Fakulteti tal`im yo`nalishi kurs guruh talabasi

1-jadval Lishayniklarda radioaktiv elementlarning tо‘planish koeffitsenti
(Bk/kg, tajribadan 4 sutka keyin, M.G.Nifontova ma’lumoti 2003)

Avlodi	90	&■	^137a
	Vegetatsiya davrida	Qurigan hoyaatda	Vegetatsiya davrida	Qurigan holatda
SShota ataigosgayea	2500150	24001200	66001200	zo+z
AaaNa retuIatsa	800±30	1100170	1400150	5013
ResH%yega sapta	600110	17001150	55001350	812

Vujudga kelgan radioaktiv ifloslanish va nurlanish kuchli bо‘lgan sharoitda ham lishaynikning S1ao!osha ataigosgayea, AzaNa rep8u1uap1sa va Re1x1§yega sapta turlari о‘sib, о‘zida radioaktiv elementlarni tо‘playdi va biologik tozalash jarayonida qatnashadi. Lishayniklar 2-3 yil davomida radioaktiv ifloslangan hududlarni yuqori darajada tozalash xususiyatiga ega.
Rossiya olimlari radioaktiv moddalar bilan ifloslanishda о‘rmon biotsenozining roli ustida tadqiqotlar olib borishgan va о‘rmon mintaqalarida о‘suvchi 10 dan ortiq zamburug‘larda radioaktiv nurlanishni tо‘planish jarayonini aniqdashgan.
3-rasm
Har bir zamburug‘ turlari radioaktiv ifloslanishni yig‘ish xususiyati bilan farq qiladi. Yillar davomida ifloslanish kо‘rsatkichining kamayishiga olib keladi. Radioaktiv ifloslanishni tozalashda boshqa usullar ham yaxshi samara beradi, tuproq tarkibida mavjud radioaktiv elementlar, xususan uran elementini parchalovchi bakteriya shtammlari topilgan va biologik tozalash tadbirlari olib borilgan.
Tabiiy radioaktivlikning katta qismi radioizotoplar yoki radionuklidlar, ayniqsa og’ir elementlarning izotopi va radionuklidlari bilan bog’liq. Bunga tartib nomeri 82 dan katta bo’lgan uranning radioaktiv oilalari kiradi.
Ularni boshlovchi U²³⁸ bo’lib, uning yarim parchalanish davri, ya’ni T_1/2-
4,5·10⁹ yilga teng. Aktiniy buni boshlovchi U²³⁵-ni T_1/2-7,1·10⁸ yil, buning boshlang’ich elementi Th²³² bo’lib, T_1/2-1,4·10¹⁸ yilga teng.
Bu uchchala radioaktiv guruh o’z navbatida parchalanish jarayonida U²³⁸—17, aktiniy—14, toriy esa 12 tadan radioaktiv izotoplarini hosil qiladilar. Hosil bo’lgan radioizotoplar asosan alfa zarracha, ba’zilari esa betta va gamma zarrachalarni nur tariqasida chiqaradi. Bu uchala guruhning oxirgi mahsuloti nisbatan stabil bo’lgan, ya’ni parchalanmaydigan Pb²⁸⁶, Pb²⁸⁷, Pb²⁸⁸ hisoblanadi.
Izotoplarning ko’pchiligi qisqa vaqt yashaydi, ya’ni qisqa vaqt ichida boshqa izotopga yoki elementga aylanib qoladi. Tuproqda asosan tabiiy radioaktiv moddalar, ya’ni elementlardan uran, radiy, toriy, kaliy —40 va rubidiy —87, uglerod— 14, tritiylar uchraydi.
URAN. Tabiiy uran asosan uning izotoplari bo’lgan U²³⁷ (0,0058%), U²³⁵ (0,71%), U²³⁸ (99,28%)larni yig’indisidan iborat.
Uran ko’pchilik tog’ jinslari slanetslar, ohaktoshlar, fosforitlar tarkibiga kirib, ular bilan birgalikda uchraydi. Tuproqda doimo uran mavjud. Fosfatli jinslarda uran miqdori 1,2·10^-4 g bo’ladi. Fosforitlarda uranning ko’pligi fosforli o’g’itlarda o’z aksini topadi. Sabab superfosfat va boshqa fosforli o’g’itlar asosan fosforitdan tayyorlanadi.
Uran birlamchi va ikkilamchi minerallar tarkibiga kiradi. Hozirgi kunda bu element tarkibiga 100 dan ko’p minerallar kirishi aniqlangan. Ularning ayrimlari quyidagi jadvalda keltirilgan.
2- jadval Uranli ba’zi minerallar