Эркин иқтисодий ҳудудлар

8.4. AQShda tadbirkorlik hududlarining tashkil qilinishi, ularning turlari, 
maqsadi hamda undagi imtiyozlar tizimi 
 
AQShda Tadbirkorlik hududlari (TH) tashqi savdoni ta‟minlash bilan 
bevosita bog„liq bo„lmagan maqsadlarni o„z ichiga oladi. Bu holatda, bojxona 
imtiyozlari ma‟lum bir (ikkinchi) darajaga tushadi va asosiy rolni turli soliq, 
moliyaviy va ma‟muriy imtiyozlar amalga oshiradi. 
Qo„shma Shtatlarda tadbirkorlik hududlari kichik va o„rta biznesni depressiya 
sharoitlarida qayta tiklash uchun paydo bo„ldi, bu esa tadbirkorlarga ko„proq faoliyat 
erkinligi va sezilarli moliyaviy imtiyozlar berish imkonini berdi. 
Ushbu hududlar uchta yo„nalishga asoslangan mintaqaviy rivojlanishning 
muhim markazlariga aylandi: 
- tartibga solish; 
- de-byurokratlashtirish va; 
- byurokratikatsiya. 

---

254 
8.4-jadval. 
AQShdagi tadbirkorlik zonalari xususiyatlari 
Tashkil etish asosi 
Hukumat dasturlari 
Birinchi tadbirkorlik zonasi 
1980 yil Florida shtatida
Maydoni
2,5-5 km
2
, ayrim hollarda 13 km
2
Maqsadi 
yuqori ishsizlik darajasiga ega shaharlarda 
tadbirkorlikni rivojlantirish 
Turlari 
Federal, shtat yoik mahalliy darajadagi 
Imtiyoz turlari 
Soliq, 
moliyaviy 
va 
ma‟muriy 
rag„batlantirishlar 
AQShda tadbirkorlik hududlari faoliyat yuritish shartlari: 
1. Tadbirkorlik hududining faoliyat yuritish muddati 10-20 yilni tashkil etadi. 
Federal tadbirkorlik hududlari muddatni uzaytirish imkoniyati bilan 20 yilga tashkil 
etiladi. 
2. Tadbirkorlik hududlari shtat hukumati yoki mahalliy boshqaruv organlari 
tomonidan uni tashkil etish bo„yicha arizaning tasdiqlanishi va ruxsatnoma 
olinishidan so„ng Uy-joy qurilishi va shaharsozlik rivojlanishi vazirligi tomonidan 
nazorat qilinadi. 
3. Tadbirkorlik hududlari soliqlardan imtiyozlar va past ma‟muriy talablarga 
ega.
AQShda tadbirkorlik hududlari faoliyatiga imtiyozlar: 
1. Federallarning imtiyozlari va rag„batlantirishlari: 
– qurilish va ta‟mir xarajatlariga to„lovlarda soliqlardan 5 %lik chegirma 
mavjud; 
– korxonalarga qo„shimcha tashkil etilgan har bir ish o„rni uchun qo„shimcha 
soliq chegirmalari (bir kishiga 2000 AQSh dollarigacha); 
– kompaniya kapitalini ko„paytirishga soliqlar bekor qilingan. 
2. Alohida shtatlar huqumati tomonidan soliq imtiyozlari: 
– Konnektikutdagi korxonalar daromadiga 50% chegirma; 
– Luiziana shtatida uskunalar sotuviga, Kanzas shtatida qurilish materiallari 
sotuviga, Virdjiniya shtatida asosiy kapitalga investitsiyalarga soliqlardan 100% 
chegirma. 
Tadbirkorlik hududlarida korxonalar imtiyozlarning 70%ini yangi ish o„rinlarini 
yaratish bilan qo„lga kiritadilar. 
AQShda despressiv hududlarda xo„jalik faoliyatini tashkil etishda imtiyozli 
kreditlash keng yo„lga qo„yilgan. 
Mazkur hududlar iqtisodiyotiga moliyaviy qo„llab-quvvatlashni kengaytirish 
maqsadida alohida shtatlar darajasida maxsus soliq rejimlari, bevosita subsidiyalar, 
imtiyozli qarzlar va investorlar uchun manfaatli bo„lgan boshqa afzalliklar taqdim 

---

255 
etiladi. 
Davlat mazkur hududlarga alohida e‟tibor qaratgan holda ushbu joylarda maxsus 
tadbirkorlik hududlarini tashkil etishga ruxsat beradi. Bunday hududlar hozirgi kunda 
40 dan ortiq shtatlarda tashkil etilgan bo„lib, ularda investorlar faoliyatini mulk 
solig„i to„lovi, daromad solig„i kabilardan ozod etish va sotishga to„langan soliq 
summasini qaytarishlar bilan rag„batlantirish orqali investitsiyalar jalb etishni yanada 
oshirish usullari qo„llaniladi. 
Jumladan, AQShning Koliforniya shtatida tashkil etilgan tadbirkorlik hududlari 
mashina va uskunalarni xarid qilishda (yiliga 20 mln. AQSh dollarigacha summada) 
investorlar soliq kreditlaridan foydalanish mumkin. Shuningdek, ishga jalb etgan har 
bir mahaliy ishchiga 27 ming AQSh dollaridan boshlanuvchi soliq kreditlariga ham 
ega bo„ladi. 
Bundan tashqari, maxsus qonun asosida sobiq (eski) harbiy baza hududidagi 
korxonalarni muvofiqlashtirishda ular faoliyatini qo„llab-quvvatlash uchun 10-150 
ming AQSh dollari miqdorida subsidiyalar ham beriladi. 
Bunday hududlardagi investorlarga elektr sanoati, yarim o„tkazgich priborlar va 
mikrosxemalar ishlab chiqarish, sputnik aloqalari, dasturiy ta‟minot xizmatlari uchun 
investitsiyalar kiritishida 6% hajmidagi investitsion kreditlarni taqdim etadi. 
Yuridik maqomi bo„yicha AQShda boshqaruv federal, davlat va mahalliy 
boshqaruvga bo„linadi va TH tegishli darajadagi davlat idoralari qarorlari bilan 
tuziladi. 
Ishlab chiqarishni rivojlantirish va bandlikni oshirish uchun THda faoliyat 
yurituvchi Amerika kompaniyalari turli imtiyozlar bilan ta‟minlangan.