факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

=0,135  bo’lganda  R

n

=0,78R  bo’ladi.  Agar 



=0,07  bo’lsa,  me’yoriy  qarshilik  R

n

  ning  o’sha  qiymatini  olish  uchun  betonning 

o’rtacha mustahkamligini kamaytirish mumkin, ya’ni R

1

 (2-rasm)  

R

88

,

0

07

,

0

64

,

1

1

78

,

0

07

,

0

64

,

1

1

R

R

n

1















 



=0,2 bo’lsa R

2

>R bo’ladi, ya’ni 

R

14

,

1

2

,

0

64

,

1

1

78

,

0

R

2









 

demak o’zgaruvchanlik koeffitsienti katta bo’lsa, betonning o’rtacha mustahkamligini 

oshirishga to’g’ri kelar ekan.  

Beton  prizmalarning  siqilish  R

bn

  va  cho’zilish  R

btn

  bo’yicha  me’yoriy 

qarshiliklari (tajriba yo’li bilan aniqlanmasa) kubik mustahkamligi orqali aniqlanadi. 

 

8.1-rasm. O’zgaruvchan koeffitsient 



 ning turli qiymatlari va betonning kerakli me’yoriy 

qarshiligi R

n

 ni olish imkonini beradigan, beton o’rtacha mustahkamligi R

t

  ga mos bo’lgan 

normal taqsimlash egri chiziqlari

 

---

Agar betonning bo’ylama cho’zilishga bo’lgan me’yoriy qarshiligi tajriba yo’li bilan 

aniqlansa, u holda quyidagi formuladan foydaniladi: 







64

,

1

1

R

R

btm

btn





    

 

 

 

 (2) 

bu yerda R

btn

 - betonning cho’zilishdagi o’rtacha mustahkamligi. 

 

Betonning  cho’zilish  mustahkamligi  bo’yicha  klasslari  B

t

  miqdor  jihatidan 

uning  cho’zilishdagi  mustahkamligiga  teng  bo’lib  0,95  aniqlikda  (8.2)  formuladan 

aniqlanadi.  Betonning  mustahkamligiga  baho  beradigan  asosiy  ko’rsatkich  uning 

kubik mustahkamligidir. 

 

Betonning  siqilish  mustahkamligi  bo’yicha  klassi  -  V  beton  kublarni  sinash 

yo’li  bilan  aniqlanadi.  Kubning  qirralari  15  sm  dan  bo’lib,  28  sutka  mobaynida 

20



2



S  haroratda,  havo  namligi  95%  dan  kam  bo’lmagan  sharoitda  saqlangandan 

keyin  sinaladi.  Betonning  kubik  mustahkamligi  quyidagi  formula  yordamida 

aniqlanadi: 

tot

,

b

u

A

F

R



   

 

  

 

 

 (3) 

bu yerda F

u

-buzuvchi kuch; A

b,tot

 - kubikning ko’ndalang kesim yuzi. 

 

Beton va temirbeton konstruktsiyalar uchun og’ir betonning siqilishga bo’lgan 

mustahkamligi  bo’yicha  quyidagi  klasslar  ko’zda  tutilgan:  V3,5;  V5;  V7,5;  V10; 

V12,5; V15; V20; V25; V30; V35; V40; V45; V50; V55; V60. 

 

Og’ir betondan ishlanadigan temirbeton konstruktsiyalarda klassi V7,5 dan past 

bo’lgan  betonlarni  qo’llash  ruxsat  etilmaydi.  Takroriy  yuklar  ta’sir  etadigan 

konstruktsiyalarda  klassi  V15  dan  yuqori  bo’lgan  betonlar  qo’llaniladi.  Siqiluvchi 

temirbeton  elementlari  V15  dan  kam  bo’lmagan  betonlardan  va  katta  yuk  ostida 

bo’ladigan  konstruktsiyalarda  esa  (masalan,  ko’p  qavatli  binolarning  quyi  qavat 

ustunlarida) klassi V25 dan kam bo’lmagan betonlar qo’llash tavsiya etiladi. 

Zo’riqtirilgan  elementlar  uchun  V20...V60  bo’lgan  beton  klasslari  ishlatiladi. 

Hisob ishlarida betonning prizmatik mustahkamligi qo’llaniladi. Betonning prizmatik 

mustahkamligi kubik mustahkamligining 72-77% ini tashkil etadi: R

b

=0,75R. 

Betonning  bo’ylama  cho’zilish  mustahkamligi  bo’yicha  klassi  V

t

  ko’pgina 

inshootlarda  (masalan,  gidrotexnika  inshootlarida)  beton  mustahkamligining  asosiy 

ko’rsatkichi  hisoblanadi.  Betonning  cho’zilishdagi  mustahkamligi  siqilishdagiga 

nisbatan 10-20 marta kam bo’lib, quyidagi empirik formula yordamida aniqlanadi: 

3

2

bt

R

5

,

0

R



 

 

 

 

 

 (8.4) 

Bo’ylama  cho’zilish  mustahkamligi  bo’yicha  betonning  quyidagi  klasslari 

belgilangan:  B

t

0,8;  B

t

1,2;  B

t

1,6;  B

t

2;  B

t

2,4;  B

t

2,8;  B

t

3,2.  Beton  klassi 

konstruktsiyaning  vazifasi  va  ishlash  sharoitiga  bog’liq  holda  texnik-iqtisodiy 

ko’rsatkichlar asosida belgilanadi.  

---

Betonning  qirqilishdagi  mustahkamligi  R

sh

=2R

bt

  ushalishdagi  (skalыvaniya) 

mustahkamligi  (1,5...2)  R

bt

,  ko’p  sonli  takroriy  yuklanishlardagi  mustahkamligi 

R

r

=(0,95...0,5R

bt

) bo’ladi. 

SHunday qilib, turli xil kuch ta’siri ostida betonning mexanik  mustahkamligi 

taxminan quyidagi qiymatlarga ega: 

kubiklarni siqqanda 

 

 

R; 

prizmalarni siqqanda  

 

 

(0,7...0,8)R 

o’q bo’ylab cho’zilishda   

 

(0,05...0,1)R 

egilishdagi cho’zilishda   

 

(0,1...0,8)R 

sof qirqilishda  

 

 

 

(0,05...0,3)R 

yorilishda    

 

 

  

(0,1...0,2)R 

Betonning  sovuqbardoshlik  bo’yicha  markasi  deganda  suv  shimdirilgan 

betonni  navbatma-navbat  muzlatib  eritganda  beton  namunalari  bardosh  beradigan 

tsikllar  soni  tushuniladi.  Og’ir  beton  uchun  sovuqbardoshlik  bo’yicha  quyidagi 

markalar belgilangan: F50; F75; F100; F150; F200; F300; F400; F500. 

Suv  o’tkazmaslik  bo’yicha  beton  markasi  sinalayotgan  namunadan  suv  sizib 

o’tishi  kuzatilmaydigan  bosimni  ifodalaydi.  Suv  o’tkazmaslik  markalari  -  W2;  W4; 

W6;  W8;  W10;  W12,  bunga  mos  keladigan  suv  bosimlari  0,2;  0,4;  0,6;  0,8;  1;  1,2 

MPa. Zo’riqtirilgan element uchun W12 dan kam bo’lmasligi kerak. 

Zichlik  bo’yicha  beton  markasi  uning  quritilgan  holatdagi  o’rtacha  zichligini 

ifodalaydi. Yengil betonlarning zichlik bo’yicha markasi D800 dan D2000 ga qadar, 

har  100  oraliqda  o’zgarib  boradi.  Zichligi  2000-2200  kg/m

3

  bo’lgan  betonlar  o’rta 

vaznli, 2200 kg/m

3

 dan ortiq bo’lganlari esa og’ir betonlarga kiradi.