Falsafa tarixida rivojlanish haqidagi qarashlar evolyusiyasi. Rivojlanish bu

Masalan, so’z – gapning qismi, gap – matnning qismi, matn – madaniyat unsuri va sh.k.

2. Germenevtik doira – «olmaxon g’ildiragi» emas, zero, unda tafakkur qismlardan avvalgi butunga emas, balki o’z qismlarining bilimi bilan boyigan butunga, ya’ni boshqa butunga qaytadi.

Shunday qilib, tushunish - muayyan hodisaning ma’nosini, uning dunyodagi o’rnini, yaxlit bir butun tizimdagi funksiyalarini tushunib yetish demak. U borliqning ma’nolarini teran anglab yetishga ko’maklashadi

Tushuntirish. Tushunish bilan bir qatorda, – tushuntirish ham mavjud. Tushuntirishning bosh maqsadi – o’rganilayotgan predmetning mohiyatini, rivojlanish sabablari, shartlari va manbalarini, harakat mexanizmlarini aniqlashdan iborat. Tushuntirish odatda tavsiflash bilan chambarchas bog’liq va ilmiy bashoratning negizini tashkil etadi. Shuning uchun ham tushuntirish deganda umumiy tarzda muayyan hodisani umumlashtirishni tushunish mumkin.

Tushuntirishning bosh maqsadi – o’rganilayotgan predmetning mohiyatini, rivojlanish sabablari, shartlari va manbalarini, harakat mexanizmlarini aniqlashdan iborat. Tushuntirish odatda tavsiflash bilan chambarchas bog’liq va ilmiy bashoratning negizini tashkil etadi. Shuning uchun ham tushuntirish deganda umumiy tarzda muayyan hodisani umumlashtirishni tushunish mumkin. Tushuntirish obyektning mohiyatini ochib berish bilan birga, tushuntirishni asoslashda foydalanilgan bilimlarga aniqlik kiritish va ularni rivojlantirishga ham ko’maklashadi.

Tafakkur- mantiq ilmini o‘rganish obekti.
«Мантиқ» тушунчаси уч маънода қўлланади: биринчидан, у объектив реалликдаги нарса ва ҳодисалар орасидаги энг умумий, зарурий, қонуний алоқадорликлар маъносида («далиллар мантиғи», «тарихий тараққиёт мантиғи»...); иккинчидан, фикрлар алоқадорлиги ва тараққиёти маъносида («фикрлаш мантиғи», «тафаккур мантиғи»...); учинчидан, тафаккур тўғрисидаги фан маъносида («Мантиқ фани»). Биз «мантиқ» деганда, унинг сўнгги кўрсатилган маъносини назарда тутамиз. Мантиқ тафаккур тўғрисидаги фан бўлиб ҳисобланади.
«Логика» грекча «loguke» сўзидан олинган бўлиб, сўз, фикр, ақл маъноларини ифодалайди. Яқин ва Ўрта Шарқда бу фан «мантиқ» деб аталади. «Мантиқ» арабча сўздан олинган бўлиб, сўз, фикр, деган маънони ифодалайди.
Тафаккур мураккаб ҳодиса бўлиб, уни турли-туман фанлар ўрганади: физиология, кибернетика, психология, фалсафа ва бошқалар.
Физиология тафаккурнинг моддий, табиий асоси - инсон мияси фаолиятини ўрганади. Уни тафаккурнинг нерв системаси ва бош мия олий нерв фаолияти билан боғлиқлиги ҳамда қандай вужудга келиши масаласи қизиқтиради.
Кибернетика инсон мияси фаолиятининг айрим томонларини моделлаштириш имкониятлари тўғрисида баҳс юритади.
Психология тафаккурга хос психик жараёнлар, индивидуал тафаккурни ўрганади. У фикрлашни табиий жараён сифатида олиб қарайди, фикрлашнинг инсон руҳий ҳолати билан алоқадорлиги тўғрисида баҳс юритади.
Фалсафа - инсон ўз тафаккури билан оламни қай
даражада била олиши мумкинлиги муаммосига ўз диққатини
қаратади, тафаккурга инсоннинг оламга фаол муносабати
ифодаси сифатида қарайди.
Ҳозирги замон мантиқ фани таркибига диалектик ва формал (шаклий) мантиқ киради. Диалектик ва формал мантиқ, асосида илмий билиш мантиғи шаклланади.
Мантиқ илми тараққиётини икки босқичга бўлиб ўрганиш мумкин:
1) Аристотель асарларидан бошланган анъанавий ёки классик мантиқ; Бу формал мантиқ деб юритилади.
2) Математик (символик) мантиқ. Ҳозирги даврда мантиқ фанининг турли-туман йўналишлари мавжуд: интуитив мантиқ, конструктив мантиқ, кўп белгили (многозначная) мантиқ, модал мантиқ, релевант мантиқ ва ҳ.к.
Мушоҳада (ҳукм)да предметлар, ҳодисалар, муносабатлар ҳақида нимадир тасдиқланади ёки инкор этилади. Масалан: Айрим сонлар жуфт сонлардир. Айрим дарёларнинг суви лойқа эмас.
Хулоса – мантиқий тафаккур шакли бўлиб, бир ёки бир неча фикр устидаги мантиқий операция янги фикр (билим)нинг ҳосил бўлишига имкон яратади.