Əsas məsələl
Download 0.94 Mb. Pdf ko'rish
|
kimya-1 az16cavab
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fiziki xass
- Oksidl ərin v ə tur şuların xass əl əri, t ətbiqi
- 68. Hidrogen, izotopları, alınması, t əbi ətd ə yayılması, fiziki v ə kimy əvi xass əl əri.
- Alınması, xass
Alınma üsulları: Oksigen s ənayedə havadan (-183)alınır və sudan ( 2 2 . 2 2 2 O H O H elektr + → ). Kükürdü s ənayedə təbii yataqlardan su buxarı vasitəsilə çıxar- maqla (frans üsulu) alırlar. Oksigen v ə kükürd laboratoriyada aşağıdakı üsullarla alınırlar. S O H O S H S HCl Cl S H S FeS FeS O O H O H O Hg HgO O KNO KNO O MnO MnO K KMnO O KCl KClO t t t t t t k t t + → + + → + + → + → + → + → + + → + → 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 2 4 2 . 4 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 2 92 Ozon a şağıdakı üsulla alınır. 3O 2 ! *, 2O 3 Fiziki xassələri: Oksigen adi şəraitdə rəngsiz, dadsız, suda az həll olan iki atomlu qazdır. Elektrik istiliyi keçirmir (maye halda keçirir). Ozon atmosferd ə qaz boşalması zamanı, h əmçinin 10-30 km yüksəklikdə günəşin ültrabənövşəyi şüa-larının təsirindən əmələ gəlir. Xoş iyli olan ozon zəhərli və partlayıcı xassəlidir. Kükürd-sarı rəngli kristal madd ədir. Suda həll olmur, elektriki istiliyi keçirmir. Adi halda S 8 (tsiklik s əkkiz bucaqlı) formada olur. Qızdırıldıqda halqa qırılır: S S S S S S S S S 0 0 0 0 0 1700 2 1400 800 4 300 6 150 8 → → → → − Kimyəvi xassələri: Oksigen adi şəraitdəqələvi metallarla,kükürd isə adi şəraitdə flüorla qələvi metalla reaksiya daxil olur. Tellur adi şəraitdə su ilə Se və Te adi şəraitdə qatı HNO 3 -l ə reaksiyaya daxil olurlar. S, Se və Te qaynatdıqda qələvi m əhlulları ilə reaksiya daxil olurlar. X O Hal CuO O Cu SiO O Si X O Pt Au O Ag O Ag O P O P O Fe O Fe CsO O Cs CO O C BaO O Ba O Na O Na NO O N CaO O Ca O Li O Li t t t t t t t t t t t t t t → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + 2 2 2 2 2 2 2 5 2 2 4 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 , 2 4 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 O 3 -ozon oksigend ən aktivdir. Hətta qızıllada qarşılıqlı təsirdə olur. 2 2 2 3 2 3 2 3 2 2 3 2 O KOH J O H O KJ O O Au O Au t t + + → + + + → + 93 Ozonda oksigenin ikisinin valenti 2, birinin valenti is ə dörddür, ok.d.=0 O=O=O 0 3 O 67. Kükürd, alınması, fiziki və kimyəvi xassələri, oksidləri və turşuları. NO SO H S HNO O H NO SO H S HNO O H SO S SO H O H S K SO K KOH S t d t q t q t 2 2 2 6 6 2 3 2 3 2 6 3 4 2 3 2 2 4 2 3 2 2 4 2 2 2 3 2 + → + + + → + + → + + + → + Hidrogenli birləşmələri və tətbiq sahələri. H 2 S, H 2 Se, H 2 Te qazları pis iyli z əhərlidirlər. Suda məhlulları oksigensiz turşulardır. Məhlulda havanın oksi-geni ilə oksidl əşirlər: O H E O E H 2 2 2 2 2 2 + → + S H H S S Al S Al X O H S SO O S FeS S Fe X Ne He S SiS S Si CuS S Cu X J S S P S P HgS S Hg O S Na S SO Na Cl S Cl S S K S K S Na S Na S SF F S S Na Na S t t t t t t t t t t t t t t t 2 2 3 2 2 2 2 2 2 5 2 3 2 2 3 2 2 2 2 2 1 2 2 2 6 2 2 3 2 , 2 5 2 2 3 2 → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + → + − 94 H 2 Sv ə H 2 Se h əm turş həm də normal duz, H 2 Te is ə yalnız normal duz ə/g-r. H 2 E tur şuları reduksiyaedicidirlər: S HBr Br S H + → + 2 2 2 H 2 S t əbii sularda olduqda həmin sular dəri xəstəliklərində müalicə məqsədilə istifad ə olunur. Bir çox duzlarından dərman məqsədilə istifadə olunur. H 2 Se, H 2 Te– reduksiyaedici kimi istifad ə olunur. Duzlarından müxtəlif məqsədlərlə isti-fadə edirlər. Oksidlərin və turşuların xassələri, tətbiqi: VIA yarımqrup elementinin a şağıdakı tərkibdə oksidləri məlumdur:SO, SO 2 ,SO 3 . Kükürd 2 oksid (kükürd monooksid) r əngsiz qazdır. Sulfoksil turşusunun anhidrididir. Tionil xloridd ən alınır. SO MgCl SOCl Mg + → + 2 2 SO su il ə qarşılıqlı təsirdə aldıqda sulfoksil turşusu (H 2 SO 2 ) alınmır. 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 ; 2 SO H KCl HCl SO K O H SO K KOH SO SO S H O H SO + → + + → + + → + SO 2 , SeO 2 , TeO 2 , PoO 2 sırasında tur şu oksidi xassələri zəifləyir. O H S K SO K SO KOH 2 2 3 2 2 4 3 4 8 + + → + EO 2 -tipli oksidl ərdən əhəmiyyətlisi SO 2 . SO 2 sulfat tur şusu istehsalında, yun və ip əyin ağardılmasında, anbarların dezinfeksiyasında istifadə olunur. 3 2 3 2 3 2 TeO H SeO H SO H → → -sırasında tur şunun qüvvətliliyi zəifləyir. 3 2 2 3 2 3 2 2 2 O S Na SO Na SO H NaOH S O H + − → + → -natrium tiosulfat. 1 2 2 2 6 2 2 − − + → + Cl O S Cl SO 95 Na 2 S 2 O 3 -qüvv ətli reduksiyaedicidir, ondan parçalanır, ağardılmasında istifadə olunur. NaCl HCl SO H O H Cl O S Na 2 6 2 5 4 4 2 2 2 3 2 2 + + = + + Bu reaksiyadan xlorun artı ğının udulmasında istifadə olunur. Na 2 S 2 O 3 tibd ə qotur x əstəliyinə qarşı və fotoqrafiyada istifadə olunur. Na O O S Na S O 3 3 3 TeO SeO SO → → sırasında tur şu oksidi xassəsi zəifləyir. SO 2 17 0 C-d ə bərkiyən 45 0 C maye halında olan hiqroskopik madd ədir. Suda həll olur. TeO 3 sarı r əngli bərk madd ədir, SeO 3 a ğ rəngli suda həll olan maddədir. 4 2 4 2 4 2 4 2 2 4 2 3 2 3 4 2 2 3 4 2 2 3 ; 2 TeO H SO Na SO H TeO Na O H TeO Na NaOH TeO X O H TeO SeO H O H SeO SO H O H SO t + = + + → + = + = + = + Sulfat tur şusu (qatı) hiqroskopik, güclü oksidləşdirici maddədir. Metallarla q/t-də H 2 S, SO 2 v ə S əmələ gətirir. Tur şuların içərisində ən əhəmiyyətlisi H 2 SO 4 -dır. Kimya s ənayesində ən çox i şlədilən maddədir. Elə bir sənaye sahəsi yoxdur ki, orada ondan i/olunmasın . O H SO Na 2 4 2 10 ⋅ şüşə, soda istehsalında, baytarlıqda, təbabətdə istifadə olu-nur. − ⋅ O H CaSO 2 4 2 in şaatda, sınıq sarğılarının qoyulmasında alebastrın (yarımsulu qips) alınmasında istifad ə olunur. − ⋅ O H CaSO 2 4 5 göyda ş k/t ziyanvericilərinə qarşı i/o-nur. Selenin v ə tellurun birləşmələri zəhərlidir. Tətbiq sahələri və bioloji rolları: Kükürdd ən k/t zərərvericilərinə qarşı, qara barıt, H 2 SO 4 , kibrit, kauçukun vulkanla şdırılmasında, dərman istehsalında. Selendən yarımke şirici kimi, günəş batareyalarında, fotoelementlərdə. Görmə qabiliyyəti Se- əlaqədardır. Qartalda insandan 100 dəfə çox selen var, canavarda 50 dəfə çox Se var. 96 Rezin ə kükürdlə birlikdə Se-qatırlar ki, istiliyə davamlı olsun. Şü-şəyə Se əlavə etdikdə r əngsizləşir. Kükürd dem ək olar ki, bütün zülalların tərkibinə daxildir. Protenoid tipli zülalların t ərkibində (tük dırnaq zülalları) kükürdlü aminturşuları (sistin, sistein, metionin) şəklində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kükürdə vitaminlərin, hormonların və dig ər birləşmələrin tərkibində də rast gəlinir. İnsulin hormonunun iki həlqəsini yaradan m əhs S-atomlarıdır. Şəkər xəstələri üçün vacib sayılan bu hormonun sintezini üçün əsas elementdir. Kükürd ən çox heyvani qidalarda (qaraciyərdə, böyrəkdə)olur. İnsanın kükürdə olan t əlabatı 1q-dır (gün ərzində). 68. Hidrogen, izotopları, alınması, təbiətdə yayılması, fiziki və kimyəvi xassələri. Dövri sistemd ə 7 dövr və 8 qrup vardır. Hər bir dövrin birinci iki elementi S elementidir, ona gör ə onların sayı 14-dür. Bu elementlərdə elektron xarici orbitaya doldu ğundan S elektronları valent elektronları sayılır. Hidrogen S ′ Ι elementidir, sıra nömr əsi bir olduğundan və birləşmələrdə +1 ok.d. göst ərdiyindən onu 1A yarımqrupuna da daxil edirlər. Ancaq hallogenlərə çox oxşarlığı oldu ğundan onlar kimi iki atomlu (H 2 ) v ə -1 ok.d. göstərdiyindən əslində onu yeri VII A yarımqrup elementl əri sırasıdır. Hidrogen ən çox kosmosda günəş və ulduzlarda (atom halında olur) olur. Yer kür əsində sərbəst halda tapılmır. Birləşmələr halda ən çox suda, neftdə, təbii qazda, canlı orqanizmd ə olur. Alınması, xassələri və tətbiqi. Ilk d əfə H.Kevendis 1766-cı ildə almışdır. Hidrogen s ənayedə və laboratoriyada aşağıdakı üsullarla alınır. a) Laboratoriyada 1) Suyun elektrolizində 2) Metalların (Cu, Ag, Au, Pt-d ən başqa) turşularla qarşılıqlı təsirindən (HNO 3 v ə H 2 SO 4 q.-ba şqa ). K Na Li Me H COOMe CH COOH CH Me H PO Me PO H Me H SO Me d SO H Me H MeCl HCl Me , , 2 2 2 3 2 2 6 ) ( 2 2 2 2 2 3 3 2 4 3 4 3 2 4 2 4 2 2 → + = + + = + + = + + = + 97 Fe Jn Ba Sr Ca Mg Be Me H COO CH Me COOH CH Me H PO Me PO H Me H MeSO d SO H Me H MeCl HCl Me , , , , , , ) ( 2 3 ) ( 2 3 ) ( 2 2 2 3 3 2 2 4 3 4 3 2 4 4 2 2 2 → + = + + = + + = + + = + 2 4 4 3 2 3 4 2 4 2 2 3 3 2 2 2 ; ) ( ) ( 3 2 ; 3 2 6 2 H AlPO PO H Al H SO Al d SO H Al H AlCl HCl Al + → + + → + + → + 3) Cu, Hg, Ag, Au, Pt-d ən başqa digər metalların su ilə qarşılıqlı təsirindən. Bu zaman metalların (Li, Na, Ca) su il ə qarşılıqlı təsirindən əsas, az aktiv (Jn, Fe, Be) metalların t əsirindən oksidləri alınır. 2 2 2 2 2 2 2 ; ) ( 2 ; 2 2 2 H ZnO O H Zn H OH Ca O H Ca H NaOH O H Na t + → + + → + + → + 4) Metal hidridlərinin su ilə qarşılıqlı təsirindən 2 2 2 2 2 2 2 ) ( 2 H OH Ca O H CaH H NaOH O H NaH + → + + → + 5) Amfoter metalların ( əsaslar və oksidləri amfoter olan) Be, Al, Jn və Si-un q ələvilərlə qarşılıqlı təsirindən 2 3 2 2 2 2 2 2 2 ; 2 H SiO Na O H NaOH Si H BeO Na NaOH Be + → + + + → + 6) Spirtlərin qələvi və qələvi metallarla reaksiyasından 2 1 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 ; ) ( H ONa H C Na H C H Ca O H C Ca OH H С n n n n n n n n + → + + → + + + b) Hidrogen sənayedə aşağıdakı üsullarla alınır 1) Suyun elektrolizindən 2 2 . 2 2 2 O H O H el + → 2 2 2 2 4 2 , 600 4 2 2 2 1500 4 2 1000 2 2 , 2 4 2 900 2 4 2 2 2 ) 6 2 2 ; 3 2 ) 5 ) ( ) 4 2 ) 3 ) (sin 3 ) 2 0 0 0 0 Cl NaOH H O H NaCl H H C CH H H C CH qaz su H CO C O H H CO CO CH qaz tez H CO O H CH z el K C C C bux k t Ni bux + + → + + → + → + → + + → + + → + − c) Koks qazı və ya neft emalı qazlarının -196 0 C soyudulmasından. Fiziki xassələri. Hidrogen r əngsiz, iysiz, dadsız, suda pis həll olan, havadan 14,5 d əfə yüngül olan ən yüngül qazdır. Üç izotopu var H 1 1 - protium, H 2 1 - deyterium, H 3 1 - tritium. İstilikkeçirmə qabiliyyəti yüksəkdir. Kimyəvi xassələri. Adi şəraitdə passivdir. Yalnız adi şəraitdə F 2 il ə birləşir. Be, Al, Si, P-la bilavasit ə birləşmir. 98 elekt.-z K 1 t 1 P HF F H 2 2 2 → + ; S H S H HCl Cl H t h 2 2 2 2 ; 2 → + → + ν 3 2 3 2 2 2 2 2 2 3 2 2 3 2 2 BH H B NH N H O H O H t t → + → + → + Si v ə As-lə bir-də -1 ok.d. göstərir. 3 4 , − − H As H Si 4 2 2 SiH MgCl HCl Si Mg + → + Metallarla bir-d ə - ok.d. göstərir. [ ] 4 3 3 4 3 3 3 3 2 3 2 2 4 2 3 2 2 2 2 2 ) ( 3 ; 3 3 4 3 3 2 3 3 2 2 AlH K KH AlH BH Al BH AlH AlH LiCl AlCl LiH H SiO H O H SiH H Al CaO O Al CaH CaH H Ca NaH Na H t → + → + + → + + → + + + → + → + → + − − Hidrogen az aktiv metalları onların oksidl ərindən reduksiya edir O H Fe H O Fe 2 2 4 3 4 3 4 + → + ; 3 2 3 2 2 3 2 O H Cr H O Cr + → + О H W H WO 2 2 3 3 3 + → + X H CaO O Na → + 2 2 , Hidrogen bir sıra üzvi madd ələrlə birləşmə reaksiyasına daxil olur. OH CH H CO OH H C H CHO CH H C H H C k t 3 . 2 5 2 2 3 6 2 2 2 2 2 ; ; 2 → + → + − → + Tətbiqi. Hidrogen əsasən metallurgiyada metalların alınmasında, maye yağların b ərk yağlara çevrilməsində, HCl, CH 3 OH, NH 3 alınmasında maye hidro-gen raket yanaca ğı kimi istifadə olunur. Download 0.94 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling