- суфийлик инсонни ўрганар экан, аввало, кишининг кўнглига, динига таянади, кўнгилни, қалбни тарбиялашга, кўнгил кишисини вояга етказиш ва интилишдир.
- Тасаввуфда инсондаги жамики худбинлклар, иллатлар, разолат дунёсига ҳирс қўйиш жисм эҳтиёжи ва нафс таъмасидан келиб чиқади, деб ўргатилади.
- Комил инсон бўлиш учун аввало, жисм ва нафс эҳтиёжи ва таъмасини енгиш керак
- Прогрессив Шарқ фалсафаси
- Ривожланаётган Шарқ фалсафасининг янги босқичи (IX аср.)
- Янги йўналиш намоёндалари
- Европа фалсафаси гояларига ва айникса
- кадимги юнон фалсафасига асосланиш.
- Шарқ фалсафасини шарқ-юнон фалсафасига
- айланиши.
- Абу Райхон Беруний (973-1048)
Пантеизм (yunon tilidan - hamma narsa va fe'l - Xudo) - bu dunyoda Xudo mavjud bo'lgan diniy va falsafiy ta'limot, Xudo va dunyo birdirlar. Diniy ta'limot sifatida, odatda, Xudo dunyoni abadiy yaratuvchisi sifatida uning vaqtinchalik yaratilishi sifatida ajratib turuvchi jismga qarshi keladi. "Panteist" atamasi birinchi marta ingliz faylasufi J.Toland (1705) tomonidan ishlatilgan, aslida "panteizm" atamasi niderlandiyalik ilohiyotshunos J.Fay (1709) tomonidan falsafiy muomalaga kiritilgan. Panteizmning dastlabki tarixiy shakllari - Hindistonning ma'lum tizimlari (Brahmanizm, Hinduizm, Vedant) va Xitoy (Дaoцзм) falsafasi, shuningdek qadimgi yunon faylasuflari - Sokratik prefekturaning falsafiy tushunchalari (Фалес, Аниксиман, Аниксимандр). Bu erda Xudo hali jahon ruhi emas, balki bu dunyoning ruhi, jonlantiruvchi printsip, bu boshqa elementlar orasida muhim element bo'lib, panteizmning bu hodisasida gapirishga asos bo'ladi - Абу Наср Форобий (870-950)
- Асосий асарлари:
- “Китоб-ул хуруф”,
- “Фозил одамлар шаҳри”
- “Фан ва санъатнинг
- ўзига хос хусусиятлари»
- Назарий (мантиқ, фалсафа,
- табиий фанлар) ва
- амалий (ахлоқ, сиёсат)
- фанларни фарқлаган
- Фалсафа инсонга борлиқнинг
- моҳиятини тушуниш имконини беради.
- Борлиқ «ягона» ва айни вақтда
- «кўп»дир. Борлиқнинг мазкур ҳолати
- эманация, яъни «ягона» муҳитдан
- борлиқнинг турли муҳитлари
- келиб чиқиши маҳсулидир
- Форобий борлиқнинг биринчи сабаби
- ва ҳаракат манбаи сифатида
- Худо мавжуд деб ҳисоблаган
- бўлса-да, унинг фалсафаси
- билиш ва борлиқнинг мураккаб
- масалаларини ечишга
- интилиш билан тавсифланади.
- Файласуф борлиқнинг ҳолатларини, унинг
- шаклларини: оддий элементлар – ҳаво, олов, ер, сувни;
- шунингдек минераллар, ўсимликлар, ҳайвонлар, инсон ва осмон
- жисмларини синчиклаб ўрганади.
- Табиат инсондан ташқарида
- ва унга боғлиқ бўлмаган
- ҳолда мавжуд
- Объект субъектга
- қадар мавжуд бўлган
- Сезиладиган нарсалар
- сезгилардан олдин пайдо бўлганидек,
- билиш мумкин бўлган
- нарсалар ҳам билишдан
- олдин пайдо бўлган
- Инсон билимларни ташқи дунёдаги
- ҳодисаларни билиш жараёнида ўзлаштиради.
- Бу жараён сезиш, идрок этиш,
- хотира, тасаввур қилиш ва
- энг муҳими – мантиқий мулоҳаза
- юритиш, тафаккур каби
- усулларни қамраб олади
- Билиш – бу билишдан билимга, сабабни билишдан оқибатни билишга, ҳодисани билишдан моҳиятни билишга элтувчи йўл
- Инсон пайдо бўлганидан сўнг, аввало
- «озиқлантирувчи куч» пайдо бўлади,
- унинг ёрдамида озиқланиш
- жараёни юз беради. Сўнгра
- сезги органлари пайдо бўлади,
- улар инсонга сезиш, тасаввур
- қилиш қобилият ва хотирани
- беради. Шундан кейингина инсон
- «орзу кучи» ёрдамида билим
- ва ҳунарларни ўзлаштиради,
- фойдали нарсаларни фойдасиз
- нарсалардан фарқлайди,
- ўз хулқ-атворини тартибга солади.
- Форобий инсон руҳининг
- бир танадан
- бошқа танага ўтишини
- қатъиян рад этади
- ва руҳ ҳам, тана каби
- субстанцияларнинг
- индивидуал бирлигидан
- иборат, деб ҳисоблайди.
- Айрим нарсалар бирламчи,
- мавжуд тушунчалар
- ва ғоялар – иккиламчидир
- ва улар ақлда муайян
- нарсаларнинг мавҳумлашиши
- натижасида пайдо бўлади
- Универсалиялар мавжуд
- бўлгани учун ҳам умумий
- тушунчалар мавжуддир
- Билишнинг физиклар фойдаланувчи биринчи йўли сезишдан бошланиши лозим, чунки тана сезгига яқинроқдир. Бу ҳол сезгилар муайян нарсаларни акс эттириши билан изоҳланади. Нарсалар сезги органларида акс этгач, жисмни ва унинг юзаси, чизиқлари ва нуқталарини мавхум ўрганишга ўтиши лозим. Математиклар жисмнинг у ёки бу жиҳатларини теранроқ билиш учун фойдаланувчи билишнинг иккинчи йўли мавҳумлаштиришдан бошланиши даркор. Билишни мавхум нуқтадан бошлаган ақл муайян жисм бўйлаб ҳаракатлана бошлайди, мавхум чизиқ, юза, жисмни англайди ва сўнгра муайян жисмни тушуниб етади.
- Табиат ва унинг объектив қонунлари
- мавжудлигига шубҳа қилмаган.
- Табиат муттасил ўзгариш
- ва ривожланишда бўлади,
- материя нарсалар шаклини
- ўзи яратади ва ўзгартиради,
- жон (тафаккур, маънавий
- ҳодисалар) тананинг
- муҳим хоссасидир, деб ҳисоблайди.
- Тажриба, эксперимент борлиқни
- билиш усулларидан бири
- Тажрибада олинган билим
- айрим меъёрларга мувофиқ
- ишончли билимдир
- Кузатувчи кузатилаётган ҳодисани
- у юз бераётган жойда идрок этади.
- Бинобарин, кузатиш у ёки бу
- ҳодисани унинг муайян кўринишида
- қайд этади. Кузатишларнинг
- эски маълумотлари объектнинг
- ҳақиқий кўрсаткичини анча бузиб
- ифодалаши мумкин.
- Беруний Шарқда астрономия
- кузатиш асбобларини яратиш
- техникасининг вужудга келиши
- ва ривожланиши тарихида
- етакчи ўринлардан
- бирини эгаллайди
- Асарлари:
- “Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар”,
- “Ҳиндистон”, “Минералогия”
- Асарлари:
- «Тиб қонунлари»,
- «Билим китоби»,
- “Донишнома”,
- “Хай ибн Якзон”
- Табиат азалий ва абадийдир,
- унинг қонунлари ўз-ўзидан ўзгармайди
- ва инсон уларни англаб етишга
- қодир, жон тана фаолияти
- билан белгиланади ва
- унинг индивидуал умрбоқийлиги
- мумкин эмас
- Ибн Сино моддий дунё
- предметларини сезгилар
- манбаи деб ҳисоблаб,
- уларнинг объектив табиатини
- ташқи моддий дунё инъикоси
- сифатида ёритади
- Сезги материянинг
- хоссалари ва олий
- шаклларидан бири
- Ибн Сино кўриш ҳақидаги таълимотни ишлаб чиқди. Кўриш жараёнини тушунтирар экан, у айни вақтда Платоннинг бу борадаги таълимоти асоссиз эканлигини кўрсатади. Ибн Сино ёруғликни кўришнинг асосий воситаси сифатида алоҳида қайд этади
Do'stlaringiz bilan baham: |
