Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

Муҳокама учун саволлар
1. Ходимлар ва таш килот ўртасидаги ўзаро муносабатлар- 
н и н г турлари , кўри н и ш л ари . усуллари, ти зи м л ари
ҳақида тушунча беринг.
2. Нима учун ташкилотда ходимлар ҳаракатини мувофиқ- 
лаш тириш талаб қилинади?
3. Ходим ва таш килотнинг ўзаро таъсир этиш ини англаш 
нималардан иборат?
4. К иш и ва таш килотли қамров ўзаро таъсир этиш андо­
засин и тушунтиринг?
5. Т аш килотга янги келган ки ш и нин г м увафф ақиятли 
иш лаб кетиш шарти нималарда ифодаланиш и мумкин?
6. Н има учун киш ини ишга қабул қилипади?
290
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7 
К иш иларнинг турли тавсифда бўлгапларини ҳисобга 
олган ҳолда уларни шахе қилиб стиштириш нималар- 
ни талаб қилади?
8. И нсон нин г идрок қилиш ига таъриф беринг
9. Таш килотдаги м е\н а т ресурсларини бош қариш да таш ­
ки лот раҳбари нип г асосий вазиф алари пим алардан 
иборат?
10. Ташкилотда меҳнат ресурслари (жамоаси)ни му\им бош- 
қариш йўналиш ларига нималар кириш и мумкин?
И . Меҳнат ж амоасини бош қариш да асосий эътибор мақ- 
садларнинг натижаларига ва ўзаро келиш илишига қара- 
тилиш и нима бериш и мумкин?
2 2 - б о б
САМАРАЛИ БОШҚАРИШ ВА ИШЛАБ 
ЧИҚАРИШ САМАРАДОРЛИГИНИНГ 
УМУМИЙ ЎСИШИНИ ТАЬМИНЛАШ
22Л. Ишлаб чиқаришни бошқаришда ташкилотнинг 
ишлаб чиқариш фаолиятлари тизимини тузиш
Ҳар бир ташкилот ташқи муҳит учун муайян қий- 
матга эга бўлган бирор нарса (маҳсулот, иш, хизмат 
кўрсатиш) ишлаб чиқариши керак. Халқаро рақобат- 
нинг ўсиши ва технологиянинг жадаллаши таш ки­
лотларнинг барча ишлаб чиқариш бўлинмаларини, 
маҳсулот чиқаришга ва хизмат кўрсатишга масъули- 
ятли киш иларни бошқариш масалаларига янгича 
қарашга мажбур қилди.
Ташкилотларнинг ишлаб чиқариш фаолиятлари 
(операция)ни бошқаришга тизимли ёндашиш нима 
эканлигини тушуниш учун қуйидаги атамалар ва ту- 
шунчаларни билиш керак: операцияли вазифа, опе­
рацияли тизим, ташкилотларни бошқаришнинг мо- 
ҳияти, операцияли тизимнинг тоифалари, операция­
ли вазифа билан ташкилотнинг бошқа вазифалари 
орасидаги боғлиқлик, бош ишлаб чиқариш ва фир­
ма, рақобатлаша олиш қобилияти, ишлаб чиқариш 
соҳасида бош ечимлар, халқаро бозор шароитида 
ишлаб чиқаришнинг бош йўналиши.
291
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Таш килотда операцияли вазифа ўзига шундай 
ҳаракатларни қамраб оладики, оқибатда ташқи таш­
килотларга етказиб бериладиган маҳсулотлар ишлаб 
чиқарилади ва хизматлар бажарилади. Операциянинг 
вазифалари барча ташкилотларда ҳам бўлиб, бошқа- 
ча ҳолатда бўлишлари мумкин эмас. Агар «ишлаб чи- 
қариш» маҳсулотлар чиқаришни ва хом ашёни қайта 
ишлашни тушунилса, «операция» деганда кенгроқ, 
яъни «ишлаб чиқариш» ва плюс хизмат кўрсатиш ту- 
шунилади.
Ташкилотда ишлаб чиқариш фаолиятининг тўла 
тизими операцияли тизим дейилади, у 41-чизмада 
келтирилган.
Таш қи муҳитдан 
ахборот
Т изим нинг ҳола- 
ти ҳақида ахборот
Режалаш тириш
ва назорат 
қилиш тизим - 
чалари
Ички муҳитдан 
ахборот
Режалар, ечимлар, 
ўзаро таъсирини 
тўғриловчилар
Киришда
М еҳнат
М атериаллар
Сармоя
Ахборот
Э нергия
Қайта иш ланади- 
ган тизимчалар
Таъминлаш
тизимчалари
Чиқиш да
Маҳсулотлар 
Х измат кўр- 
сатишлар
4 1-чизма. О перацияли тизим
Чизмадан кўриниб турибдики, ташкилотдаги опе­
рацияли тизим қ а й р ишланадиган тизимчалар, таъ­
минлаш тизимчалари, режалаштириш ва назорат ти- 
зимчаларидан ташкил топган. Операцияли тизимнинг 
асосий мақсади муайян истеъмолчилардаги эҳтиёж- 
ларни қондириш учун маҳсулот ишлаб чиқаришда 
ёки хизмат кўрсатишда ифодаланади.
292
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ташкилотларни бошқаришнинг моҳиятига кўпсон- 
ли операцияли менежерларнинг мажбуриятлари ки­
ради ва уларни учта асосий гуруҳларга бўлиш мум­
кин:
— ташкилотнинг операцияли фаолиятининг бош 
йўналишларининг ишланмаси ва қўлланмаси;
— ишлаб чиқариш жараёнининг ишланмаси, иш ­
лаб чиқариш қувватларининг жойланиши ҳақида 
ечим, корхонани лойиҳалаш, маҳсулотни лойиҳалаш. 
ишларнинг бажарилишида стандартлар ва меъёрларни 
қўллаш;
— тизимнинг жорий ишлашини режалаштириш 
ва назорат қилиш.
Операцияларни бошқарувчи катта ҳажмдаги ах­
боротлар билан иш кўришга тўғри келади. У тах^ил 
қилиш фикрларига эга бўлиши, янги технологиялар- 
ни ҳис қилабилиш ва баҳолай олиш қобилияти бор 
бўлиши керак. Барча операцияли тизимнинг муваф- 
фақияти ва мағлубиятини одамлар ҳал қиладилар. 
Шундай қилиб, операцияларни бошқарувчи таҳлил 
қилиш соҳасида, системотехника, технология \амда 
хулқий ва ижтимоий фанлар бўйича билим ва маҳо- 
рат (малака)га эга бўлиб, уларнинг турларини кенг 
қўллай билиши керак.
Операцияли тизимларни ҳар хил усуллар билан 
тоифалаш мумкин. 7-жадвалда ресурсларни чиқариш 
хусусиятига ва қайта иш ланиш ж араёнларининг 
қўлланиш турига асосланган икки ўлчамли тоифа 
келтирилган.
Ташкилотнинг ишлаб чиқариш фаолиятидаги ва­
зифаси ва қатор бошқа вазифалар орасида ўта муҳим 
ва ишчи муносабатлар мавжуд. Ташкилот фаолияти­
ни оптималлаштириш учун ушбу муносабатлардаги 
самарали бошқаришни таьминлаш зарур.
Муҳандислик вазифа ишлаб чиқаришдан буюм- 
ларнинг конструкцияси билан боғлиқ бўлган муам- 
молар бўйича жавоб маълумотини олиши керак.
293
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Операцияли тизимларнинг тоифалари