Fan va innovatsiyalar

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI BO’LIM
JISMONIY MADANIYaT yo’nalishi


1 - bosqich 22.24-B guruh talabasi
Isaqov Asrorbekning
GIMNASTIKA VA UNI O’QISH METODIKASI
Fanidan

Mustaqil ishi

Gimnastika atamalari

Reja:
1. Atamalar axamiyati.
2. Atamalarga bulgan talablar
3. Gimnastika atamalari koidalari.
4. Kiskartmalar koidalari.
5. Umumrivojlantiruvchi va erkin mashklar atamalari.
6. Sport anjomlarida bajariladigan mashklar atamalari.
7. Akrobatika mashklari atamalari.
Maxsus atamalardan narsa, xodisa tushuncha va jarayonlarni kiska nomlash maksadida kupincha bilimlar soxasi, turli ishlab chikarish faoliyatida foydalaniladi. Jismoniy tarbiyada, xususan "cheksiz mashklarga boy bulgan" gimnastikada atamalar katta urin tutadi. U mashgulotlar paytida ukituvchi va ukuvchilar urtasidagi mulokotni yengillashtiradi, adabiyotni nashr etishda gimnastika mashklari tushuntirishlarini soddalashtirishga yordam beradi. Yanada katta axamiyatga atamalar gimnastika mashklariga ukitish jarayonida ega buladi.
Kiska suz atamalar xarakatlanish kunikmalarini shakllantirishga kerakli ta’sir kursatadi.
Gimnastika atamalari - bu gimnastika mashklari, umumiy tushuncha, anjomlar, inventarь nomlarini kiska nomlash uchun kullanadigan maxsus nomlar (atama) tizimi xamda atamalar, shartli kiskartmalar va mashklarni yozish shaklini xosil kilish va tatbik kilish koidalari.
Leksika bulimi sifatida atamalar mazkur fan mazmuni, uning nazariyasi va amaliyoti bilan chambarchas boglik.
Gimnastikada atama deb kandaydir xarakatlanish xarakati yoki tushunchasi kiska shartli nomi tushuniladi.
Atamalar uz ma’nosi anikligi va ixtisoslashtirilgani bilan fark kiladi. Suzlar atamalar bulib, kerakli belgilanishga ega buladi (kirish, engashish, utirish, osilish, kuprik, osilib tushib turmok va b.)

Atamalarga ma’lum bir talablar kuyiladi:

1. Tushunarliligi. Atamalar ot tili lugat tarkibi va boshka tillardan olingan suzlar, shuningdek baynalminal suz-atamalar asosida kurilishi va mazkur xalk tili grammatikasi suz yasalishi konunlariga tulik tugri kelish kerak. Ona tili normalarining bulib kolishiga olib keladi.
2. Anikliligi. Atama aniklanadigan xarakat (mashk) yoki tushuncha moxiyati xakida anik tasavvur berish kerak. Atama anikligi mashkni tezda egallab olishga yordam beradigan tugri tasavvurni yaratishda katta axamiyatga ega.
3. Kiskaliligi. Tanaffus uchun kumak bulgan kiska atamalar yanada maksadga muvofik. Bunga mashk nomi va yozib olinishini yengillashtiradigan kiskartmalar koidalari xizmat kiladi.
Atamalar xosil bulishi usullari.
Atamalar xosil bulishining eng tarkalgan usuli - mavjud suzlarga yangi atamalik ma’no berish. Gimnastikada bunday atamalarga, masalan, kuprik, kirish, utish, chikish kiradi.
Atamalar urnida aloxida suzlar uzaklari kiradi, masalan:
osilish, tayanish, silkinish, utirish.
Statistik xolatni bildirgan atamalar tayanch shartlarini xisobga olgan xolda xosil kilinadi, masalan: tayanish, yelka bilagiga tayanish, kullarga tayanish, ikkala kurakda turish, boshda turish, kullarda turish - va tana xolatlari, masalan: osilish, burchakli osilish, engashib osilish, bukilib osilish.
Silkinish mashklari atamalari u yoki bu xarakatlanish xususiyatlarini xisobga olgan xolda xosil kilinadi, masalan: yelka bilaklariga tayanishdan oldinga silkinish bilan kugarilish, kadni rostlab kutarilish, ikkita yoki bittasi bilan kutarilish. Sport gimnastikasida sakrash va sakrab tushishlar atamalari uchish fazasida tomaning xolatiga kura aniklanadi, masalan: oyoklarni bukib, oyoklarni ochib sakrash.
Barcha atamalar kuyidagi guruxlarga bulinadi:
1. Umumiy atamalar - mashklarniig aloxida guruxlari, umumiy tushunchalarnn aniklash uchun ishlatiladi, masalan: saf mashklari, erkin mashklar.
2. Mashkning ma’noli belgilarini anik aniklashga imkon beradigan asosiy (anik) atamalar, masalan: kutarilish, osilib tushib turish, aylanish, burilish, osilish^ tayanish, sakrab tushish, engashish, utirish va b.
3. Xarakat asosiy va kursatuvchi yunalishlari, bajarish usuli, tayanish shartlari va shux aniklab beradigan kushimcha mashklar,
masalan: tugrilanish, yoy bilan, aylanish.
Atama nomi, odatda uning moxiyatini ifodalaydigan asosiy atama va xarakatni, uning tartibini annklaydigan kushimcha atamadan iborat. Zaruriyat bulganda bajarilish xarakterini (masalan, kul xarakati bilan tezda bushatib, mayinrok bajarish) beruvchi tushuntirish suzlari ishlatiladi. Kiskartmalar koidasi (aloxida belgilanishlarni tushurib koldirish).
Gimnastikada kiskartirish uchun umum kabul kilingan bir kator koidalarni kursatish kabul kilinmagan:
- oldindan - gimnastikasining tayanchga tananing old tomoni bilan turish xolati;
- oldinga - kiska yul bilan bajariladigan xarakat yunalishi xakida kursatma, xarakatning yagona bulishi mumkin bulgan
yunalishi;
- belgilangan uslubga tugri keladigan kul, oyok, uchi, kaftlar xolatining kursatilishi;
- engashishlarda tana xolati;
- sakrab utirishlarda oyoklar xolati;
- pul yoki oyoklar xarakati xakida gap ketganda oldinga kuyish, kutarish, tushirish va b. suzlari;
- uzunasiga - kundalang - u yoki bu sport anjomiga eng tugri keladigan odatdagi xolatlarda.
Turnik, maxsus xalka, turli balandlikdagn bruslar, eshakda uzunasiga atamasi, parallel bruslarda kundalang atamasi tushirib koldiriladi:
- "yukoridan ushlash", "Ichkariga sakrab utish";
- sakrash yoki sakrab tushish - agar bu sport anjomi nomiga tugri kelsa;
- "engashib", agar bajarish texnikasi bu xolatni oldindan bajargan bulsa, masalan oldinga silkinish bilan, turish, orkaga silkinish bilan sakrab tushish;
- "kaftlar ichkariga" - pastga, oldinga, orkaga, yukoriga kullar xolatida;
- "kaftlar pastga" - kullar tomonga yoki chapga, unga va sh.ux. xolatida;
- "yoylar bilan oldinga", agar kullar xarakat bilan oldinga kutarilsa yoki tushirilsa.
Dastlabki xolat (d.x) fakat mashk boshida kursatiladi. Tana va kul-oyoklar yuli xarakat kiska yoki odatdagi yul bilan bajarilganda kursatiladi. Mashk xarakteri odatdagidan fark kilsa, aniklanadi.
Umumrivojlantiruvchi va erkin mashklar atamalari.
Oyoklar dastlabki xolati - mashklar bajariladigan tik turish yoki boshka xolatlar.
Tik turish - asosiy, oyoklar ikki yokka, xuddi shu fakat keng, xuddi shu fakat tor, xuddi shu fakat ung yoki chap bilan, birlashgan kovushgan, erkin, ung yoki chap tizzada.
Oyok uchida tik turishni bajarishda "oyok, uchida suzi kushiladi. Tizzalarda tik turishdan (shuningdek utirib, yotib va b. xolatlaridan) oyoklarda tik turishga utish "turish" atamasi bilan belgilanadi.
Utirishlar - yerda yoki sport anjomida utirish xolatlari.
Oyoklarni ikki yokka, burchak bilan, xuddi shunday oyoklar ikki yokka, bukilib, ushlab turib, belda, tovonlarga, xuddi shu engashish bilan va b. Utirishlar farklanadi.
Tizza bukib ugirish - bukilgan oyoklarda mashk kilayotgan xolati, engashish bilan yarim burilib utirish - "suzuvchi starti", ungga bukilib utirish. Oyokni tashlash - oyokni oldinga chikarish va bukish xarakati yoki xolati, engashib oyokni tashlash, oyokni katta tashlash.
Farklanadi: utirib tayanish, ung tizzaga tayanish, xuddi shu kul - boshka kul kutarilgan, tik turib tayanish, yelkalarga yotib tayanish, belga yotib tayanish, sung oyokka utirib tayanish va b.
Kul va oyoklar bilan xarakatlar bir paitda, navbatma-navbat, tartib bilan bajarilishi mumkin.
Bir xil, xar xil, parallel, simmetrik va nosimmetrik xarakatlar farklanadi. Ular asosiy va oralik tekislikda tugri yoki bukilgan kullar bilan bajariladi. Ikkinchi xolda atamaga "bukish" suzi kushiladi. Masalan, kullarga orkaga bukish, ung yoki ikkisini tomonga bukish. SHu atama oyoklarni bukishda xam kushiladi. Masalan: ungni bukish, ungni oldinga orkaga bukish yoki ung tizzani tomonga bukish.
Kullarning asosiy dastlabki xolatlari: kullar belga, yelkagacha, bosh orasiga, kukrak oldiga, oldiida, kovushtirish va b.
Kul va oyoklar xarakati yunalishi tanaga nisbatan aniklanadi.
Aylanma - kul, oyok, tana va bosh, shuningdek sport anjomi yoki uning kismi ustida oyoklarning aylana xarakati.
Engashish - tananing egilishini bildiradigan atama. Engashish, egilib engashish, orkaga engashish, ushlab turib engashish farklanadi.
Muvozanat - bir oyokda osilib va tayanib turgan shugullanayotganning gorizontal xolati. Kuyidagi muvozanat turlari mavjud: ung oyokda engashib, yonmacha, orka, frontal, ushlab, shpagat bilan, xalka bilan, tirsakda, chalishtirilgan.
Anjomlar bilgan mashklarni bajarish nomlarida asosiy belgi bulib anjomning xolati (uning yunalishi va u bilan bajariladigan yul xizmat kiladi.
Anjomlarda bajariladigan mashklar atamalari.
Ushlash - anjomni ushlash usuli. Kuyidagi ushlashlar tatbik kilinadi: yukoridan, pastdan, turli, teskari, tutashtirilgan, keng, tor, sikilgan chukur.
Osilish - yelkalar ushlash nuktasidan kuyida bulgan anjomdagi shugullanuvchining xolati. SHugullanuvchi fakat oyok, yoki kul bilan ushlab turgan xolati, oddiy osilish va kushimcha tayanish bulgan tana, oyoklar yordamnda yaralash osilish farklanadi.
Osilishlar - (oddiy) - bukilgan kullarda osilish, engashib osilish, egilib osilish, burchakli osilish, orkadan osilish, gorizontal osilish.
Aralash osilishlar: utirib osilish, devorga orka bilan osilish, engashib tikka osilish, yotib osilish, turib osilish.
Tayanish - shugullanuvchi yelkasi tayanish nuktasidan yukori bulgan xolati, oddiy va aralash tayanishlar farklanadi.
Oddiy tayanishlar - yelka va kullarga tayanish, engashib kullarga tayanish, orkadan tayanish, burchakli tayanish, tashkarida ochilgan oyoklarga tayanish.
ushlagan xolda.
Utirish -anjomda utirish xolati, bruslarda oyoklarni ochib utirish, belda utirish.
Mashklar boshlanishi kuyidagi atamalar bilan aniklanadi:
yugurib kelib sakrash; osilishdan, tayanishdan yoki birinchi belgidan, masalan, siltanish va bukilib turish orkaga aylanish va xokazo.
Kutarilish - osilishdan tayanishga utish yoki kuyi tayanishdan yukorirok tayanishga utish. Farklanadi: navbat bilan kuch bilan kutarilish, kuch bnlan kutarilish, siltanib aylanish bilan kutarilish.
Tushish - kutarilishga karama - karshi xarakat
Aylanish - gimnastikaning anjom uki atrofida tayanishdan bajariladngan aylanma xarakati. Misol, oldinga orkaga aylanish, katta aylanish, xuddi shu orkadan osilishda.
Burilish - vertikal uk atrofida tana xarakati oldinga siltanish turib orkaga burilishlar farklanadi.
CHalishtirnsh - xalkalarda gimnastikaning chalishtirilgan xarakati: burchakli chalishtirish, yonmacha chalishtirish, kulga turib chalishtirish.
Anjomlarda turish, yelka, kullarda turish. Turishlarni bajarish usullari: kuch, siltanish bilan, engashib, bukilib.
Saykalish - gimnastikann anjom bilan bir marotaba mayatnik sifat xarakati. Bir necha bor chaykalishlar tebranib turish deb ataladi.
Siltanish - aylanish orkiga nisbatan tananing erkin xarakati.
Tebranishlar usuli - kuch, egilishlar bilan, sakrash orkali.
Yoy sifat siltanish - yoysimon xarakat bilan tayanishdan osilishga utish. Masalan, turnikda: burilish bilan yoysimon siltanish.
Buralish - tananing gorizontal uki atrofida tezlashgan ushlash orkali yelka suyaklarida aylanish bilan tananing aylanishi. Oldinga, orkaga buralish.
Oyoklar bilan siltanishlar kuyidagi atamalar bilan belgilanadi: aylanma, tutashtiruv; sakrab olib tushish va boshka
Uchib utish - gimnastikasini bir anjomdan boshkasiga tushish orkali siljishi.
Sakrab turish - osilish yoki tayanishdan anjomdan sakrab tushish. Siltanish bilan oldinga orkaga sakrab turish; xuddi shu burilishlar bilan yoy, aylanish, buralishlar, aylanib tushish, salьto bilan sakrab tushishlar farklanadi.
Sakrash-itarilishdan keyin erkin uchish orkali masofani (balandlik, uzunlik) yoki tusikni bartaraf etish: engashib, burchak yon topgan bilan oyoklarni ochib, orkaga oyoklarni bukib aylanib utib.
Bir kuchli siltanish - oldindan oyoklar bilan bir itarilib orkaga oyoklar bilan siltanish.
Akrobatik mashklar atamalari.
Dumalanish - tananing ketma-ket tayanchni tekkan xolda tananing aylanma xarakati (bosh orkali buralishsiz): oldinga, tomonga, tik turishkan bajariladigan orka bukilish dumalanishlar farklanadi.
Guruxlanish - tananing bukilgan xolati (elkalarga tizzalar, tirsaklar, sikilgan, boldirni ushlash). Yotib, utirib va yarim utirish guruxlanish farklanadi.
Yumalanish - ketma-ket tayanish va boshni aylantirib ugish orkali tananing aylanma xarakati. Oldinga, uzun, kulga tayanguncha uchib, sakrash bnlan yumalanish, yuzi bilan boshka tomonga tugaydigan burilish orkali yumalanish, orkaga tizzaga tayanib orkaga yumalanish, orkaga bukilib yumalanish, yelka orkali orkaga yumalanish, kullarda tik turish orkali yumalanish.
Burilish - tanani tulik tebranish bnlan aylanma xarakati (kul, bosh yoki ikkalasiga tayangan xolda) bir yoki ikki uchish fazalari orkali.
Masalan: tomonga burilish, boshdan burilish, bir oyokka burilish, sakrash orkali burilish va b.
Orkaga burilish - tananing orkaga kulga tayangan xolda aylanma xarakati. Aylanib utish - tananing tulik aylanib utishning bir xil aylanma xarakati (uchishsiz kullarga tayanib).
Rondat - oyok tomonga tushish orkali ailanib burilib ugish. Kurbet - kuldan oyoklarga orkaga sakrash. Bukilib kugarilish - oyoklarga bukilib tayanishdan bajarilgan kutarilish. Utirib, oyoklarni ochib utirib, tizzalarga utirib bajariladi.
Salьto - xavoda tananig erkin aylanishi. Oldinga salьto, siltanishli salьto, orka salьto, yonmacha, chuzilgan, burilishli (piruet) salьto farklanadi. Bir sakrab turish - silkingan oyokda katga bulmagan sakrab turish, boshkasi oldinda bukilgan, sakrash akrobatikasida boglovchi belgi sifatida ishlatiladi.
Kuprik - yoysimon, maksimal tananing bukilgan tayancha orka kilingan xolati bir kulda, bir oyokda yelkalarda kupriklar, turli kupriklar farklanadi.
SHpagat - oyokning butun uzunligi bilan tayanchga tekkan xolda maksimal ochilgan oyoklar utirishi.
Yarim shpagat - xuddi shunday xalat, fakat oldinda bukilgan oyok joylanadn.
Tik turish- oyoklarni yukoriga kilib tananing vertikal xolati.
Kurashlarda, boshda, kullarda tik turishlar farklanadn.
Mashklarni yozish koidalari va shakli.
Maksadga kura u yoki bu yozuv shakli ishlatiladi;
umumrashtirilgan, atamalashtirilgan, kiskartirilgan yoki, yozuvlashtirilgan. Yozuvlar koidalariga kiradi: gimnastik mashklarning aloxida guruxlari uchun belgilangan yozuv tartibi.
Adabiyotlar:


1. Smolenskiy V.M. Gimnastika va dars berish metodikasi darslik..
2. Orlov P.N., Koryakovskiy I.M. Gimnastika: darslik.
3. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi.
"Maktabda gimnastika mashulotlari tashkili, mazmuni va metodikasi".
4. www.ziyonet.uz