Fanni o'rganishning ahamiyati, maqsadi va vazifalari. Ozuqalarning to‘yimliligini kimyoviy tarkibiga qarab baholash. Reja

16–jadval
Silosning pH muhiti aniqlash (A.N.Mixin usuli bo‘yicha)

Indikator qo‘shilgandan so‘ng suyuqlik ekstraktning rangi	Silosning pH muhiti	Ball
Och–qizil	4,2 va undan past	5
Qizil–oranjevыy	4,2–4,5	4
Oranjevыy	4,6–4,8	3
Sariq	4,8–5,5	1
Sarg‘ich–yashil	5,6–6,4	0
YAshil va yashil–ko‘k	6,7–7,6	0

Silosning pH muhiti boshqa usullar bilan ham aniqlanadi, masalan: indikatorli qog‘oz yoki maxsus pH–metr yordamida. Agar silos so‘litilgan o‘tlardan tayyolangan bo‘lsa yoki natriy pirosulfitdan konservant sifatida foydalanilgan bo‘lsa, unda silosning pH muhiti aniqlanmaydi.

17–jadvalda silosning sifatini organoleptik ko‘rsatkichlari bo‘yicha aniqlash uslubiyoti keltirilgan. Organoleptik ko‘rsatkichlari natijalari va laboratoriya tahlillari (17–jadval) asosida silosning sifatiga baho beriladi va uning klassi aniqlanadi, bundan tashqari silosning sifatini umumiy ballar yig‘indisi asosida ham baholash mumkin (17–jadval).
17–jadval
Ballar yig‘indisi asosida silosning tasniflanishi

Silos tavsifi	Ballar
	Organoleptik ko‘rsatkichlar ballar yig‘indisi	Laboratoriya tahlili ballari yig‘indisi	Jami
Juda yaxshi	9	33-28	42-37
YAxshi	7-9	25-20	32-26
O‘rta (qoniqarli)	5-4	15-8	20-12
O‘rtadan past (yomon)	0	5-2	5-2
Juda yomon	-13	1-0	-12 dan -20 gacha

Silosning pH muhiti 3,7 dan kam bo‘lsa uni nordonlashtirish lozim, buning uchun ammiakli suv, ohakli eritma, bo‘r va natriy bikorbonatlardan foydalaniladi. O‘ta nordon silosning yaxshi iste’mol qilinishi uchun uni ishqorli reaksiyasiga ega bo‘lgan, engil hazmlanadigan uglevodlarga boy bo‘lgan (ildizmevalilr, oziqaviy patoka) oziqalar, pichan hamda o‘t uni bilan aralashtirish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
18–jadval
Silosning sifatini organoleptik ko‘rsatkichlari bo‘yicha aniqlash

Hidi

Baho

Rangi

Baho

Struktura va boshq.

Baho

Davlat andozasi bo‘yicha klass

Bal–lar

Davlat andozasi bo‘yicha klass

Bal–lar

Davlat andozasi bo‘yicha klass

Bal-lar

A’lo sifatli silos

Xushboy mevali yoki tuzlab achitilgan sabzavotlar; kaftda ishqalaganda xidi qo‘ldan tezda yo‘qoladi

1

5

Ko‘k yoki sarg‘ich–ko‘k s zaytun rang tusli

1

3

O‘simlik qismlari yaxshi nomoyon etilgan (barg, poya, gul to‘plami)

1

1

YAxshi sifatli silos

Meva xidi sezilarli darajada, engil nordon­sirka, sho‘r bodring yoki sirka kislotasi

1–2

4

Sariq, ayrim holatlarda kul rang–yashil

1

2

O‘simlik qismlari saqlangan, qo‘lda ishqalanganda silos izlari qoladi

1–2

1

O‘rta sifatli silos (qoniqarli). Agrada me’yordan ortiq qizigan bo‘lsa tarkibida karotin miqdri kam bo‘ladi, orgnik moddalarning hazmlanishi past bo‘ladi

Keskin sezilarli sirka kislotli (moy kislotasi xidiga o‘xshash) yoki tuzlab achitilgan sabzavotlar va asal xidiga o‘xshash bilan, agar 45–50^0S gacha qizigan bo‘lsa yangi yopilgan javdar noni; kaftda ishqalanganda moy kislotasi yoki ter xidi qoladi

3

2

Asosan sarg‘ich–yashil yoki yashil–och jigar

3

1

O‘simlik qismlari saqlangan, qo‘lda ishqalanganda silos izlari qolmaydi

1,2,3

1

O‘rtachadan past sifatli silos (shartli yaroqsiz); o‘zoq muddat davomida bostirilgan, yaxshi zichlanmagan va germetizatsiyalanmagan

YAxshi sezilarli yangi yopilgan javdar noni va asal xidi (45–50^0S gacha qizib ketganda) yoki keskin sirka–nordon kuchki moy kislotasi bilan (kaftda ishqalanganda xidi to‘liq tarqamaydi)

Klassiz

0

To‘q–malla, o‘ng‘ir (burыy) yoki kul rangli yashilroq

Klassiz

0

O‘simlik qismlari saqlangan, qo‘lda ishqalanganda silos izlari qolmaydi, engil ezilib ketadi (qo‘lda qo‘ng‘ir randa iz qoldiradi)

Klassiz

0

Juda yomon va yaroqsiz

Xidi yoqimsiz, tezak simon, aynigan sho‘r baliq (trimetilamin) va pishloq, o‘yuvchi ammiakli yoki chirik, mog‘orlangan (kaftda ishqalanganda xidi tarqamaydi)

Klassiz

–5

To‘q–yashil, to‘q–qo‘ng‘ir yoki qora

Klassiz

–3

O‘simlik qismlari saqlanmagan, paypaslaganda eziladi, ayrim qismlari chirigan va qora ranli mog‘or bosgan

Klassiz

–5

19–jadval
Laboratorriya tahlillari asosida silos sifatini ballar bo‘yicha baholash

pH	Ko‘rsatkich uchun baho		Silos tarkibida organik kislotalar
	Davlat andozasi bo‘yicha klass	ball	Jami,g%	Nisbat,%			Moy kislotasi, g%	Silos bahosi
				Sut kislotasi		Moy kislotasi		Ball
				Makkajo‘xoridan	Turli o‘tlardan			Davlat andozasi bo‘yicha klass	Sut kislotasi uchun	Moy kislotasi uchun
3,8 gacha	I-III	3	1,9-2,5	55-65	50-65	0 yoki 1-4	0	I	5	5
3,9-4,2	I-II	5	1,5-2,5	50-54	40-49	7-10	0,11-0,20	II	4	3
4,3-4,5	II,III	4	1-2,5	40-49	20-39	12-20	0,21-0,30	III	2	2
4,5-4,7	III va klassiz	1	1-2	39-20	19 va undan past	21 va undan ko‘p	0,31 va undan ko‘p	Klassiz	1	1
4,8-5,5	Klassiz	0	1 va undan kam	19 va undan kam	19 va undan past	50 va undan ko‘p	0,6 va undan ko‘p	Klassiz	0	0

	Mutloq quruq modda tarkibida, %
	Xom protein, kamida																			Xom kul, ko‘pi bilan								Ko‘rsatkich uchun baho
	Dukkaklilardan					Dukkakli–boshoqlilardan						Boshqlilar,kungaboqar va boshqalardan								Silos								Davlat ando-zasi bo‘yicha klass					Ball
	oddiy		konserva-langan				oddiy		konserva-langan				oddiy		konserva-langan						kungaboqar va topinam-burdan					boshqa o‘tlar-dan								Pro-tein	kul
	14		15				12		13				10		11						13					11				I				5	3
	12		13				10		11				8		9						15					13				II				3	2
	10		11				8		9				8		9						17					15				III				1	1
	9 va undan kam		10				7		8				7		8						18 va undan ko‘p					15				Klassiz				0	0
Silos tarkibi karotin miqdori (to‘liq namlik bilan hisobida) mg/kg, kamida																			Silos namligi,% ko‘pi bilan													Baho
Makkajo‘xo-ridan (xududlar bo‘yicha)					Kungabo-qar va boshqalardan			Turli o‘tlardan			Konserva-langan*					Baho			Makkajo‘xoridan (xududlar bo‘yicha)						Kungabo-qar va boshqalardan				O‘tlar-dan**			Davlat andozasi bo‘yicha klass					ball
1		2		3				So‘litil-magan		70% namligi-gacha so‘litilgan	Ko‘p yillik o‘tlar-dan			Makka-jo‘xo-ridan		Davlat andozasi bo‘yicha klass	ball	1				2	3
6,4		10		7,2	10,8			15		18	16			12,6		I	5	68				75	82	82			75				I					5
6		7		6	6			8		12	12,6			9		II	4	70				77	82	85			80				II					3
2.5		4,2		4,8	3,6			5		9	7,5			4,8		III	2	75				79	88	88			85				III					1
																klassiz															klassiz

*Kimyoviy konservantlar bilan makkkajo‘xori va kunbaboqar o‘simliklardan tayyorlangan silos (I,II va III klasslar uchun namligi mos ravishda 82, 85 va 88% dan ziyod bo‘lmagan). Natriy pirosulfit bilan konservatsiya qilingan silosning pH aniqlanmaydi. Propion kislotasi va uning boshqa kislotalar aralashmalari eritmasi bilan konservatsiyalangan silos tarkibida moy kislotasining umumiy miqdori aniqlanmaydi. Boshqa konservanlar qo‘llanilganda moy kislotasi miqdori I va II klassga mansub silosda 0,1 g% dan; III –klassga mansub silosda esa 0,2 g% dan oshmasligi kerak.

** So‘litilmagan bir yillik va ko‘p yillik o‘tlar va barra o‘tlar.
Senaj – bu ko‘k o‘tlarni 45–55% namligigacha quritilib anaerob sharoitda konservatsiya qilingan shirali oziqadir. Senaj asosan dukkakli (beda, sebarga, esparset va boshq.) va dukkakli–boshoqli xashaki no‘xat, suli va boshq. aralashmalari) o‘tlardan tayyorlanadi. Konservatsiyalanish xususiyati asosan oziqalarning fiziologik qururiqligi, CO₂ to‘planishi va kam miqdorda organik moddalarning hosil bo‘lishi hisobiga amalga oshiriladi.
Senaj ko‘k o‘tlar tarkibidagi to‘yimli moddalarning maksimal darajada saqlab qolishga imkon beradigan yuqori sifatli oziqa hisoblanadi. Senaj past kislotaligi (pH 4,5–5,5), yuqori oziqaviy qiymati va parxezlik xususiyati bilan xarakterlanadi.
Senaj hayvonlarga edirishga tayyor bo‘lganidan so‘ng uning sifati o‘rganiladi, buning uchun organoleptik ko‘rsatkichlar bo‘yicha oziqa hidi, rangi, vegetativ organlarning strukturasi hamda laboratoiya tahlillari bo‘yicha quruq modda tarkibida saqlanadigan karotin, protein, kletchatka hamda organik kislotalarning nisbati aniqlanadi.
Hidi. YAxshi sifatli senajning hidi xushboy, meva hidini beradi. O‘rta sifatli senajning hidi yangi yopilgana javdar noni hidini beradi, ushbu hid senajni bostirish yoki saqlash jarayonida qizib ketish natijasida hosil bo‘ladi. Bunda organik moddalarning hamlanish darajasi pasayib ketishiga sabab bo‘ladi. Buzulgan yoki yaroqsiz senaj hidi mog‘or, dog‘lanmagan moy, sirka yoki go‘ng hidini beradi.
Rangi. YAxshi sifatli senajning rangi o‘simlik turiga qarab yashil, qo‘ng‘ir–yashil, sarg‘ich–yashil bo‘ladi. O‘rta va o‘rtachadan past sifatli senajning rangi uning me’yordan ortiq qizib ketish natijasida och–jigan rang yoki to‘q–jigar rang bo‘ladi. YAroqsiz holatga kelgan senaj rangi to‘qroq tusga ega bo‘ladi, ya’ni qora, qo‘ng‘ir va h.k. Bunday senaj mog‘orlangan bo‘lishi ham mumkin.