Эркин иқтисодий ҳудудлар

Nazorat uchun savollar: 
1. Texnik-tadbiq etish hududlari nima maqsadda tashkil etiladi va mazkur 
hududlarning tarmoqlararo munosabatlarni rivojlantirishdagi ahamiyati nimada? 
2. Texnik-tadbiq etish hududlari boshqa turdagi EIHlardan nimasi bilan 
farqlanadi? 
3. Texnik-tadbiq etish hududlari tarkibida bugungi kunda eng rivojlanganlari 
haqida nimalarni bilasiz? 
4. Tenopark va texnopolislarning xususiyatlari va ahamiyati haqida nimalarni 
bilasiz? 
5. Innovatsiya markazlari qanday funksiyalarni bajaradi? 
6. Texnik-tadbiq etish hududlari mahsulotlari o„zining qanday afzalliklariga 
ega? 
 
3.5. Xizmat ko„rsatuvchi hududlar va ularning xususiyatlari 
Servic hududlari (xizmat ko„rsatuvchi hududlar). EIHlarning turli ko„rinishlari 
orasida ma‟lum bir xizmat turini ko„rsatishga – bank, sug„urta, lizing, agrar, 
informatsion, turistik hududlar ham paydo bo„ldi. O„tgan asrning 1980-90 yillarida 
paydo bo„lgan bunday tor ixtisosolashgan hududlar EIHlarning to„rtinchi avlodi 

---

98 
sirasiga kiradi.
Bu guruh orasida turistik hududlar keng tarqaldi. Dunyo bo„ylab turistik 
xizmatlarga bo„lgan talabning o„sishi birinchi navbatda, ijtimoiy-iqtisodiy omillar 
(bo„sh vaqt va umumiy daromadning o„sishi, to„lanadigan mehnat ta‟tilining 
o„zayishi, pensiya ta‟minotining yetarli darajasi, bolalar soni kamayishi hisobiga oila 
tarkibida bo„layotgan o„zgarishlar va hokazo) bilan, hamda transport rivojlanishidagi 
yutuqlar uning arzonlashuvi va ommabopligi, valyuta cheklanmalarini olib 
tashlanishi yoki yengillashtirilishi, viza tartibini liberallashuvi bilan izohlanadi. 
1990-yillarda faol tashkil qilina boshlangan turistik hududlar ham rivojlangan 
mamlakatlarda 
(Ispaniya, 
Partugaliya, 
Shvetsariya), 
ham 
rivojlanayotgan 
mamlakatlarda (Dominikan Respublikasi, Kolumbiya, Koreya Respublikasi, Chili va 
boshqalar) faoliyat ko„rsatmoqda. Odatda davlat bunday hududlarda zarur 
infrastrukturani yaratadi, mehmonxona va turistlar joylashadigan boshqa binolarni 
qurilishini moliyalashtiradi, hamda turistlarga xizmat ko„rsatish biznesida ishlayotgan 
mahalliy va chet el kompaniyalariga turli imtiyozlar beradi. Ko„pchilik mamlakatlar 
uchun xalqaro turizm, shu jumladan, EIHlar orqali tuzilganlari ham milliy 
iqtisodiyotning yirik sohasiga aylanadi, sezilarli valyuta tushumini ta‟minaydi, yangi 
ishchi o„rinlarini yaratib, tovar va xizmatlar eksportini oshiradi. 
Informatsion 
xizmatlarni 
ko„rsatishga 
ixtisoslashgan 
hududlar 
ham 
muvaffaqiyatli faoliyat ko„rsatmoqda. Bunday hududlar Yamayka, Birlashgan Arab 
amirliklari va ba‟zi bir boshqa mamlakatlarda paydo bo„lgan. Masalan, Dubay 
shahrida “internet-siti” EIHdi tuzilgan bo„lib, u chet el kompaniyalariga imtiyozli 
shartlarda barcha faoliyat turlari haqida ma‟lumot olishga imkon beradi, transaktsion 
harajatlarni, barcha sohadagi to„siqlarni kamaytiradi. “Internet-siti”da ko„pgina yirik 
transmilliy 
korparatsiyalarning, 
shu 
jumladan, 
Germaniyaning 
“Simns” 
korporatsiyasining filiallari joylashgan. Borgan sari avvval Londondan ma‟lumot 
tarqatgan ommaviy axborot vositalari yangi “Mediya-siti” Dubay markaziga ko„chib 
o„tmoqda.
Informatsion xizmatlar sohasidagi yana bir EIH Yamaykadagi “Montego-bey” 
bo„lib, uning hududida markaziy Amerikadagi eng raqobatbardosh xalqaro tovush va 
elektron aloqa kanallariga ega bo„lgan teleport faoliyat yuritmoqda. Hudud matn 
taxrirlagich turidagi dasturlarni va turli telemarketing xizmatlarni eksport qiladi.
Xizmat ko„rsatuvchi EIHlarning alohida shakli offshor markazlari bo„lib, u erda 
ushbu hududda xo„jalik yuritmaydigan yuridik shaxslar (firmalar, banklar) 
registratsiyalashning 
yengillashtirilgan 
tartibidan 
va 
soliq 
imtiyozlaridan 
foydalanadilar. Offshor atamasi ingliz tilidan olingan bo„lib, “sohildan tashqarida”, 
“ochiq dengizda” degan ma‟noni anglatadi.
Offshor markazlarida, odatda, bank va sug„urta xizmatlari joylashib, ular orqali 
eksport-import operatsiyalari, ko„chmas mulk oldi-sotdisi, dengiz kemalarini oldi-
sotdisi, trast va konsalting faoliyati amalga oshiriladi. Offshor markazlari chet el 
kompaniyalari va banklarini taqdim etilayotgan keng imtiyozlar hisobiga jalb etadi. 
Ular jumlasiga qulay valyuta-moliya qonunchiligi, soliqka tortishning imtiyozli 
xarakteri va rag„batlantiruvchi tashqi savdo qonunchiligi kiradi. 
Turli ofshor hududlarda ro„yxatdan o„tish turli miqdordagi to„lovlarni tashkil 

---

99 
etadi: 
- Beylizda - $900, shuningdek, mazkur davlat budjetiga har yili $950 to„lab 
turilishi lozim; 
- 
Buyue Britaniyada - $1250; har yillik soliq $1300 tashkil etadi; 
- 
- Panama - $1250; har yillik soliq $1350 tashkil etadi; 
- Kipr - $3000; har yillik soliq $3200 tashkil etadi; 
- Gongkong - $2100; har yillik soliq $2250 tashkil etadi; 
- 
BAA - $2900; har yillik soliq $3800 tashkil etadi; 
- 
Virgin orollari - $1250; har yillik soliq $1480 tashkil etadi. 
2018 yilda eng yaxshi ofshor hududlari reytingi TOP-10 taligi: 
1. Shveytsariya. 
2. Gonkong. 
3. Delaver, SShA. 
4. Singapur. 
5. Kayman orollari. 
6. Lyuksemburg. 
7. Livan. 
8. Germaniya. 
9. Baxreyn. 
10. BAA. 
Aksariyat offshor hududlar Karib havzasi hududlarida joylashgan. Shuningdek, 
ro„yxatga quyidagi offshor hududlarni ham mkiritish mumkin: Britaniya Virgin 
orollari, Angilya, Sent-Vinsent i Grenadina orollari, Kaymanova orollari, Terks i 
Kaykos, Dominika Ittifoqi, Bagama orollari, Aruba, Puerto-Riko, Sent-Kits i Nevis, 
Montserrat, Barbados, Virgin orollari (AQSh), Sent-Lyusiya, Bermud orollari, 
Niderlandiya Antil orollari, Grenada, Antigua i Barbuda. Eng avvalo, offshor 
hududlarda banklar, kompaniyalar, investitsion fondlar, trastlar, sug„urta 
kompaniyalari tashkil etiladi. Ayrim hollarda, tayyor offshorlarni (kompaniyalarni) 
sotib olishni uni “nol”dan ro„yxatdan o„tkazishdan afzal hisoblanadi. 
Turli ofshor hududlarda soliq stavkalari turlicha belgilangan: 
- Buyuk Britaniyada – 20%; 
- Daniyada – 25%; 
- Niderlandiyada – 25,5%. 
- Lixtenshteyn – 12 %. 
- Barbados – 1-2 %. 
- Mavrikiy – maksimal stavka 3 %ga teng. 
- Vengriya – 10 %. 
- Latviya – 15 %. 
- Men orollari – 0-10 %. 
Chexiya –10-15 %. 
- Avstraliya – 30 %. 
Kanada – 4-12%.