F. I. Xaydarov, N. I. Xalelova umumiy psixologiya

Analiz - shunday bir tafakkur operasiyasidirki uning yordami bilan biz narsa va hodisalarni fikran yoki amaliy jihatdan xususiyatlarini tahlil qilamiz. Analiz jarayonida butunning uning qismlariga va elementlariga bo’lgan munosabati aniqlanadi. Tahlil ob'ektlari amalda ajratib bo'lmaydigan elementlarga yoki belgilarga bo’lishda ifodalanishi mumkin. Allomalarimizning ta’kidlashicha, maymunning yong’oqni chaqishining o’ziyoq boshlang’ich, oddiy analizdir. O’quvchi va talaba yoshlar turmushda va va dars jarayonida analiz yordami bilan ko’pgina ishlami amalga oshiradilar, topshiriqlar, misol va masalalarni yechadilar. Demak, tabiat va jamiyatdagi bilim va tajribalami inson tomonidan o’zlashtirib olish analizdan boshlanadi. Masalan, buni quyidagi sxemada ko’rish mumkin. Muammoli vaziyatlami yechish usullari
190


SINTEZ

MUAMMOLJ
VAZIYAT

■E

NгафаккурнЦ УЛинг

AFAKKURI

Xulosa chiqarish |

TAQQOSLASH

Tushuncha
LIMUMLASHTIRISH

E

Agglyutinasiya

Tipiklashtirish v\i—-——
— J\^ AJyOlnirg
yj mahiuldorfigi

Sienialashfirish Г

Giperholizasiya

ANIQANMAGAN
МУАММОЛИ
ВАЗИЯТ

Mavjud tasiwurlsr isonda уяяр obmlar tiziraini Ushkil qilish

Xayol

T

XISSXYOT Va EMOTS1YA

i

Dars jarayoni vaqtida tafakkurning analiz qilish faoliyati katta o’rin tutadi. Chunonchi, savodga o’rgatish nutqni tahlil qilishdan, gapni so’zlarga, so’zlami bo’g’inlarga, bo’g'iniami tovushlarga airatishdan boshlanadi. Matematik masalani yechish tahlil qilishdan, dastlab bir qancha ma'lum sonlami topishdan boshlanadi. Agarda inson oldiga avtomashina motorining tiizilisnini bilish vazifasi qo’yilsa, u holda bu topshiriqni hal qilish u motomi ayrim qismlarga ajratib, har bir qismni o’z navbatida alohida olib tekshirish lozim bo’ladi va hokazo.
Analiz va sintez jarayonlarining yuzaga kelishini quyidagicha izohlash mumkin.





Yuqorida aytib, o’tilgan motor yoki boshqa qismlaming rolini tushunish uchun yolg’iz analizning o’zi kifoya qilmaydi. Chunki tarkibiy qismlami birlashtirgan holda bir-biriga ta'sir qilib turgan motor va mashinaning butunligicha olib tekshirgandagina uning motor yoki mashina ekanligini anglash mumkin.