Эркин Малик

ОЙИМСУПУРГИЛАР 
 
(ѐки Шайтонваччанинг Ажинашамол болаларини қандай қилиб ишга солиб 
қўйганлари) 
Шайтонвачча ҳовлини супуриб, эндигина товуқ катагига ўтган эди, оѐҚи тагида 
иккита ажинашамол пилдираб қолди. Ва бараварига шовқинлашди: 

---

53 
— Ассалому алайкум эй отамнинг хожаси! 
Шайтонвачча олдинига бир чўчиб тушди. Кейин Ажинашамолнинг ваъдасини эслаб, 
уларга ақл берган бўлди: 
— Бундоқ йўталиб-пўталиб келсаларинг бўлмайдими, одамни чўчитвордиларинг-ку? 
— Йўқ,— дейишди улар бараварига чулдираб,— биз йўтала олмаймиз, йўталсак 
ҳаво бошқа ѐҚимиздан чиқиб кетади. 
— Ола, ҳалитдан шунақа бўп қолдиларингми? 
— Йўқ, биз илгаритдан шунақамиз,— яна чулдирашди улар. 
— Ўей, биттанг гапир, нима сенларнинг киндигинг бирми? 
— Ўеч иложи йўқ, калламиз бошқа-бошқаю кекирдагимиз битта, биз эгизаклармиз. 
— Оббо, бу ѐҚидан ҳам берган экану, оталаринг қалай?— атайлаб сўради 
Шайтонвачча. 
— Яхшимас... 
— Биламан, ўзидан кўрсин. Хўш, оналаринг қалай? 
— Онамлар сиззи қарҚаб ѐтибди. 
— Буни ҳам биламан, чўлоқ эр кимга керак. Айтганларимни қилмасаларинг, 
сенларни ҳам оѐҚингни синдираман. 
Шу пайт бирдан катакнинг ичи чангу тўзонга тўлиб кетди. Товуқлар қақаҚлаб, бир 
қучоқ пахтадек у ѐқдан-бу ѐққа уча бошлади. 
— Ўазиллашдим, тўхтатларинг,— деди Шайтонвачча жон ҳолатда. 
— Билиб қўйинг, биз ѐш жинлармиз, бўлар-бўлмасга ўзимизни хўрлатиб 
қўймаймиз,— дейишди улар боягидек чулдираб. 
Ўаҳ деди, Шайтонвачча ўзини-ўзи койиб, булар билан майдалашиб ўтиргунча ишни 
буюриб қўйиб, ҳуштагимни чал-е-е-б ўтирмайманми? 
— Ишни кўрсатинг, хўжайин,— дейишди жинваччалар бараварига. 
— Хўп, — деди Шайтонвачча шоша-пиша, — олдин ҳовлини чинни-чироқ 
қиласанлар, кейин мана шу катакка ўтасанлар. Ана ундан кейин сигирга ўт юлиб, 
оѐҚимни уқалаб қўясанлар, бўлдими? 
— Бўлмади! 
— Нимаси бўлмади?.. — аччиҚи чиққанлигини билдириб ер тепинди Шайтонвачча. 
— Биз ойимсупургилармиз, супyришни биламиз, ўт юлишни, оѐқ уқалашни 
билмаймиз. 
— Билмасаларинг билдираман, ҳеч ким онасининг қорнидан ўрганиб тушмаган. 
— Йўқ дедикми, йўқ — деб жинваччалар яна чангитишни бошлашаѐтган эди, 
Шайтонвачча кўна қолди. 
— Келишдик, келишдик, — деди у шартга кўниб, — қайсарликларинг менга ѐқди, 
ўзимам шунақароқман, фақат қилган ишларингни биров билиб, биров билмасин. 
— Биз супир-сидирни офтоб чиққунча қилиб қўямиз, одам болаларига ўхшаб 
Қафлат босиб ѐтмаймиз. 
— Баракалла, иш дегани бундоқ бўпти... 
Шундай қилиб Шайтонвачча ҳовлидаги ишларнинг биттасидан осонгина қутyлди. 
Ойимсупургилар бирам тиниб-тинчимас экан, олдин пилдираволиб ахлатларни бир 
жойга тўплашади, кейин бир кўтаришда осмону фалакка олиб чиқиб, кўча-кўйгами, 
қўшниникигами, фарқи йўқ, сочиб юборишади... Энди Шайтонвачча тинкасини 
қуритаѐтган сигир-бузоқлардан қутулиш йўлини ўйлай бошлади. 
ҚОПҚОН 

---

54 
(ѐки «устоз»нинг пешонасига
битган қасоскор жин) 
Спорт ўқитувчиси бу галги мусобақадан қуппа-қуруқ қайтди. Қишлоқда олдингидай 
карнай-сурнайлар чалинмади. Устоз бошқа шогирдларига ҳаддан зиѐд ишониб, 
Шайтонваччани бу мусобақага олиб кетмаган эди. Бекор қилди. Омадлари келмади. Буни 
устига Шайтонваччадан тилла медалларни олганлар унга бир дунѐ ташвиш тайѐрлаб 
қўйишган эди. Уни ўртага олиб, қаллобдан олиб қаллобга солишди. У деб кўришди, бу 
деб кўришди, барибир бўйнига айбини қўйиша олмади. Спорт ўқитувчиси «мен қаттан 
билай» деб елка қисиб тураверди. «Ана боринглар-да медаль берганларни судга 
беринглар» деб, сувдан қуруқ чиқди. Медаль берганлар юртларига кетиб бўлган эдилар. 
Бу жанжалларга Шайтонвачча ҳам, кампир ҳам аралашмади. Улар «жанг»нинг 
бошқачароқ режасини тузиб қўйишган эди. Устозни бир кунмас бир кун ўз оѐҚи билан 
ҳузурларига кириб келишини кутишар эди. У ахир шогирдларини «пишириш» учун 
кампирдан дарс олиши керак эди-да. Олдинда Қора денгиз сафари турибди ахир. Бу 
сафардан ҳам устоз анча-мунча олтин медаллар кутяпти. ¤рганган кўнгил ўртанса 
тўймас, дейдилар. 
Ниҳоят спорт ўқитувчиси кампирга рўпара бўлди. 
— Холажон,— деди у тавозе билан,— олдингизга бош эгиб келдим, шогирдларимни 
неварангизга ўхшатиб пиширмасак бўлмайди. Бу гал йўлкираю еган овқатлариниям 
оқлашмади, номардлар. Қайтага ҳамманинг оҚзида сизнинг набирангиз. Нимага 
чемпионни обкелмадингиз?— деб қулоқни қоматга келтиришди. Спорт юлдузлари фақат 
халқаро мусобақаларга боради, деб зўрҚа қутулдим. Телевизорни кўрдингизми, холажон, 
телевизорни, ваҳ, топган гапларини қаранг. Неварангиз бошқа сайѐраликмиш... — У хо-
холаб, кулиб чаккасини қашиб қўйди. – Бу бари кўролмасликдан, холажон. Биззи соҳада 
ҳам бунақалар жуда кўп... 
Шайтонвачча илгари эътибор қилмаган экан. Устози икки гапнинг бирида қошини 
учириб гапирар экан. Яна иккала қоши қалдирҚочнинг қанотига ўхшаб баравар учади. 
Худди рўпарасида турган одамга бир нималарни ваъда қилаѐтгандек. Шайтонвачча бу 
қош учиришларни қизиқиб кузатар, устози тўхтамай жаврар эди. –Шу десангиз, холажон, 
нуқул шогирдингизни қандоқ қилиб чопаҚон қилдингиз, қандоқ қилиб у полвон бўп 
қолган, деб ижикилашгани ижикилашган. Сиззи муолажаларингизни айтиб бўладими, 
уларга?
— Эшитдим, жа меникини ўзингники қилиб гапирдинг... уятинг ҳам йўқ экан. 
— Э, ташвиш қилманг, барибир ҳеч нарсага тушунишмади, шунчаки лақиллатдим. 
Кампир ҳам спорт ўқитувчисининг қошлари бир нимага ишора қилгандек учиб-учиб 
қўяѐтганини пайқаб қолди. Бу боламни бекитиқча бирон-бир гапи борга ўхшайди, 
шогирдидан ийманяпти шекилли, деб кампир Шайтонваччани ишга буюрди: 
— Бор болам, узумнинг офтоб еган, офтоб еган жойидан узиб келиб, устозингни бир 
меҳмон қилгин-чи. 
Шайтонвачча нари кетиши билан кампир ҳам спорт ўқитувчисига қараб устма-уст 
қош учирди: 
— Гапир, нима дейсиз? 
— Шу, машҚулотларни тезроқ бошласак, девдим-да, холажон,— деди у мақсадга 
кўчиб. 
— Бошқа гапинг йўқми? 

---

55 
— ЙўҚ-а... 
— Нимага ҳалидан бери менга қошингни учириб ѐтибсан, ҳезалакка ўхшаб? 
Спорт ўқитувчиси қаҳ-қаҳ отиб кулиб юборди. Бечора бир кулсанг ўн йиҚларсан 
деганларидек, олдинда ўзини нималар кутаѐтганини билмас эди. 
— Қошимми айтяпсизми, холажон, нуқул ҳамма шунақа дейди. ¤зи шунақа, онадан 
туҚма... 
— Қўй-е, Худо урди, кетди, қайси бола онасининг қорнидан қошини учириб 
тушибди, сен тушсанг? 
Шайтонвачча бу сирни аллақачоноқ пайқаб улгурган эди. У қўлидаги олтиндек 
товланиб турган бир лаган узумни устозининг олдига қўяр экан, деди: 
— Қошингизни учиши туҚма эмас устоз, онангизни тек қўйинг, бу ерда бошқа гап 
бор.
— А, қанақа гап?— ҳайрон бўлди устоз. 
— Пешонангизда битта қоп-қора жин ўтирибди! 
Спорт ўқитувчиси бир Шайтонваччага, бир кампирга қараб, худди жинни 
кўрмоқчидек кўзи Қилай тортиб тепалади. 
— Ўазиллашманг, чемпион, одам чўчиркан... 
— Одобли шогирдлар устозлари билан ҳазиллашмайдилар,— деди Шайтонвачча. 
— Вой, ишонаверинг болам, ишонаверинг, неварам ўша сиз гувоҳ бўлган 
муолажадан кейин шунақа, кўрадиган бўп қолган. Ўа, азайимхон. Фақат биз буни сир 
сақлаб турибмиз. Бўлмаса аллақачаноқ эшигимизнинг таги ўчирит бўп кетарди, ўчирит.
— ЙўҚ-е...— деб устоз Шайтонваччадан нари сурилиб ўтирди. 
— Ишонмасангиз, илгари нима воқеа рўй берганини, қошингиз нимага учадиган бўп 
қолганини жинни ўзидан сўраймиз, устоз,— деди Шайтонвачча. Шундай деб у устозга 
қараб сурилди. Устоз чўчиб ўзини орқага ташлади. Шайтонвачча унинг башарасига 
шундоқ тикилди-ки, кўзлари совуқдан-совуқ йилтираб кетди. Бу ҳақиқий шайтоннинг 
кўзи эди. Устоз қўрққанидан, тараша бўп қолди. 
— Гапир, ҳов шайтоннинг урҚочиси, устознинг пешонасида нима қилиб ўтирибсан, 
бир чертиб, бурнингни пучуқ қилиб қўяйми,— деди Шайтонвачча ҳезланиб. У ѐқдан бир 
ишора бўлди шекилли: 
— Нима дединг,— деб Шайтонвачча қулоҚини устознинг пешонасига олиб бориб, 
анчагача «ҳа», «ҳим»лаб бош қимирлатиб турди. Кейин жиркангандек ўзини устоздан
нари олиб қочди-да, деди: 
— Воқеа бундоқ бўлган экан, устоз. Сиз болалигингизда жудаям куйдирмажон, 
безори, қайсар, шумтака бўлган экансиз. Онангиз бечора сизга шомдан кейин кўчага 
чиқма, жинлар тўзҚийдиган пайт бўп қолди, зарари тегиб қолиши мумкин деб, кўп 
тайинлар эканлар. Сиз бўлса қулоқ солмас экансиз. Охири шундоқ бўптики, шом пайти 
кўчага ўйнагани чиқиб, жиннинг боласини босиб, майиб қилибсиз. Онаси бу мажруҳ 
болани бошимга ураманми деб, уни олиб бошингизга урибди. Шу-шу жиннинг боласи 
пешонангизга ѐпишиб қопти. ¤шандан бери у кўзингга қараб юрсанг ўлармидинг, мени 
бир умрга дабдала қилдинг-ку деб, икки қовоҚингизнинг остига тепгани-тепган экан. 
Шунга қошингиз ҳам учгани-учган экан. Ана шунақа гаплар, устоз. 
— Э-э-э,— деди спорт ўқитувчиси,— жа оширвордингизми, чемпион. 
— Бувижон, — деди Шайтонвачча кампирга юзланиб,— қошингизга ўсма қўядиган 
ойнагингизни бериб туринг, ҳозир жинларини кўзларига кўрсатиб қўяман. 
— Қўй-е, яна юраги ѐрилиб-нетиб, товонига қолмайлик, болам. Жўжабирдек жон-а? 

---

56 
— Ойнагингизни менга берворинг-чи, холажон— дея спорт ўқитувчиси кампирга 
қўлини чўзди. Кампир камзулининг чўнтагига қўл тиқиб узоқ тимирскиланди-да, ахири 
бир парча синиқ кўзгуни олиб унга узатар экан: — Қара, синдириб қўйма яна, худди 
тўлайсан-а, — деб қўйди. 
Кампир ҳам ростанмикан, деб спорт ўқитувчисининг орқасига ўтди. Жинлар қанақа 
бўлишини кампир ҳам кўргиси келарди. Жинлар билан ундоқ эдию, бундоқ эди деб 
гаплашишни билардию ўзини кўрмаган эди. Спорт ўқитувчисининг ранги қути ўчиб, 
кўзгуга тикилар экан, қўли титрай бошлади. 
Шайтонвачча устозининг пешонасига пешонасини тираб, ўшқира кетди: 
— Ўов шайтоннинг урҚочиси, устознинг қовоҚига тепгину шундоҚлигича ушлаб 
тур, устоз бир ўзларини ўзлари кўриб олсинлар. 
Бу гапдан кейин устознинг қошлари тепага кўтарилдию, пешонада қоракуядек 
қотди. Кўзнинг қорачиҚи орқага кетиб, оқи чиқиб, ўлган бузоқнинг кўзига ўхшаб қолди. 
Бурун дегани танқайди, юз супрага ўхшаб сўмрайди. ОҚиз ўра, тишлар бузилган қўра... 
Кампир қани деб устознинг елкаси оша кўзгуга қарадию устознинг афти башарасини 
кўриб, жин деб ўйлаб ўзидан кетиб, йиқилди. Устоз кўзгуда жинни кўряптими, ўзини 
кўряптими, тушуна олмай қолди. ҚовоҚи борган сари орқага тортиб, кўзи ўйилиб, 
бурнининг катаклари керилиб борарди... 
Шайтонвачча энди жинга буйруқ бера бошлади: «Теп, бир-икки-уч тушир, уч-икки-
бир, теп...» Жин унинг айтганларини бажарар, устознинг қоши буйруққа қараб, гоҳ учар, 
гоҳ тушар эди. 
— Бўлди, бўлди, тавба қилдим,— деб устоз кўзгуни отиб юборди. Бирдан ҳўнграб, 
ѐш боладек йиҚлай бошлади. Анча йиҚлади. Тўйиб-тўйиб йиҚлади. Афсус ва надомат 
билан йиҚлади. Айтиб-айтиб йиҚлади: — Вой, пешонам қурсин, нимага омадим 
юрмайди десам... Мен қайсар болангизни кечиринг онажон! Гапингизга кириб, шом 
пайтлари дайдимай, уйда ўтирсам ўлармидим. Бу кўргиликлар бўлмасмиди... Аҳ-аҳ-а-ҳ-
ҳ-ҳ... 
Шайтонвачча сув сепиб, устозни ҳам, кампирни ҳам ўзига келтирди...