Fan ilmiy dunyoqarash shakli

FAN ILMIY DUNYOQARASH SHAKLI
Reja:

1. 
   Falsafaning predmeti.
   
2. 
   Dunyoqarashning tuzilishi. Dunyoqarashning tarixiy shakllari.
   
3. 
   Fan ilmiy dunyoqarash shaklidir. Falsafa va faning o’zaro mutanosibiligi va farqi.
   
4. 
   Falsafada milliylik va umuminsoniylik, milliy falsafani rivojlaantirish zarurligi.
   

1. Falsafa predmeti. Insoniyat tarixida eng qadimgi ilmlardan bo’lgan falsafa yoki faylasuf degan tushunchani bilmagan yoki u haqida eshitmagan kishi bo’lmasa kerak. Xo’sh, falsafa o’zi qanday fan? U qanday masalalar haqida fikr yuritadi? Falsafani nima uchun o’rganish lozim? Bu fanni o’rganish bizlarga nima beradi? kabi savollar bo’lishi ehtimoldan xoli emas.
Har qanday zamonda insoniyat mavjud ekan, olam va odam qanday qonuniyatlar asosida yashaydi, o’zgaradi va taraqqiy etadi, degan savollarga javob izlaydi
Maruzamizning ibtidosini faylasuf kim, degan savolga javob beraylik. Filosof so’zini¹, ilk bor buyuk matematik va mutafakkir Pifagor qo’llagan. Bu tushunchaning ma’nosini u Olimpiya o’yinlari misolida quyidagicha tushuntirib bergan: anjumanga keladigan bir guruh kishilar bellashish, kuch sinashish, ya’ni o’zi va o’zligini namoyon etish uchun, ikkinchi bir guruh – savdo-sotiq qilish, boyligini ko’paytirish uchun, uchinchisi esa, o’yindan ma’naviy oziq olish, haqiqatni bilish va aniqlashni maqsad qilib oladi.Ana shu uchinchi guruhga mansub kishilar, Pifagor talqiniga ko’ra, faylasuflar edi.
Bu, bir qarashda, oddiy va jo’n misolga o’xshaydi. Ammo uning ma’nosi nihoyatda teran. Chunki, inson umrining o’zi ham shunday. ««Dunyo teatrga o’xshaydi, unga kelgan har bir kishi sahnaga chiqadi va o’z rolini o’ynab dunyoni tark etadi», degan fikr bejiz aytilmagan. Кimdir bu dunyoga uning sir-asrorlari to’g’risida bosh ham qotirmasdan kelib ketadi, umrini eyish-ichish, uy-ro’zg’or tashvishlari bilan o’tkazadi. Boshqasi – nafs balosiga berilib, mol-mulkka ruju qo’yadi. Uchinchisi esa, olam hikmatlarini o’rganadi, umrini xayrli va savob ishlarga sarflaydi, boshqalar uchun ibrat bo’larli hayot kechiradi.
Qadimgi Sharq va Yunonistonda har tomonlama chuqur bilim va katta hayotiy tajribaga ega bo’lgan, inson ma’naviyatini boyitish va haqiqatni bilishga intiluvchi kishilarni faylasuf deb ataganlar. Fozil va komil insonlargina falsafa bilan shug’ullanganlar. Aslida, o’sha davrlarda falsafani o’rganish deyilganda, ilmning asoslarini egallash ko’zda tutilgan. Buyuk grek faylasufi Epikur (eramizdan avvalgi 470-399 yillarda yashagan) bu haqiqatni quydagicha ifoda etgan: ««O’z-o’zingni erga urish, tubanlashish nodonlikdan boshqa narsa emas, o’zligingdan yuqori turish esa – faylasuflikdir».
Lev Tolstoy donishmand kishilarning uch xislatini alohida ta’kidlab, shunday yozgan: ««Ular, avvalo, boshqalarga bergan maslahatlariga o’zlari amal qiladilar; ikkinchidan, hech qachon haqiqatga qarshi bormaydilar; uchinchidan, atrofidagi kishilarning nuqsonlariga sabr-toqat bilan chidaydilar».
Xuddi shuningdek, Sharqda ham Кonfusiy va Moniy, Xorazmiy va Forobiy, imom Buxoriy va imom Termiziy, Beruniy va ibn Sino, Naqshband va Navoiy kabi donishmand bobolarimiz o’z hayotiy kuzatishlari va tajribalarini umumlashtirish, insonga xos xato va kamchiliklardan saboq chiqarish, bashariyat tomonidan to’plangan bilim va tajribalarni o’zlashtirish orqali faylasuf darajasiga ko’tarilganlar.
Falsafa o’zi nima? Uning predmeti nima? degan masalaga to’xtalib o’taylik.
Ma’lumki, har qanday nazariyada predmet va ob’ekt farqlanadi. Ob’ekt diqqat markazida bo’lgan butun voqelikni tashkil qiladi. Predmet esa o’rganishning o’ziga xos maqsadlari bilan bog’liq bo’lgan voqelikning o’ziga xos jihatlari, xususiyatlari. Falsafaning o’ziga xos o’rganish ob’ekti bu inson – olam o’rtasidagi munosabatlardir va bu munosabatlar eng umumiy ma’noda o’rganiladi, bu munosabatning boshqalardan ko’ra umumiy tarzda o’rganilishining boisi shundaki, inson qandaydir barqaror, turg’un hayotiy ko’rsatmalarga ega bo’lib, o’z borlig’ining ma’nosini topa olish imkoniga ega bo’lishidadir.
Belgilangan vazifa na faqat falsafa, balki dunyoqarashning boshqa shakllari – mifologiya, din, badiiy va stereotipik fikrlash orqali ham hal qilinadi.
Falsafa – insoniyat bilimlari, ma’naviy madaniyati ichidagi eng qadimgi va qiziqarli sohalaridan biridir. Falsafa – bir butun olam va unda insonning o’rni bilan bog’liq bo’lgan dunyoqarashga oid bo’lgan savollarni tahlil va hal etishga qaratilgan ma’naviy faoliyat shaklidir.
Immanuil Кantning qyidagi fikridan iqtibos keliramiz:

1.