Fanning predmeti, mazmuni va vazifalari
Download 0.99 Mb.
|
kal kul yat siy a
|
Jumlandan ish xaqi, ming so’m Barcha tarmoqlar uchun umumiy bo’lgan xarajatlar, ming so’m Bog’liq xarajatlarning umumiy miqdori 158, 159, 161, 163 Stantsiyalarda vagonlarga tehnik hizmat ko’rsatish va ularni joriy ta’mirlash (sdel’naya oplata truda) 830400
614700 124200
954600 160 qismi ----- (povremennaya oplata truda) 423500
138800 28000
451500 171
Konteynerlarni joriy ta’mir 15900
10600 2100
18000 166, 167
Refrijerator vagonlar va sektsiyalarga tehnik hizmat ko’rsatish, joriy ta’mirlash (70%) 275300
196000 39600
314900 18 Tez buziluvchan yukli vagonlarga hizmat ko’rsatish 11700 6800
1200 12900
17 Yuklarni to’gri ortilganligini tekshirish va o’tib ketuvchi poezdlarda yuklarni mahkamlanganligi tekshirish 3300 3300
Jami 1560100
966900 195100
1755200 Yuk parkidagi vagonlarning poezdlardagi vag-kmlar manverdagi vagonlarning bosib o’tgan masofasini hisobga olmaganda (shartli ravishda) 4164*103 ga teng. Bu sharoitda maxsus tashishlarni hisobga olgan holda 1 vag-kmning xarajatlar stavkasi quyidagini tashkil etadi 17552000*103/4164*103=422 so’m. Xarajatlar stavkasi “vag-km” o’lchoviga kiritiladigan barcha xarajatlarni hisobga oladi. Bir qator tehnik-iqtisodiy masalalarni echish uchun bu o’lchovning xarajatlarni hisobga olmasdan aniqlash talab etiladi (tez buziluvchan yuklar, konteynerdagi kichik jo’natiladigan yuklar). Bunda xarajatlar teng bo’ladi: 1755200-314900-12900-18000=1408400 ming so’m Xarajatlar stavkasi: ens=1408400*103=338 so’m 160 – modda bo’yicha bog’liq xarajatlarga materiallar va ish xaqi xarajatlari kiritilgan. 166 va 167 – moddalar bo’yicha bog’liq xarajatlar 70%i vag-km va 30 %i qayta ishlangan yuk tashishlar miqdori o’lchovlariga taqsimlandi. 158, 159, 161, 163 – moddalar bo’yicha barcha tarmoqlar uchun umumiy bo’lgan asosiy xarajatlar % yoki vagon ho’jaligi bo’yicha umumiy umumiy (20%) bo’yicha aniqlandi. Konteyner tashish bo’yicha 1 kon-r-km harakat stavkasi: 18000*103/160*103=112 so’m bu erda 160*103 – konteyner-km Xarajatlar stavkasini korrektirovka qilish. “O’TY” AJ bo’yicha va ma’lum davr uchun hisoblangan xarajatlar stavkasini aniq sharoitlarda qo’llash mumkin emas. Xarajatlar stavkasi miqdori juda ko’plab omillarga bog’liq: -Liniyaning tehnik jihozlanganligi (tortuv-turi, lokomotivmotiv, vagon turi, seriyasi); -Yo’lning ustki tuzilishi; -Berilgan hududda ish xaqi miqdori; -Elektroenergiya va yoqilg’i narxi va boshqa omillar. Aniq yo’nalish, aniq uchastka va tashishning aniq sharoitida bu omillarning o’zgarish darajasiga bog’liq holda o’rtacha temir yo’l harjatlar stavkasi korrektirovka qilinadi. 1 vag-km uchun xarajat stavkasi vagon parki strukturasiga bog’liq holda korrektirovkasi (buni turli tipdagi vagonlarni joriy ta’mirlashga bir hil bo’lmagan xarajatlar sababli tushunish mumkin). 1-vag-soat uchun xarajat stavkasining o’zgarishi bir hil bo’lmagan amortsizatsion ajratmalar va bir hil bo’lmagan vagonlarning depo ta’miridagi xarajatlar, ta’mirlashning turli davri va turli hil vagonlarning hizmat muddatlari har hilligi bilan asoslanadi. 1 yuk jo’natilishi uchun xarajatlar stavkasi tashiladigan yuk turi, vagon turi jo’natish turi (mayda, vagonli). Poezd lokomotivmovitlarning boshqa tipi va seriyasiga o’tilishi sababli xarajatlar stavkasini quyidagi o’lchovlar bo’yicha o’zgarishiga olib keladi: a) 1 lok-km – turli tip va seriyadagi lokomotivmotivlarni ta’mirlash va tehnik hizmat ko’rsatish xarajatlari turlicha; b) 1 lok-soat – lokomotivmotivlar tipi va seriyalari bo’yicha narxi, amortizatsiya ajratmalari me’yorlarini turli hilligi. 1 manevr lok-soat uchun xarajatlar stavkasi tehnik hizmat ko’rsatish bo’yicha xarajatlarning turli hilligi, lokomotivmotivlarning narxi turlicha, bir hil bo’lmagan amortizatsion ajratmalar me’yori, yoqilg’i va energiya xarajatlari va ularning narxining har hilligi. 1 tkm brutto uchun xarajatlar stavkasi asosan yo’lning ustki qismiga bog’liq. -Yoqilg’i va elerktoenergiya narxiga bog’liq holda quyidagi o’lchovlarning xarajat stavkalari korrektirovlanadi; -1 kg shatli yoqilg’i, 1kBt-soat elektroenergiya, 1 manevr lok-soat; -Ish xaqining darajasi barcha o’lchovlarning xarajatlar stavkasi miqdoriga quyidagilardan tashqari ta’sir ko’rsatadi: yoqilg’i, elektroenergiya, elektrovoz-soat, teplovoz-soat. 1 brigada-soat o’lchovi uchun xarajatlar stavkasiga poezd turi ta’sir ko’rsatadi, chunki turli kategoriyadagi poezdlarga hizmat ko’rsatadigan lokomotivmotiv brigadalarining mehnat xaqi har hil va hozako. Show more... 11-MA’RUZA TASHISH TANNARXINI ANIQLASH UCHUN XARAJATLAR STAVKASI USLUBI Reja: 11.1. Xarajatlar stavkasi uslubining mohiyati 11.2. Xarajatlar stavkasini hisoblash 11.1. XARAJATLAR STAVKASI USLUBINING MOHIYATI Xarajatlar stavkasi uslubi tashishning aniq sharoitlar hususiyatlari va ularnin tashish tannarxiga ta’sir etishni to’liq hisobga olishga ko’mak beradi. Xarajatlar stavkasi uslubi boshqa usullarga qaraganda kam mehnatni talab qiladi, shu bilan birga mohiyati jihatidan universal hisoblandi va shuning uchun tehnik-iqtisodiy hisoblarda keng qo’llaniladi. Xarajatlar stavkasi uslubi bilan tannarxni hisoblash bir necha bosqichda bajariladi .AJ “O’TY” misolida quyidagi ko’rinishda beriladi: 1. Xarajatlar stavkasi hisoblash. 1.1. A umumiy xarajatlari tashish va tortish turlariga bo’linadi. 1.2. Ma’lum bir tortuv turlarida tashishdagi xarajatlar bog’liq va bog’liq bo’lmagan (shartli-doimiy) xarajatlarga bo’linadi. 1.3. Tashish hajmiga bog’liq bo’lgan ekspluatatsion xarajatlar o’lchovga bog’liq bo’lgan va shu o’lchovga proportsional o’zgaradigan guruhlarga taqsimlanadi. 1.4. Har bir guruhga kiritilgan xarajatlarning umumiy miqdori aniqlanadi. 1.5. Har bir o’lchovning miqdori belgilanadi. 1.6. Har bir guruhdagi xarajatlarga mos keluvchi o’lchovning miqdoriga bo’lib xarajatlar stavkasi hisoblandi. 1.7. Tashish birligi uchun harakatga bog’liq bo’lgan xarajatlarga foiz hisobida shartli-doimiy xarajatlar aniqlandi. 1.8. Xarajatlar stavkasi reja bo’yicha yoki hisobot ma’lumolari bo’yicha hisoblanadi, ular asosida butun yil davomida aniq sharoitlarda tashish tannarxini aniqlash mumkin. 2. Asosiy hisoblash ishi – ekspluatatsion xarajatlar va tashish tannarxini siboshlash. 11.3. Ko’rib chiqilayotgan tashishning barcha hususiyatlari va harakatlanuvchi tarkib ishining sifat ko’rsatkichlar o’rganiladi. 11.4. Ular asosida har bir kal’kulyatsion o’lchovlar hisoblanadi. 11.5. Xarajatlar stavkasini mos keluvchi o’lchovlar xarajatiga ko’paytirib, tashishga to’g’ri keluvchi har bir guruh xarajatlari hisoblanadi. 11.6. Barcha guruh xarajatlarini qo’shib chiqib va ularga beriladigan tashishga to’g’ri keluvchi shartli-doimiy xarajatlarni qo’shib xarajatlarning to’liq miqdorini aniqlash mumkin, uni tashish hajmiga (tkm yoki yo’lovchi-km) bo’lib tashish birligi tannarxini aniqlash mumkin. Yuk va yo’lovchi tashish tannarxini aniqlashda 10-12 o’lchovlardan foydalaniladi. 1. Vagon-km. 2. Poezd-km. 3. Lok-km. 4. Tonna-km. 5. Vagon-soat. 6. Konduktor brigadalarining brigada soati. 7. Lokomotivmotiv brigadalarining brigada-soati. 8. Poezd-lokomotivmotivlari ishchi parkining lokomotivmotiv-soati. 9. Manevr lok-soati. 10. Yuk jo’natish (jo’natilgan yo’lovchi). 11. 1 kg shartli yoqilg’i. 12. 1 kVt-soat elektroenergiya xarajati Xarajatlarning kal’kulyatsion o’lchovlarga bog’liqligi O’lchovlar Berilgan o’lchovga proportsional hisoblanadigan xarajatlar Vagon-km
Vagonlarga tehnik hizmat ko’rsatish, vagonlarni joriy ta’miri, maxsus tashish bilan bog’liq xarajatlar (konteynerlarni joriy ta’mirlash, mehanik muzlatuvchi ichki qurilmaga ega bo’lgan vagonlar ta’mirlash va tehnik hizmat ko’rsatish) Vagon-soat Vagonlarni depo ta’miri, vagonlar amortsizatsiyasi, konteynerlarni amortizatsiyasi va ularni rejaviy joriy ta’mirlash Brigada-soat Terma poezdlarni va ho’jalik harakatidagi poezdlarni kuzatib borish Lok-km
Lokomotivmotivlarni joriy ta’mirlash, lokomotivmotivlarni ekipirovkasi, ularga tehnik hizmat ko’rsatish, kapital ta’mirga ajratmalar, “otkaz”larni bartaraf etish bo’yicha ta’mir ishlar, elektrovoz uchun esa qo’shimcha kontakt tarmog’ini saqlash va amortizatsiya Lok-soat
Poezd lokomotivmotivlarini tiklash uchun ajratmalar Lokomotivmotiv brigadalarining brigada soati Lokomotivmotiv brigadalarini ta’minlash Vagon va lokomotivmotivlarning tonna-km bruttosi Yo’llar va doimiy qurilmalarni qisman joriy saqlash, bosh yo’llarning ustki tuzilishini 1 martalik almashtirish va amortizatsiyasi, ETS Elektroenergiya va yoqilg’i xarajati Poezd lokomotivmotivlari uchun elektroenergiya yoki yoqil’g’i narxi Manevr lok-soati Maxsus manevr lokomotivmotivlaridagi brigadalarini ta’minlash, ta’mirlash, moylash va amortizatsiya, bu lokomotivmotivlarning ekipirovkasi, qisman joriy saqlash, stantsiya yo’llar ustki qismidagi materillarni bir martalik almashtirish va ularning amortizatsiyasi, ETS, mehanizatsiyalashgan va avtomatizatasiyalashgan tepaliklarni saqlash, qisman stantsion shatatni, lokomotivm. manevr ishida band qo’lganlarni ta’minlash Yuk jo’natilishi Qisman yuklarni jo’natishga qabul qilish va topshirish maxsus tashishlar bilan bog’liq xarajatlar Jo’natilgan yo’lovchilar Qisman chiptalarni sotish, bagajni qabul qilish va topshirish Yuqorida qayd etilgan asosiy xarajatlardan tashqari kal’kulyatsion o’lchovlarga berilgan o’lchovga kiritilagan ish xaqiga foiz hisobida aniqlanadigan barcha ho’jaliklar uchun umumiy bo’lgan qisman asosiy xarajatlar kiradi. Xarajatlar stavkasini hisoblash xarajatlar stavkasi – bu kal’kulyatsion o’lchov birligiga to’g’ri keladigan bog’liq xarajatlar miqdori. Xarajatlar stavkasi ma’lum bir o’lchov bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni uning miqdoriga bo’lib aniqlandi. Bog’liq xarajatlarga xarajatlar nomenklaturasining moddalari bo’yicha hisobga olinadigan asosiy xarajatlarning qismi va barcha tarmoqlar uchun umumiy bo’lgan xarajatlarning qismi kiradi. Bog’liq asoslangan xarajatlar AJ hisobotining 69 formasi ma’lumotlari va tashish turlari va tortuv turlari bo’yicha xarajatlarning taqsimlanish ma’lumotlari bo’yicha qabul qilinadi. Ho’jalikning barcha tarmoqlari uchun umumiy bo’lgan xarajatlardan bog’liq xarajatlarga quyidagilar kiritiladi: -Qo’shimcha ish xaqi va yagona ijtimoiy to’lov (241-modda); -Forma kiyimi narxi arzonligi (242-modda); - Ishlab chiqarish personalining hizmat safarlari bo’yicha xarajatlar (243-modda); - Tehnik hizmat va ishlab chiqarish sanitariyasi bo’yicha xarajatlar (245-modda); - Mehnatga xaq to’lash bo’yicha boshqa xarajatlar (246-modda); - va boshqalar. Barcha tarmoqlar uchun umumiy bo’lgan bog’liq xarajatlar asosiy ish xaqiga % hisobida belgilangan. Bu foiz ho’jalik bo’yicha turli hil va 18-23% atrofida o’zgarib turadi, o’rta hisobda esa 20%ni tashkil etadi. Xarajatlar stavkasi alohida yuk va yo’lovchi harakati uchun hisoblanadi. 11.2. XARAJATLAR STAVKASINI HISOBLASH Yukli xarajatda 1 vag-km uchun xarajat stavkasini hisoblash (raqamlar shartli olingan) N/N xarajatlar moddallari Xarajatlar nomlanishi Asosiy xarajatlar, ming. so’m Jumlandan ish xaqi, ming so’m Barcha tarmoqlar uchun umumiy bo’lgan xarajatlar, ming so’m Bog’liq xarajatlarning umumiy miqdori 158, 159, 161, 163 Stantsiyalarda vagonlarga tehnik hizmat ko’rsatish va ularni joriy ta’mirlash (sdel’naya oplata truda) 830400
614700 124200
954600 160 qismi ----- (povremennaya oplata truda) 423500
138800 28000
451500 171
Konteynerlarni joriy ta’mir 15900
10600 2100
18000 166, 167
Refrijerator vagonlar va sektsiyalarga tehnik hizmat ko’rsatish, joriy ta’mirlash (70%) 275300
196000 39600
314900 18 Tez buziluvchan yukli vagonlarga hizmat ko’rsatish 11700 6800
1200 12900
17 Yuklarni to’gri ortilganligini tekshirish va o’tib ketuvchi poezdlarda yuklarni mahkamlanganligi tekshirish 3300 3300
Jami 1560100
966900 195100
1755200 Yuk parkidagi vagonlarning poezdlardagi vag-kmlar manverdagi vagonlarning bosib o’tgan masofasini hisobga olmaganda (shartli ravishda) 4164*103 ga teng. Bu sharoitda maxsus tashishlarni hisobga olgan holda 1 vag-kmning xarajatlar stavkasi quyidagini tashkil etadi 17552000*103/4164*103=422 so’m. Xarajatlar stavkasi “vag-km” o’lchoviga kiritiladigan barcha xarajatlarni hisobga oladi. Bir qator tehnik-iqtisodiy masalalarni echish uchun bu o’lchovning xarajatlarni hisobga olmasdan aniqlash talab etiladi (tez buziluvchan yuklar, konteynerdagi kichik jo’natiladigan yuklar). Bunda xarajatlar teng bo’ladi: 1755200-314900-12900-18000=1408400 ming so’m Xarajatlar stavkasi: ens=1408400*103=338 so’m 160 – modda bo’yicha bog’liq xarajatlarga materiallar va ish xaqi xarajatlari kiritilgan. 166 va 167 – moddalar bo’yicha bog’liq xarajatlar 70%i vag-km va 30 %i qayta ishlangan yuk tashishlar miqdori o’lchovlariga taqsimlandi. 158, 159, 161, 163 – moddalar bo’yicha barcha tarmoqlar uchun umumiy bo’lgan asosiy xarajatlar % yoki vagon ho’jaligi bo’yicha umumiy umumiy (20%) bo’yicha aniqlandi. Konteyner tashish bo’yicha 1 kon-r-km harakat stavkasi: 18000*103/160*103=112 so’m bu erda 160*103 – konteyner-km Xarajatlar stavkasini korrektirovka qilish. “O’TY” AJ bo’yicha va ma’lum davr uchun hisoblangan xarajatlar stavkasini aniq sharoitlarda qo’llash mumkin emas. Xarajatlar stavkasi miqdori juda ko’plab omillarga bog’liq: -Liniyaning tehnik jihozlanganligi (tortuv-turi, lokomotivmotiv, vagon turi, seriyasi); -Yo’lning ustki tuzilishi; -Berilgan hududda ish xaqi miqdori; -Elektroenergiya va yoqilg’i narxi va boshqa omillar. Aniq yo’nalish, aniq uchastka va tashishning aniq sharoitida bu omillarning o’zgarish darajasiga bog’liq holda o’rtacha temir yo’l harjatlar stavkasi korrektirovka qilinadi. 1 vag-km uchun xarajat stavkasi vagon parki strukturasiga bog’liq holda korrektirovkasi (buni turli tipdagi vagonlarni joriy ta’mirlashga bir hil bo’lmagan xarajatlar sababli tushunish mumkin). 1-vag-soat uchun xarajat stavkasining o’zgarishi bir hil bo’lmagan amortsizatsion ajratmalar va bir hil bo’lmagan vagonlarning depo ta’miridagi xarajatlar, ta’mirlashning turli davri va turli hil vagonlarning hizmat muddatlari har hilligi bilan asoslanadi. 1 yuk jo’natilishi uchun xarajatlar stavkasi tashiladigan yuk turi, vagon turi jo’natish turi (mayda, vagonli). Poezd lokomotivmovitlarning boshqa tipi va seriyasiga o’tilishi sababli xarajatlar stavkasini quyidagi o’lchovlar bo’yicha o’zgarishiga olib keladi: a) 1 lok-km – turli tip va seriyadagi lokomotivmotivlarni ta’mirlash va tehnik hizmat ko’rsatish xarajatlari turlicha; b) 1 lok-soat – lokomotivmotivlar tipi va seriyalari bo’yicha narxi, amortizatsiya ajratmalari me’yorlarini turli hilligi. 1 manevr lok-soat uchun xarajatlar stavkasi tehnik hizmat ko’rsatish bo’yicha xarajatlarning turli hilligi, lokomotivmotivlarning narxi turlicha, bir hil bo’lmagan amortizatsion ajratmalar me’yori, yoqilg’i va energiya xarajatlari va ularning narxining har hilligi. 1 tkm brutto uchun xarajatlar stavkasi asosan yo’lning ustki qismiga bog’liq. -Yoqilg’i va elerktoenergiya narxiga bog’liq holda quyidagi o’lchovlarning xarajat stavkalari korrektirovlanadi; -1 kg shatli yoqilg’i, 1kBt-soat elektroenergiya, 1 manevr lok-soat; -Ish xaqining darajasi barcha o’lchovlarning xarajatlar stavkasi miqdoriga quyidagilardan tashqari ta’sir ko’rsatadi: yoqilg’i, elektroenergiya, elektrovoz-soat, teplovoz-soat. 1 brigada-soat o’lchovi uchun xarajatlar stavkasiga poezd turi ta’sir ko’rsatadi, chunki turli kategoriyadagi poezdlarga hizmat ko’rsatadigan lokomotivmotiv brigadalarining mehnat xaqi har hil va hozako. МАВЗУ. ХАРАЖАТЛАР СТАВКАСИНИ КОРРЕКТИРОВКА ҚИЛИШ ХУСУСИЯТЛАРИ 12-MA’RUZA XARAJATLAR STAVKASINI KORREKTIROVKA QILISH XUSUSIYATLARI REJA: 12.1. Xarajatlar stavkasini korrektirovka qilish. 12.2. Xarajatlar stavkasini indekslash metodikasi. 12.3. O‘rtacha temir yo‘l bo‘yicha tannarxning o‘zgarish koeffitsiyentlari uslubi. 12.4. Xarajatlarning solishtirma ulushi uslubi. Tayanch so`z va iboralar: yagona xarajatlar stavkasi, xarajat stavkasi, brigada, rekonstruksiya, korrektirovka, vagon va lokomotivlarning tonna-kilometr bruttosi, indeksatsiyalangan miqdor, bazis tannarx. 12.1. XARAJATLAR STAVKASINI KORREKTIROVKA QILISH Yagona xarajatlar stavkasi o‘rtacha temir yo‘l bo‘yicha yoki “O‘TY” AJ bo‘yicha hisoblanadi, chunki ish hajmi, statistik hisobotning sifat va iqtisodiy ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar faqat shu darajaga tegishli. Bu ko‘rsatkichlar ekspluatatsiya qilishning o‘rtacha sharoitlarini, harakatlanuvchi tarkib parkining tuzilmasi, energiya tashuvchilar narxining darajasi, mehnatga haq to‘lash fondini aks ettiradi. Yangi texnika, tashkiliy-texnik, rekonstruksiya qilish tadbirlari samaradorligini texnik-iqtisodiy hisoblarida, ish variantlarini taqqoslaganda ekspluatatsiyaning aniq sharoitlarini: harakatlanuvchi tarkib turi, poyezd kategoriyasi, yo‘nalish turi, yo‘lning ustki tuzilishi, tashishni tashkil etish usullari, ish haqi darajasi, energiya tashuvchilar narxi va boshqa omillarni hisobga olish shart. Bu holatlarda o‘rtacha sharoitlar uchun hisoblangan xarajat stavkalarini qo‘llash mumkin emas, ularni aniq sharoitlar uchun bevosita hisoblash uslubi bilan qaytadan aniqlash lozim yoki o‘rtacha xarajatlar stavkasi miqdorini korrektirovka qilish bilan chegaralanish kerak. Bevosita hisoblash uslubi har bir xarajat moddalarini o‘zgarish xususiyatlarini hisobga olish imkoniyatini yaratadi, biroq hisob-kitoblar uchun ko‘p vaqtni talab etadi. Korrektirovka koeffitsiyentlarini turli usullar bilan hisoblash mumkin. Ularni har bir xarajat moddalari uchun aniqlash mumkin, buning uchun xarajat moddalarining umumiy miqdoridan ma’lum bir xarajat stavkasiga tegishli qismini ajratib olish kerak va faqat o‘zgaruvchi xarajat moddalarini korrektirovkasini amalga oshirish lozim. Korrektirovka koeffitsiyentlari aniq sharoitlar (harakatlanuvchi tarkibning aniq turi, poyezdning aniq kategoriyasi) uchun hisoblangan xarajatlar stavkasini o‘rtacha muvofiq keluvchi xarajat stavkasiga nisbatini tavsiflaydi. Shuni esda tutish kerakki, korrektirovka koeffitsiyentlarini qo‘llash ba’zi bir xatolikni berishi mumkin, chunki ular har doim ham o‘rtacha sharoitni to‘liq aks ettirmaydi. Aniq turdagi yuk vagonlari uchun 1 vagon-kilometr xarajat stavkasi vagonlarni ta’mirlash narxlarini turlicha bo‘lishi, har xil vagonlarni ta’mirlash davrining davomiyligi va xizmat ko‘rsatish muddatining turlicha bo‘lishi natijasida depo va kapital ta’mir xarajatlari qismida korrektirovka qilinadi. Qolgan xarajatlar vagon turiga kam bog‘liq bo‘ladi. 1 vagon-kilometrga to‘g‘ri keladigan aniq turdagi vagonning depo va kapital ta’miri bo‘yicha xarajatlar bevosita hisoblash usuli bilan hisoblanadi. “Vagon-kilometr” o‘lchoviga kiritiladigan boshqa xarajatlar barcha turdagi vagonlar bo‘yicha o‘rtacha 1 vagon-kilometr uchun aniqlanadi va barcha turdagi vagonlar uchun bir xil qabul qilinadi. “Vagon-soat” o‘lchovi uchun xarajat stavkasi yaxlit korrektirovka qilinadi. Bu xarajat stavkasi turli yuk va yo‘lovchi vagonlari uchun vagonlarning turli narxlari, shuningdek amortizatsion ajratmalari me’yoridan kelib chiqib, bevosita hisoblash bilan aniqlanadi. Maxsus manyovr ishining 1 lokomotiv-soati uchun xarajat stavkasi lokomotivlarni kapital va joriy ta’miri, amortizatsiya, ekipirovka, yoqilg‘i (elektr energiya) xarajatlari miqdorining lokomotiv seriyasi va turiga bog‘liq holda turlicha bo‘lishi hisobiga o‘zgaradi. Xarajat stavkasining qolgan qismi lokomotiv seriyasiga bog‘liq emas va barcha seriyalar uchun bir xil qabul qilinadi. Vagon va lokomotivlarning tonna-kilometr bruttosi temir yo‘l liniyalarining yuk tashish zichligi darajasiga bog‘liq va yo‘llarni joriy saqlash, yo‘lning ustki tuzilishi materiallarini alohida almashtirish, amortizatsiya xarajatlari miqdorini aniqlaydi. 12.2. XARAJATLAR STAVKASINI INDEKSLASH METODIKASI Yagona xarajatlar stavkasini indekslash temir yo‘l transporti xo‘jaliklari bo‘yicha amalga oshiriladi, buning imkoniyati bo‘lmagan sharoitlarda esa xarajat elementlari bo‘yicha bajariladi. Yagona xarajatlar stavkasini indekslash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: – temir yo‘l transporti xo‘jaliklari va xarajat elementlari bo‘yicha tayanch yagona xarajatlar stavkasining tuzilmasi aniqlanadi; – tayanch xarajatlar stavkasi tuzilmasida ajratib ko‘rsatilgan har bir xo‘jalikning barcha xarajat elementlari bo‘yicha xarajatlarning o‘zgarish indekslari quyidagi formula yordamida aniqlanadi: , bunda – mos ravishda baza va joriy davrlarda i xo‘jaligining j xarajat elementi bo‘yicha xarajatlar miqdori; – har bir k-yagona xarajat stavkasi bo‘yicha xarajatlarning o‘rtacha o‘zgarish indeksi, quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: , bunda – k-yagona xarajat stavkasida i xo‘jaligining j xarajat elementi bo‘yicha xarajatlarning tayanch solishtirma ulushi; –yuk aylanmasining o‘zgarish indeksi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: , bunda – mos ravishda baza va joriy davrlaridagi yuk aylanmasi; – har bir yagona xarajat stavkasi uchun quyidagi formula bo‘yicha indekslash koeffitsiyenti topiladi: ; – k-yagona xarajat stavkasining indeksatsiyalangan miqdori quyidagicha aniqlanadi: , bunda – k-yagona xarajat stavkasining tayanch miqdori. Yuqorida keltirilgan xarajatlar stavkasini indekslash tartibi kvartal hisoboti ma’lumotlaridan foydalanishda qo‘llaniladi. Oylik hisobot ma’lumotlari bo‘yicha alohida xo‘jaliklarning xarajatlari xarajat elementlari bo‘yicha ajratib ko‘rsatilmaydi. Bu holatda yagona xarajatlar stavkasini indekslash tartibi ancha soddalashadi. 12.3. O‘RTACHA TEMIR YO‘L BO‘YICHA TANNARXNING O‘ZGARISH KOEFFITSIYENTLARI USLUBI Bu uslub ham xarajatlarning o‘lchovlar bilan aloqasiga asoslangan. Bu uslubga muvofiq o‘rtacha temir yo‘l tashish tannarxi yaxlit holda yoki uni ma’lum bir o‘lchovlarga yoxud xarajatlar moddalari bilan bog‘liq bo‘lgan alohida qo‘shiluvchilarga ajratish bilan aniq tashish sharoitlari va ko‘rsatkichlari uchun korrektirovka qilinadi (4.1-jadval). Buning uchun avval o‘rtacha temir yo‘l bo‘yicha xarajatlarni korrektirovka qilishning o‘rtacha koeffitsiyenti hisoblanadi yoki tashish tannarxini hosil qiluvchi qo‘shiluvchilarning alohida korrektirovka koeffitsiyentlari hisoblanadi. O‘rtacha temir yo‘l bo‘yicha tashish tannarxi yoki alohida uning qo‘shiluvchilarini tegishli koeffitsiyentlarga ko‘paytirib, aniq tashish uchun tannarxni aniqlaydilar: yoki , (4.25) bunda – o‘rtacha temir yo‘l bo‘yicha tashish tannarxi yoki alohida uning qo‘shiluvchilari; – o‘rtacha temir yo‘l bo‘yicha tashish tannarxi yoki alohida uning qo‘shiluvchilarining o‘zgarish koeffitsiyentlari. Download 0.99 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|