45,9	46,6	47,3	-	48,1	-	48,6	49
Al(NO)3	9H2O	73	81	89	96	108	120	-	-
Al2(SO4)3	18H2O	36,2	40,4	45,7	52,2	59,2	66,2	73,1	89
BaCl2	2H2O	35,7	38,2	40,7	43,6	46,4	49,4	52,4	58,8
Ba(NO3)2	H2O	67,5	-	101,2	-	141,9	-	205,8	300
Ca(NO3)2	4H2O	129,3	152,6	196	-	-	-	-	-
CaSO4	2H2O	-	0,209	0,209	0,205	-	0,197	-	0,162
CuCl2	2H2O	72,7	77,3	80,8	84,2	87,6	92,3	96,1	110
Cu(NO3)2	3H2O	-	-	163,1	171,8	181,8	194,1	207,8	247,3
CuSO4	5H2O	20,7	25	28,5	33,3	40	47,1	55	75,4
FeCl2	4H2O	-	73	77	82,5	88,7	-	100	-
FeCl3	6H2O	91,9	106,8	-	-	-	-	-	-
Fe(NO3)3	6H2O	83,0	-	-	-	166,6	-	-	-
FeSO4	7H2O	26,5	32,9	40,2	48,6	-	-	-	-
H2S	-	0,447	0,358	0,86	-	-	-	-	-
K2CO3	2H2O	110,5	113,7	116,9	121,3	126,8	133,5	139,8	155,7
KBr	-	65,5	70,6	75,5	80,2	85,1	90	95	104
KCl	-	34	37	40	42,6	45,5	48,1	51,1	56,7
KNO3	-	31,6	45,8	63,9	85,5	110	138	169	246
K2SO4	-	11,11	12,97	64	-	83,2	-	106,6	-
MgCl2	6H2O	54,5	-	57,5	-	61	-	66	73
Mg(NO3)2	6H2O	70,1	74,8	78,9	84,5	91,2	-	106,2	-
MgSO4	6H2O	44,5	45,4	-	50,4	55	59	64,2	73,9
NH4Cl	-	37,2	41,4	45,8	50,4	55,2	60,2	65,6	77,3
NH4NO3	-	193	242	294	344	421	499	580	971
(NH4)2SO4	-	75,4	78	81	-	88	-	95,3	103,3
Na2CO3	H2O	-	50,5	48,5	-	46,4	46,2	45,8	45,5
NaCl	-	36	36,3	36,6	37	37,3	37,8	38,4	39,8
NaNO3	-	88	96	104	114	124	-	148	180
Na2SO4	-	-	50,4	48,8	46,7	45,3	44,1	43,7	42,5

Agar suyuqlikda bir necha gazlar aralashmasi erisa, har bir gazning eruvchanligi gazlarning umumiy bosimiga emas, balki shu gazning parsial bosimigagina bog’liq bo’ladi.

Qattiq moddalarning eruvchanlik egri chizig’i


Gazsimon moddalarning eruvchanlik egri chizig’i.

Ba’zi gazlarning suvda eruvchanligi

(0^oS va 760 mm simob ustuni bosimida 1 l suvda)

Gaz	Eruvchanligi		Gaz	Eruvchanligi
	g hisobida	sm^3hisobida		0^oS	20^oS
NH3	895	1300000	O2	0?0695	49,2
HCl	825	507000	O3	0,615	49,4
SO2	228,3	79690	CO	0,044	35,4
Cl2	14,6	4610	N2	0,029	23,5
H2S	7,07	4670	H2	0,0019	21,5
CO2	3,35	1713	CH4	0,0395	55,6

Temperatura ko’tarilishi bilan gazlar eruvchanligining o’zgarishi.

(normal bosimda 1 l suvda eriydigan gaz miqdori, sm³ hisobida)

Gaz	Temperatura (^oS hisobida)
	0	20	40	60
N2 NH3 H2 Havo CO2 O2 Cl2 HCl	23,5 1300000 21,5 28,8 1713 49,2 4610 507000	16 710000 18,2 18,7 878 31 2300 442000	12 ----- 16,4 14,2 530 23 1438 386000	10,2 ----- 16,0 12,2 360 19 1023 33900

Gazlarning eruvchanligi «ml/100ml» birlikda ifodalanadi. Jadvaldan ko’rinib turibdiki, gazlarning suyuqliklarda erishi temperaturaga teskari ravishda bog’liq.

Eritmalar moddalarning eruvchanlik koeffisiyentiga ko’ra to’yinmagan, to’yingan va o’ta to’yingan xillarga ajratiladi.


To’yinmagan eritmalar: Ayni temperaturada ma’lum miqdor erituvchida erish koeffisiyentidan kam miqdordagi modda erishidan hosil bo’lgan eritma – to’yinmagan eritma deyiladi. Agar eruvchanlik grafigiga e’tibor berilsa, 20^oS da 100g suvda 36 g osh tuzi eriydi. Agar shu sharoitda 15 g osh tuzi eritilsa, to’yinmagan eritma hosil bo’ladi. Bu eritmada yana qo’shimcha 21 g modda eritib to’yingan eritma hosil qilinadi.


To’yingan eritma – ayni temperaturada ma’lum miqdardagi erituvchida erish koeffisiyentiga teng miqdordagi erituvchida modda erishidan hosil bo’lgan eritmadir.

To’yinmagan eritmada doimo erigan modda miqdori kristall (erimay qolgan) modda miqdori bilan muvozanatda bo’ladi, ya’ni eritmaga o’tayotgan zarrachalar soni eritmadan kristallga o’tayotgan modda miqdoriga teng bo’ladi.

O’ta to’yingan eritma – Agar tayingan eritmaga erigan moddadan qo’shib temperatura oshirilib boraverilsa, ortiqcha qo’shilgan modda erib ketadi. Yana modda qo’shib, temperatura oshirilsa, modda yana erib ketadi va uni tayorlangan eritmani sekin astalik bilan sovitilganda eritma tarkibidagi modadalarni barchasi erigan holatda bo’lsa o’ta to’yingan eritma hosil bo’ladi.
O’ta to’yingan eritmalar azaldan ( T. Ye. Lovis, 1794 y ) ma’lum bo’lib, ular oddiy sharoitda noturg’un (metastabil) sistemadir.
Shu tufayli bu eritmaga ozgina mexanik ta’sir (eritma turgan idishga oddiy zarb) berilsa yoki ozginak qattiq modda zarrachasi qo’shilsa, temperatura pasaytirilsa eritma buziladi – erigan moddaning ortiqcha miqdori qayta kristallanib ajralib chiqadi. Shu usul (qayta kristallash) bilan ko’pchilik moddalar tozalanadi. Bunda ko’pincha kristallogidratlar olinadi.
Eritma bo’g’latilganda modda ko’pincha tarkibida kimyoviy bog’langan suv bo’lgan kristallar ko’rinishida ajralib chiqadi. Masalan: mis (II)-so’lfat (oq rangli kukin)ga suv qushilsa qizish sodir bo’ladi, natijada havo rangli eritma hosil bo’ladi. Bu eritma bo’g’latilganda ko’k rangli kristall moda - CuSO₄ · 5H₂O (mis kuporosi) ajralib chiqadi. Mis (II)-so’lfat kuparosini hosil bo’lishi qo’yidagicha bo’ladi.

CuSO₄ + 5H₂O = CuSO₄ · 5H₂O

Mis (II)-so’lfat kristalogidrati qizdirilganda suv ajralib chiqadi,ya’ni degidratlanish sodir bo’ladi.

CuSO₄ · 5H₂O = CuSO₄ + 5H₂O

Tarkibida kimyoviy bog’langan suv bo’lgan kristall moddalar kristalogidratlar deb ataladi. Kristallar tarkibida bo’ladigan suv kristallanish suvi deyiladi.

Masalan: Na₂S₂O₃ · 5H₂O ( natriy tiosulfat kristallogidrati), Na₂SO₄ · 7H₂O (Glauber tuzi), Na₂B₄O₇ · 10H₂O (bura), CuSO₄ · 2H₂O (mis kuporosi) Na₂CO₃ · 10H₂O kristal soda.