F. I. Xaydarov, N. I. Xalelova umumiy psixologiya

Psixologiya fanida ehtiyoj quyidagi tiplarga ajratiladi:

1. 
   Individual - yakka shaxsga yo’naltirilgan.
   
2. 
   Guruhiy - real guruhlarga moddiy va ma'naviy intilish.
   
3. 
   Jamoaviy - jipslashgan guruhlar talabi majmuasi.
   
4. 
   Xududiy - etnik guruhning muayyan o’ziga xos talablari qondirilishi.
   
5. 
   Etnik - ma'lum millat yoki xalqlaming safarbarligini ta’minlash.
   
6. 
   Umumbashariy - er yuzi xalqlarining umumiy talablarining majmuaviy aks etishi.
   

Inson shaxsining faolligi uning qiziqishlarida ham namoyon bo’ladi. qiziqish shaxsning muhim psixologik jabhalaridan biri hisoblanib, unda insonning individual xususiyati bevosita mujassamlashadi.
Qiziqish-insonlaming dunycqarashi. e'tiqodlari, ideallari, ya'ni uning oliy maqsadlari, orzu niyatlari, orzu umidlari bilan bevosita muhim rol o’ynaydi hamda ulaming muvaffaqiyatli kechishini ta'minlash uchun xizmat qiladi. qiziqishlaniing klassifikasiyasi va ulaming mazmuni quyidagi jadvallarda ifodalanadi:

1. 
   02
   

Qiziqishlar
Qiziqish bilimlami ongli, puxta, barqaror, anglagan holda o’zlashtirishda, shaxs qobiliyati, zehni, uquvchanligini rivojlantirishga, olamni mukammalroq tushunishga, bilim saviyasining kengayishiga yordam beradi. Shu o’rinda qiziqishlarning tarkibiy qismlar sifatida quyidagilami keltirib o’fish joiz:
Shaming o'xi uchua qimmarli va yoqimli bjlgeo mueyyar. narsa va feuoosebsuni aks ettiradi.

Kengligi
Qiziqishlar bitta schada fo'plangan bolishi mumkin. Shuningdek, ko'p ob’ektlar o’rtasida taqsimlangan bo’lishi muuikin.
Mazmuni Qiziqish ma'lum yo’nalganlikni anglatadi. Moddiy, ijtimoiy, siyosiy , kasbiy, bilish estetik sportga qiziqish va boshqal; ajratiladi.
Maqsad Qiziqish bekaror va barqaror xaraktcrda bo'ladi. Bevosita faoliyat j a ray (mining o’ziga bo’lgan qiziqisb bavosita bu faoliyat oatijalariga qiziqish.
Barqarorligi Qiziqhhlflr har lii muddatti va saqlanishligi bilan tavsiflanadi. Qiziqishlamittg barqarorligj esds olib qolishning davomiyligida ko'ricadi.
Qiziqish motiv singari borliqmng mo’'jizakor tomonlarini bilishga, fan asosiarini egallashga, faoliyatning turli tuman shakllariga nisbatan ijodiy yondashishni vujudga keltiradi, mehnatga, ta'limga mas'uliyat bilan munosabatda bo’lishni shakllantiradi, har qaysi vakkahol (individual) shaxsga ishchanlik, g’ayrat- shijoat, engilmas irodani tarkib toptirishga puxta psixologik shart-sharoitlami yaratadi. Qinqishning psixologik mohiyatidan kelib chiqqan holda yondashil-ganda, qiziqish, insonga intilish, faollik, ichki turtki ehtiyoini ro’yobga chiqarish manbai, rolini bajaradi.
103
Qiziqish muammosi psixologik nuqtai nazardan L.A.Dobrinin, N.D.Levitov, M.F.Belyaev, L.A.Gordon, L.I.Bojovich, N.G.Mordova, M.G.Davletshin, M.V.Voqidov, E.G.Goziev va boshqalaming nazaxiy metodo-logik xususiyatga ega bo’lgan asarlarida hamda maxsus eksperimental tadqiqotlarida rivojlantirildi.
Qiziqishni psixologik mohiyatining dastlabki ko’rinishi - bu odam-lar tomonidan anglab etish yoki tushunish imkoniyatidir. Shaxs qiziqish mahsulini, uning oqibatini anglash, tasawur etish orqaligina ob'ektiv borliqdagi narsa va hodisalarga ongli, tanlab munosabatda bo’ladi. Lekin bu voqelik (anglash, tushunish) insonda birdaniga sodir bo’lmaydi, balki muayyan vaqt davomida unda bilish jarayonlari, shaxsiy fazilatlari, individual-tipologik xususiyatlari rivojlanishi tufayli yuzaga keladi. Inson o’z shaxsiy qiziqishini qondirgandan keyin unda yoqimli his-tuyg’ular uyg’onadi, ruhiy qoniqish esa o’z navbatida lazzatlanish ( praksik) hissini vujudga keltiradi, buning natijasida frustrasiya (ruhiy tushkunlikkatushish) uning shaxsiyatini egallaydi.
Qiziqishni psixologik mohiyatining uchinchi ko’rinishi-uning irodaviy sifatlar bilan umumlashgan tarzda vujudga kelishidir. Irodaviy zo’r berish, muayyan qaror bo’yicha intilish, ba'zi qiyinchiliklami yengish, mustaqillikni namoyon qilish xususiyatini qaror toptiradi, shaxsni maqsad sari etaklaydi. Qiziqishni psixologik mohiyatining to’rtinchi ko’rinishiuni oliy nerv faoliyati xususiyatlari va temperament tiplari bilan birga mujassamlashgan holda namoyon bo’lishidir. qiziqishning nerv- fiziologik mexanizmlari to’g’risida mulohaza yuritilganda, dastawal rus olimi

1. 
   P.Pavlovning oliy nerv faoiiyati haqidagi ta'limotini ta'kidlab o’tish joiz, uning "bu nima?" refleksi, ya'ni orientirovka (mo’ljal olish) refleksi qiziqishning moddiy negizini tushuntirishda muhim ahamiyat kasb etadi. I.P.Pavlov va uning shogirdlaridan keyin P.K.Anoxin, N.A.Bemshteyn, B.M.Teplov, V'. S. Merlin, V.D.Nebilisin va boshqalar insondagi qiziqishning nerv - fiziologik mexanizmlarini bosh miya katta yarim sharlari po’stloqida orientirovka refleksi negizida murakkab muvaqqat boqlanishlaming vujudga kelishidir, degan tarzda talqin qildilar. Qiziqishning moddiy asoslari o’zaro induksiya qouuni, po’stlog’dagi optimal qo’zg’alish o’choqi va dinamik stereotiplar (I.P. Pavlov), dominanta (A.A. Uxtomskiy), orientir murakkab psixofiziologik hodisa ekani (E.N. Sokolov) va boshqalar bo’lib hisoblanadi.