Eski o’zbek tilida yordamchi so'zlar

Eski o’zbek tilida yordamchi so'zlar

2022-2023

Reja:

• Ko'makchilar.
• Sof va funksional ko’makchilar.
• Bog'lovchilar.
• Yuklamalar.

O‘rxun-Enasoy yodgorliklari tilida ko‘makchilar juda kam sonni tashkil etadi. XI asrga oid “Qutadg‘u bilig” va “Devonu lug‘atit-turk” asarlarida ko‘makchilar soni ancha ko‘paygan. Yozma manbalardan ma’lum bo’Lishicha, XII—XIII asrlardan boshlab turkiy tillarda, shu jumladan, o‘zbek tilida ham ko‘makchilar guruhi yanada kengaya borgan.

,,Devonu lug‘atit-turk” asari
Ko’makchilar
Sof ko’makchilar
Funksional ko’makchilar
Sof ko’makchilar
Üchün
Birlä
Kibi,
Yaŋliğ,
Bikin
Üzrä
Ichrä
Sari,
Taba,
Tabaru
Tagi,
Tegrü
Sayi,
Sayu,
Sayin

Üchün ko‘makchisi odatda bosh kelishikdagi so‘z bilan qo‘llanadi. Kishilik va ko’rsatish olmoshlari esa ko’pincha qaratqich kelishigida keladi

Üchün ko‘makchisi quyidagi m a’nolarni ifodalaydi:

• Ataganlik ma’nosini bildiradi: Sen Lot üchün qonuq istämäkni qoyduŋ (Q.R)
• Sabab m a’nosini bildiradi: Achliqda hech narsa bug‘daydin kerakrak yoq üchün bug‘day berálim tedilár (QR).
• Maqsad ma’nosini bildiradi: Musani sinag’u üchün üchegün kämi üsküngä keldilär (Tafsir)

BirlÄ (birlÄn, bilÄ, bilÄn) ko‘makchisi.

Bu ko’makchi dastlab birlä shaklida qo‘llangan bo‘lib, boshqa shakllari keyinchalik yuzaga kelgan.
XV asr va undan keyingi davrlarda, asosan, she’riy asarlarda bu ko‘makchi ilä shaklida ham ancha keng qo‘llangan:

Jan xasrat ilä küydi (Lutfiy).