Fan va texnologiyalar

Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda va zararlar katoriga moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotda kuyidagi umumlashgan kursatkichlar kiritilgan.
-Shu’ba va assosiatsiyalangan korxonalardan olingan dividendlar-120-satr, Boshka olingan dividendlar-125-satr, Shu’ba va assosiatsiyalangan korxonalar berilgan va olingan karzlar buyicha foizlar-130-satr, Boshka tulangan va olingan foizlar-135-satr, Valyuta kursining uzgarishidan farklar-140-satr, Moliyaviy faoliyatdan boshka daromadlar va xarajatlar-145-satr, Asosiy ishlab chikarish faoliyatining moliyaviy natijasiga moliyaviy faoliyatdan olingan natijani uushish asosida umumxujalik faoliyatidan moliyaviy natija (foyda, zarar) aniklanadi.-150-satrlar.
- Umumxujalik faoliyatidan moliyaviy natija. Umumxujalik faoliyatidan olingan moliyaviy natija solik tuloviga kadar foyda summasidan yoki xisob foydasi summasidan favkulodda foyda va zararlar summasiga fark uiladi. Umumxujalik faoliyatidan olingan foyda summasi moliyaviy natijaning shakllanish katori emas balki uni jamlovchi kator sifatida tarkiblanadi.
- Favkulodda foyda (zarar)-160-satr. Favkulodda foyda (zarar) – korxona tomonidan odatiy xol xisoblangan va uch yillik oralikda bunday faoliyat bilan shugullanmagan xolatlardan oladigan daromad va yukotishlar favkulodda foyda va zararlar katoriga kiritiladi. Favkulodda foyda va zararlar moliyaviy natijalar shakllanishining uchinchi tarkibi sifatida karaladi.
Kutilmagan suv toshuini, yonYoinlar, tabiiy ofatlar ta’siridagi yukotishlar xam ushbu katorga kiritiladi. Ular buyicha foyda va zararlarning boshka shakllanish katorlarida soliklanish buyicha xech kanday farklanish yuk. Agar foyda olinadigan bulsa u buyicha xam 26 foiz darajasida solik tulanadi, zarar olinadigan bulsa Umumxujalik faoliyatidan olinadigan foyda summasi zarar summasiga kamaytiriladi.
Lekin amaliy kuzatishlar natijasi shuni kursatadiki ularning shakllanish extimoli nixoyatda kiska yoki kam. Bulgan taudirda xam fakat zarar shaklida bulmouda.
- Solik tuloviga kadar foyda (zarar). Solik tuloviga kadar foyda (zarar) summasi umumxujalik faoliyatidan foyda (zarar) summasiga favkulodda foyda (zarar) summasini uushish asosida aniklanadi.
Solik tuloviga kadar foyda summasi axborot iste’molchilari etiboridagi va kuzatuvidagi kator xisoblanadi. U bevosita asosiy faoliyatning moliyaviy natijasidan, moliyaviy faoliyatning moliyaviy natijasidan xamda favkulodda foyda va zararlar jamlangan summasidan iborot buladi.
- Sof foyda (zarar)-200-satr. Sof foyda korxona ixtiyorida uoladigan foyda summasini ifodalaydi. Ushbu kator solik tuloviga kadar bulgan foyda summasidan foyda (daromaddan) tulangan soliklar va boshka solikli tulovlarni chegirish asosida aniklanadi.
Sof foyda korxonaning erkin tasarruf shartidagi va foydalanishidagi foyda summasidir. Lekin sof foyda summasi xam turli tulovlar va ajratmalar bazasi sifatida olinishi mumkin ekan. Masalan korxona sof foydasidan olinadigan ijtimoiy infrastrukturani rifvojlantirishga ajratmalar, futbol federatsiyasiga ajratmalar va boshka tulovlar va ajratmalarni shular katoriga kiritish mumkin.
Sotilgan maxsulotning ishlab chikarish tannarxi kursatkichi moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning – 060 satrida joylashagan. Bu katorda sotilgan fakat sotilgan maxsulotningina ishlab chikarish tannarxi aks etadi. Maxsulotning ishlab chikarish tannarxi esa uning uchun ketgan barcha xarajatlarning kiymatini uzida ifodalaydi. Maxsulotning ishlab chikarish tannarxi xam xisobga olish usulida ushbu katorga urinlanadi.
Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning 080-090-100 – satrlarida maxsulotlarni ishlab chikarish bilan boglik bulmagan xarajatlar uz ifodasini topadi.
Davr xarajatlari katoriga sotish xarajatlari, ma’muriy xarajatlar va operatsion xarajatlar kiradi. Moliyaviy faoliyat buyicha xarajatlar katoriga foizlar buyicha xarajatlar, bank xizmat xaui xarajatlari, valyuta kursining tushib ketishidan yukotishlar va boshka sarflar kiradi. Favkulodda xarajatlar katoriga kutilmagan xolatlar ta’sirida yuzaga keladigan xarajatlar kiritiladi.
Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobot yil buyicha xar bir chorakka jamlangan xisobda tuziladi. Uni topshirish organlariga solik idoralari, bank tashkilotlari, yuuori tashkilotlar kiritiladi. £lchov kiymati ming sum xisobida xisobga olinadi. Shuningdek ushbu xisobot shakliga spravka, ma’lumotnoma shaklida budjetga tulovlari xisobi xam kiritilgan. Unda korxona tomonidan respublika va maxalliy budjetga tulaydigan soliklar tulovi buyicha xisobga olingan va tulangani tugrisidagi ma’lumotlar kursatiladi.
Moliyaviy natijalarning shakllanish katorlariga kuyidagilar kiritiladi.
- Asosiy faoliyatdan moliyaviy natija
- Moliyaviy faoliyatdan natija
- Favkulodda kutilmagan xolatlardan natija
Moliyaviy natijalarning bu tarkib turkumlanishini xalkaro xisob andozalariga nisbatan berilgan deyish mumkin. Bunda asosiy faoliyat moliyaviy natijalar katoriga korxonaning maxsulot sotishdan oladigan natijasi, asosiy vositalarni sotishdan oladigan natijasi va boshka aktivlarni sotishdan oladigan moliyaviy natijasi aks etadi. Davr xarajatlari ulardan chegiriluvchi kator sifatida olinadi.
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va xarajatlar katoriga korxonaning moliya bozoridagi faolligidan oladigan daromadlari va mulkiy munosatlardagi ishtirokidan olinadigan daromadlar, erkin almashtiriladigan valyuta resurslarini boshkarishdan oladigan daromadlari, korxonaning moliyaviy faoliyatidan kelib chikadigan turli xarajatlar kiritiladi. Ularning korxona xisob foydasidagi salmogi sunggi yillarda tobora oshib bormouda.
Favkulodda kutilmagan xolatlardan daromadlar va xarajatlar katoriga korxonaning asosiy va moliyaviy faoliyatidan tashkari, tasodifiy xolatlar buyicha oladigan daromad va xarajatlari kiritiladi. Ularning tarkibiga kiritiladigan aniu kursatkichlar yangi Nizomda ifoda etilmagan. Fakat ularning farklanishiga ta’rif berilgan xolos. Bu tarif esa yuuorida bayon etilgan edi. YA’ni korxona uchun yauin uch yillik oraliuda odatiy xol yoki faoliyat turi xisoblanmagan xolatlar oladigan daromadlari yoki yukotishlar ushbu katorga kiritiladi. Shuningdek tasoddifiy xolatlar xam. Moliyaviy natijalarning shakllanish buyicha taxlilni kuyidagi ma’lumotlari asosida berish mumkin (48-jadvalga qarang).