“fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari” moduli bo‘yicha

Ekologik 
madaniyatni shakllantirishda
, ekologik ong va dunyoqarashni 
shakllantirish va rivojlantirishda muhim o‘rin tutadigan maktab tarbiyasiga, o‘rta va 
oliy ta’lim muassasalariga e’tibor qaratilishi lozim. Ekologik bilimlar tashviqoti, 
aholini ekologik tarbiyalash va ularni o‘qitish bo‘yicha ishlar avj oldirilganligiga 
qaramay, Respublikamiz oliy va o‘rta maxsus bilim yurtlarida atrof muhit 
muhofazasi, ya’ni ekologiya sohasida boshqa sohalar kabi Davlat noziri singari 
mutaxassislarni tayyorlash hozirgi kunga qadar yo‘lga qo‘yilmagan. Ushbu soha 
uchun bu kabi mutaxassislarni tayyorlash hozirgi kun talabidir. Bundan tashqari, 
insoniyat tarbiyasi uchun uning mahallasi ham alohida o‘rin egallaydi. Mahallalar 
ham ushbu ishlarga jonbozlik ko‘rsatishi lozim, deb o‘ylayman. 
Xulosa qiladigan bo‘lsak, ta’kidlash joizki, butun dunyoda ekologik 
barqarorlikka erishish, yer yuzining hozirgi holatini tubdan o‘zgartirish uchun 
xalqaro hamkorlik, ekologik qonun talablarini buzganlik uchun javobgarlikning 
qat’iy bo‘lishi, aholining yuqori darajadagi ekologik ong va madaniyatini 
oshirishning o‘zigina kifoya qilib qolmasdan, balki barchamizni mas’uliyat hissi 
bilan yashashga undashga ham chaqiradi. Tabiat in’om etgan tuhfalarni buzadigan 
xalq o‘z ildiziga bolta uradi deb Franklin Delano Ruzvelt tomonidan bildirilgan 
fikrlar barchamizni ogohlikka chorlab qolishi shubhasizdir. Zero, tabiatni muhofaza 
qilish bu nafaqat Vatan oldidagi farzandlik burchimizdir, balki insoniyatning kelajak 
avlod uchun qoldirishi mumkin bo‘lgan yagona va bebaho xazinasidir. 

---

15 
3.O‘zbekistonda atrof-muhit monitoringini amalga oshirish 
O‘zbekistonda qishloq va suv xo‘jaligi, tog‘-kon, kimyo, metallurgiya 
va boshqa sanoat tarmoqlarining so‘nggi 30-40 yil davomida tez sur'atlar bilan 
rivojlanishi natijasida atrof-muhitda kuchli o‘zgarishlar ro‘y berdi, mintaqaviy va 
mahalliy ekologik muammolar kelib chiqdi.
Natijada atrof-muhit holatini muntazam kuzatish, nazorat qilish va 
boshqarishning yagona davlat tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish zarurati 
tug‘ildi. 
Atrof-muhit monitoring mamlakatimizdagi bir qancha muassasa va 
tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi.Atmosfera havosi va suv havzalarining 
ifloslanishi O‘zbekiston Gidrometeorologiya Bosh boshqarmasi tomonidan, yer osti 
suvlarining ifloslanishi, noxush tabiiy geografik jarayonlarning rivojlanishi 
O‘zbekiston Geologiya vazirligiga qarashli "O‘zbekgidrogeologiya" korxonasi 
tomonidan, tuproqning sho‘rlanishi va grunt suvlari me'yori, kollektor suvlari 
minerallashuv darajasi
Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi tomonidan, o‘rmonlar holati O‘rmon 
xo‘jaligi qo‘mitasi tomonidan, atrof-muhitning inson salomatligiga ta’siri bilan 
bog‘liq bo‘lgan masalalar Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan ku-zatib, nazorat 
qilib turiladi. Bu tashkilot va muassasalarning monitoring sohasidagi faoliyati Tabiatni 
muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi tomonidan boshqariladi. Bu qo‘mita atrof-muhit 
bo‘yicha turli axborot va ma’lumotlarni yig‘ib, yuzaga kelgan ekologik vaziyatni 
baholaydi.
Noxush ahvol vujudga kelgan bo‘lsa, tegishli tashkilotlarga xabar berish bilan 
birga uning oldini olish bo‘yicha tegishli chora-tadbirlarni belgilaydi va ularning 
bajarilishini nazorat qiladi. 
Atrof-muhit monitoringini kuzatish va nazorat qilish turli usullarda olib 
boriladi: aerokosmik, avtomatik laboratoriyalar, ko‘chma laboratoriyalar va h.k. 
Aerokosmik usul bilan atmosfera havo massalarining yo‘nalishi, havoning 
ifloslanishi, tog‘lardagi muzliklar, qorliklar rejimi, tuproq va o‘simlik 
qoplamlarining holati, ekinlarning o‘sishi, ularning holati hamda hosildorligi kuzatib 
turiladi. O‘zbekistonning ma’lum bir hududi aerokosmik usulda kuzatilayotganda 
olingan ma'Iumotlar avtomatik ravishda tegishli tashkilotlarga uzatib turiladi. 
Atmosfera havosi monitoringi O‘zbekiston hududida asosiy gidrometeorologik 
stansiya va postlarda amalga oshiriladi. Atmosfera va suv tarkibidagi zararli, 
ifloslantiruvchi moddalar miqdori maxsus laboratoriyalarda kimyoviy usullar 
yordamida aniqlanadi. 
Sanoat rivojlangan hududlarda maxsus kuzatish asosan statsionar (doimiy), 
marshrutli va harakatdagi postlarda olib boriladi. Mazkur postlarda gazlarning 
miqdori avtomatik usulda aniqlanadi. Suv havzalarining ifloslanishi ham muntazam 

---

16 
ravishda kuzatib va nazorat qilib turiladi. Daryolar, kanal va kollektor suvlarining 
ifloslanish darajasi bir yo‘la bir necha joylarda (yuqori qismida, sanoat markazlari va 
shaharlarga kirish joylarida, ichkarisida va chiqish joyida) aniqlanadi. Yil davomida 
mamlakatimiz bo‘yicha olib borilgan kuzatish va nazorat ma’lumotlari yig‘ilib, 
o‘rtacha oylik ko‘rsatkichlar aniqlanadi.
Tuproq, suv va o‘simliklardagi turli zararli chiqindilar, asosan, sanoat 
korxonalari atroflda, pestitsidlar ekinzorlar va ular hududidagi suv havzalarida 
kuzatiladi va nazorat qilib turiladi. Sug‘oriladigan hududlarda tuproqning 
sho‘rlanishi bo‘yicha kuzatish va nazorat amalga oshiriladi. Kuzatish va nazorat 
ma’lumotlari yilda ikki marta - 1-aprel va 1 -oktabrda yig‘iladi. Yaylovlar asosan 
aerokosmik usulda kuzatiladi va nazorat qilib turiladi.