Fanidan O‘quv-uslubiy majmua qarshi – 2020

Savol va topshiriqlar:
1. Tarixiy fonetika nimani o’rganadi?
2. Tarixiy fonetikani o’rganishda qanday manbalarga
3. Turkiy va o’zbek tili fonetikasini aks ettirgan filologiyaga oid qanday asarlarni bilasiz?
4. Arab yozuvining o'ziga xos xususiyatlarini sanang,
3-MA’RUZA


ESKI O’ZBEK TILI DA UNLI VA UNDOSHLAR TARAQQIYOTI


Reja:
1. Eski o’zbek tilida unlilar tizimi.
2. Eski o'zbek tilida unlilar cho’ziqligi.
3. Undoshlar tizimi.
4. Unlilar uyg’unligi.


Tayanch tushunchalar:
Unlilar tasnifi – og’iz bo’shligadi tilning harakati hamda og’izning ochilish darajasi, lablarning ishtirokiga ko’ra unlilarni guruhlarga ajratish.
Yumshoq unli - old qator unli.
Qattiq unli - orqa qator unli.
Singarmonizm - unlilar uyg’unligi qonuni.
Palatal singarmonizm - unlilarning tanglay (old qator-orqa qator) uyg’unligiga asoslangan singarmonizmning turi.
Unlilarning birlamchi chuziqligi - turkiy so’zlarning birinchi bo’ganida qayd qilinadigan unlilarning tabiiy chuziqligi.
Unlilarning ikkilamchi chuziqligi – so'zdagi biror undosh tovushning kuchsizlanishi va tushib qolishi hisobiga yuz beradigan cho’ziqlik.
Eski o'zbek tilida, umuman, o'zbek tili tarixida qo'llangan unlilarning miqdorini belgilash masalasi munozarasidir, tadqiqotchilarning unlilarni aniqlash borasida turli tamoyillarni - unlilarning old qator - orqa qator, cho’ziq-qisqalik xususiyatlarini asos qilib olishi ularning miqdorini ayni bir xil belgilash uchun kiyinchilik tug’dirib keldi. Til tarixiga oid ilmiy isharda eski o'zbek tilida b ta, 8 ta, 9 ta unlining mavjud bo’lganliga haqida fikrlar uchraydi. Eski o'zbek tilidagi turli so’zlarda singarmonizm qonunining amal qilishi, hozirgi o’zbek shevalarida kontrakt juft unlilarning saqanib qolishi eski o'zbek tilida 9 ta unli, arabcha, forscha so'zlardagi a unlisining eski o’zbek tilidagi o’rni kat'iyligini hisobga olganda, Yuzta unli mavjud bo'lgan degan xulosaga kelish mumkin.
Shunday qilib,eski o'zbek tilida o’nta unli bo'lib, ular quyidagilar: a, a, o, v, u, h,o', ye, a.