Fan va texnologiyalar

7. Favkulodda foyda va zararlar, korxona xisob foydasi (solik tuloviga kadar foyda) xamda sof foyda va uning uzgarishini omilli taxlili

Favkulodda foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib katori xisoblanadi. Uning katoriga bevosita tasoddifiy xolatlardan kuriladigan natijalar kiritiladi. Masalan Suv toshuini yoki yer kimirlashi, yengin ouibatida, buronlar ouibatida yoki boshka tabiat xodisalari asosida ruy beradigan yukotishlar kiritiladi. Favkulodda foyda yoki daromadalar katoriga kiritiladigan yoki zararlar katoriga kiritiladigan aloxida moddalar maxsulot ish va xizmatlar tannarxiga kiritiladigan maxsulot ish va xizmatlarni ishlab chikarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi tugrisidagi Nizomda aniu kursatilmagan.

Ularning fakat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan, ya’ni yaqin uch yillik oraliuda korxona uchun odatiy xol xisoblanmagan xolatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan xolatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi.
Kutilmagan yoki favkulodda xolatlardan olingan daromadlar va ular buyicha yukotishlar moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotning aloxida tarkib katori sifatida belgilangan.
Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi, ya’ni favkulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan katorga kiritiladi. Ularning xozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidagi salmogi sezilarli ta’sirga ega emas.
Korxona xisob foydasi va uning tarkibiga kiritiladigan katorlar tugrisida yuqorida kengroq tuxtalgan edik. Korxona xisob foydasi asosiy ishlab chikarish faoliyatidan olinadigan natija, moliyaviy faoliyatdan natija, favkulodda faoliyatdan yoki xolatlardan natijasi jamlangan xolda joriy davr buyicha korxonaning xisob foydasi aniklanadi. Korxona xisob foydasi davlatning va axborot foydalanuvchilarning e’tibor shartidagi asosiy kator xisoblanadi. Daromad va xarajatlar ularning yuzaga chiqish vaqti va urni buyicha yuritilgan xolda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi (54-jadvalga qarang).
Solik tuloviga kadar foyda va uning omilli taxlili
Korxona xisob foydasi yoki solik tuloviga kadar bulgan foyda (zarar) summasidan foyda daromaddan soliklar va boshka foydadan soliklar, tulovlar va ajratmalarni chegirish asosida korxonaning joriy davr buyicha sof foyda (zarar) summasi aniklanadi. Respublika solik uonunchiligiga muvofik barcha xujalik xisobidagi korxonalar daromad soliYoi tulovchilari xisoblanadi va ularning ayrim guruxi buyicha doimiy va vaqtinchalik imtiyozlar belgilangan.
Boshka solikli tulovlar katoriga Respublika va maxalliy budjetga tushadigan ayrim turdagi soliklar kiritiladi. Ularning turi va undirish tartibi Davlat Soliq qo‘mitasi tomonidan belgilanadi. Yagona solik tuloviga utgan korxonalarda ushbu solik turi olingan daromaddan kat’iy stavkalarda xisoblanadi va tulanadi.
Xulosa; Korxona solik tuloviga kadar bulgan foyda summasi utgan yilga nisbatan 873 ming sumga kamaygan. Bu uzgarish asosan asosiy ishlab chikarish faoliyatidan olingan foyda summasining 871 ming sumga kamayishi natijasida ruy bergan
Sof foyda va uning uzgarishiga ta’sir etuvchi omillar taxlili


Xulosa
Jadval ma’lumotlaridan shuni xulosa uilish mumkinki korxona sof foydaning utgan yilga nisbatan uzgarishi (814 ming sumni tashkil etgan.
Uning uzgarishiga xar bitta kursatkichning ta’sirini fark katoriga karab baxolash mumkin. Masalan maxsulot ish va xizmatlarni sotishdan olingan yalpi foyda summasining utgan yilga nisbatan 1287 ming sumga усиши соф фойда суммасининг шунча узгаришига олиб келган. Давр харажатлари, асосий faoliyatning boshka jarayonlaridan olingan zararlar summasining, favkulodda zararlar summasining, foydadan soliklar summasining utgan yillarga nisbatan usishi natijasida korxona sof foydasi utgan yilga nisbatan 511 ming sumga kamaygan.
Barcha omillar ta’sirida sof foyda summasi utgan yilga nisbatan 814 ming sumga usishiga erishilgan. Demak korxonada foydani ustirish yuzasidan 511 ming sumlik ichki rezerv mavjud deyish mumkin. Agar korxona ushbu katorlar buyicha uzining oldingi yil kursatkichlarini saklaganda edi yana kushimcha tarzda shuncha foyda olishi mumkin edi.