Falsafa asoslari

Dediiktiv xulosa chiqarish. Deduktiv xulosa chiqarishning 
muhim xususiyati — unda umumiy bilimdan juz'iy bilimga 
o'tishning mantiqan zaruriy xususiyatga egaligidir. Uning turlari-
dan biri bevosita xulosa chiqarishdir. 
Faqat birgina mulohazaga asoslangan holda yangi bilimlarning 
hosil qilinishi bevosita xulosa chiqarish, deb ataladi. Bevosita xu-
losa chiqarish jarayonida mulohazalarning shaklini o'zgartirish 
orqali yangi bilim hosil qilinadi. Bunda asos mulohazaning tarki-
bi, ya'ni subyekt va predikat munosabatlarining miqdor va sifat 
tavsiflari muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Bevosita xulosa chiqa-
rishning quyidagi mantiqiy usullari mavjud: 
I. Aylantirish (lot. — obversio) shunday mantiqiy usulki, 
unda berilgan mulohazaning miqdorini saqlagan holda, sifatini 
o'zgartirish bilan yangi mulohaza hosil qilinadi
1
. Bu usul bilan 
xulosa chiqarilganda qo'sh inkor sodir bo'ladi, ya'ni avval asos-
ning predikati, keyin bog'lovchisi inkor etiladi. Bu usul bilan 
quyidagi ikki formula asosida xulosa chiqarish mumkin: 
1
Look: Morris R. Cohen Ernest Nagelan introduction to logic and scientific 
method New Dehli. 2007. P59. 
232 

---

S-P 
S-J]P 
S-P 
Is-lp 
Inkor qilish jarayonida (-ma; -siz; -mas) kabi qo'shimchalar 
yoki inkor qilinayotgan tushunchaga zid bo'lgan tushunchalardan 
foydalaniladi. Oddiy qat'iy mulohazalarning hammasidan aylan-
tirish usuii bilan xulosa chiqariladi. 
№ 
1 
2 
3 
4 
Xulosa asosi bo'lgan mulohaza 
A. Hamma S-P 
E. Hech bir S-P emas 
I. Ba'zi S-P 
0. Ba'zi S-P emas 
Xulosa bo'lgan mulohaza 
E. Hech bir S-Psiz emas 
A. Hamma S emas P dir 
0. Ba'zi S-P siz emas 
I. Ba'zi S - P sizdir 
Aylantirishga misol: 
A. Hamma shifokorlar oliy tibbiy ma'lumotga ega. 
E. Shifokor bo'lganlarning hech biri oliy tibbiy ma'lumotsiz 
emas. 
E. Hech bir yolg'onchi rostgo'y emas. 
A. Hamma yolg'onchi bo'lmaganlar rostgo'ydir. 
I. Ba'zi suralar uzundir. 
O. Ba'zi suralar qisqa emas. 
0. Ba'zi jumlalar tushunarli emas. 
1. Ba'zi jumlalar tushunarsizdir.