Falsafada Qarama-qarshilik va Ziddiyat masalasi Reja: Qarama-qarshiliklar birligi qonuni

Ziddiyatlar – narsa yoki hodisa qarama-qarshi tomonlarining bir-birini istisno etish va bir-biriga o`tish munosabatlaridir. Ziddiyatlar borliqning barcha hodisalari va jarayonlariga xos bo`lib, o`zgarish va rivojlanishning manbai, harakatlantiruvchi kuchi sifatida amal qiladi. Ayni shu sababli ziddiyat dialektik ziddiyatlilik qonunining mohiyatini yoritib beruvchi bosh kategoriya hisoblanadi. Ziddiyat – bu qarama-qarshiliklar munosabatigina emas, balki ularning tarqalish jarayoni hamdir. Shu tufayli ham, Gegel` g`oyalariga asoslanib, ziddiyat tarqalishining quyidagi bosqichlari (fazalari) farqlanadi: ayniyat, tafovut, qarama-qarshilik, ziddiyat va asos (ya`ni ziddiyatning echilishi).
Dialektik ziddiyat – bir-birini istisno etuvchi qarama-qarshiliklarning bilvosita birligidir. Qarama-qarshiliklar – ziddiyatlarning negizi, bog`lovchi bo`g`inlar esa – ularni echish mexanizmidir. Quyidagi dalillar bog`lovchi bo`g`inlar roli va qarama-qarshiliklar tushunchasiga misol bo`lishi mumkin: Irsiyat va o`zgaruvchanlik qutblarida nafaqat organizmning avvalgi holati, balki o`zlashtirilgan yangi belgilari ham saqlanishini ta`minlovchi genetik kod bog`lovchi bo`g`in hisoblanadi. Ijtimoiy hayotda jamiyatning o`ta boy va o`ta qashshoq qatlamlari qarama-qarshiliklari o`rtasida bog`lovchi bo`g`in vazifasini o`rta sinf bajaradi. O`rta sinf mamlakat aholisining aksariyat qismini tashkil etishi lozimligi, aks holda jamiyat holati doimo beqaror bo`lishini Aristotel` qadim zamonlardayoq qayd etgan. Zero, mayda mulkdorlar olgan daromadining bir qismini o`z ishini rivojlantirishga yo`naltiradi, bozor kon`yunkturasini o`rganadi va unga juda tez moslashadi, bozorni zarur tovarlar va xizmatlar bilan boyitadi. Yana bir misol – shaxs va jamiyat munosabatlari. Ma`lumki, shaxs va jamiyat qarama-qarshiliklar hisoblanadi, shaxs a`zo bo`lgan ijtimoiy guruhlar ularning o`rtasida bog`lovchi bo`g`in sifatida amal qiladi. Bu va boshqa dalillar bilishda ichki qarama-qarshiliklar mavjudlgini ham, bog`lovchi bo`g`inlarni ham hisobga olish muhim ekanligini ko`rsatadi. XX asr 30-yillarining boshida ingliz fizigi Pol` Dirak pozitronlar, ya`ni elektronlarga o`xshash, lekin musbat zaryadga ega bo`lgan zarralar mavjudligini bashorat qildi. Garchi olim o`z nazariyasida biron-bir xato topmagan bo`lsa-da, aksilzarralar mavjudligiga uning ishonchi yuq edi.
Shunday qilib, qarama-qarshiliklar aloqasi va ziddiyatlarni echishning bir-biri bilan bilvosita bog`liqligi umumiy xususiyat kasb etadi, aloqa usuli esa bog`lanish xususiyati bilan belgilanadi. Bog`lovchi bo`g`inlarning o`zi ziddiyat qarama-qarshi a`zolari xossalarining uyg`unligidan tashkil topadi.
Tafovut - avvalgi holatdan saqlanib qolgan xossalar ustunlik qilgani holda, ayni bir predmet xossalarining mos kelmasligidir. «Tafovut» - har xillik, o`z-o`ziga, boshqa narsalar, hodisalar, jihatlarga mos kelmaslik munosabati. Tafovut kuchli yoki ahamiyatsiz bo`lishi mumkin. Kuchli tafovut – predmetning o`z-o`zi bilan ziddiyatga kirishish omili. Bu qarama-qarshilik bosqichi bo`lib, uning echilishi predmetning butunlay o`zgarishiga olib keladi. Shunday qilib, ziddiyatlarning kuchayishi va o`z echimini topishi rivojlanish manbai hisoblanadi.
Rivojlanish manbai va rivojlanishni harakatlantiruvchi kuchni farqlash lozim. Rivojlanish manbai – ichki hodisa, predmetning ichki ziddiyatlaridir. Vaholanki, tashqi ziddiyat ham rivojlanishni harakatlantiruvchi kuch bo`lishi mumkin. Masalan, siz shamollab qoldingiz. Ayni holda tashqi muhit sizning holatingiz o`zgarishini harakatlantiruvchi kuch bo`ldi. Dialektik ziddiyat tarkibida asosiy tomon manfiy xususiyatga ega, chunki u mazkur ziddiyatni bartaraf etish, inkor qilishga qaratilgan. Musbat tomon mazkur ziddiyatni saqlashga qaratilgan.