Фарғона давлат университети сиртқи бўлим “ижтимоий-гуманитар фанлар”

Асосий воситаларни ҳисобга олиш
• Табиий шакл техник ҳолатини, миқдорий таркибини, ишлаб чиқариш 
қувватларини ҳисоблашни ва ҳоказоларни аниқлаш учун зарурдир. 
• Пул билан баҳолаш тайёр маҳсулот таннархига ўтказилган қиймат 
миқдорини аниқлаш, уларнинг умумий ҳажмини аниқлаш ва капитал 
қўйилмаларнинг иқтисодий самарадорлигини ҳисоблаш учун зарурдир. 
• Амортизатсия - бу махсус амортизатсия фондини шакллантириш 
мақсадида асосий воситалар қийматини тайёр маҳсулотга босқичма-

---

босқич ўтказиш жараёнидир. 
Пул
 асосий воситаларни кейинчалик 
тўлиқ тиклаш учун. 
Асосий воситаларнинг баҳоси Асосий воситаларнинг баҳоси бухгалтерия 
ҳисобида акс эттириладиган пул қийматидир. Асосий воситаларни 
баҳолашнинг уч тури мавжуд бўлиб, дастлабки тиклаш қолдиғи асосий 
воситаларнинг қиймати замонавий шароитларда объектга киришнинг 
бошланғич қиймати бўлган пайтда қўшилади, ундан замонавий нархларда 
берилган ҳисобланган оператсия суммаси ва технология, амортизатсия. 
корхона. Бу асосий воситаларни баҳолаш қиймати.Асосий воситалар қайта 
баҳолангандан кейин тан олинади. балансида.
Қурилиш тугалланган капитал қўйилмаларнинг асосий воситаларини ҳисобга 
олиш учун қабул қилиш тегишли бирламчи ҳужжатлар - тугалланган қурилиш 
объектини қабул қилиш далолатномаси (Н КС-11 шакл) ва асосий воситаларни 
қабул қилиш ва топшириш далолатномаси (счёт-фактура) билан 
расмийлаштирилади. Н ОС-1). Фойдаланишга қабул қилинган ва белгиланган 
тартибда бажарилган асосий воситаларнинг ҳосил бўлган бошланғич қиймати
«Асосий воситаларга инвеститсиялар» счётининг дебетига «Асосий 
воситалар» счётининг дебетига ёзилади.
Бепул ўтказиш Асосий воситаларни ҳисобга олиш бўйича услубий 
қўлланманинг 99-бандига мувофиқ, ҳадя қилиш шартномаси бўйича амалга 
оширилган асосий воситаларни текинга топшириш асосий воситаларни қабул 
қилиш ва топшириш акти (счёт-фактураси) билан расмийлаштирилади (Н ОС-
1 шакл). . Ташкилотнинг бухгалтерия ҳисобида асосий воситалар объектини 
бепул (ҳадя шартномаси бўйича) топшириш қуйидаги ёзувларда акс 
эттирилади: Дт "Асосий воситаларни йўқ қилиш" - Кт - бошланғич 
(алмаштириш) берилган асосий воситалар объектининг қиймати ҳисобдан 

---

чиқарилади; Дт - Кт "Асосий воситаларнинг ишдан чиқиши" - ҳисобланган 
амортизатсия суммаси ҳисобдан чиқарилади; Дт - Кт / "Асосий воситаларни 
йўқ қилиш" - асосий воситанинг қолдиқ қиймати оператсион бўлмаган 
харажатларнинг бир қисми сифатида ҳисобдан чиқарилади; Дт - Кт (69, 70, 
бошқа ҳисоблар) - оператсион бўлмаган харажатларга асосий воситалар 
объектини текинга бериш билан боғлиқ бошқа харажатлар киради. Маънавий 
ва жисмоний эскириш Бухгалтерия ҳисобида асосий воситалар объектини 
фойдаланишдан чиқаришда қуйидаги ёзувлар киритилади: Д 01 / "Асосий 
воситаларни йўқ қилиш" - К 01 - фойдаланишдан чиқарилган асосий 
воситаларнинг бошланғич (алмаштириш) қиймати ҳисобдан чиқарилади. ; Д 
02 - К 01 / "Асосий воситаларнинг ишдан чиқиши" - ҳисобланган амортизатсия 
суммаси ҳисобдан чиқарилади; Д 91 - К 01 / "Асосий воситаларни йўқ қилиш" 
- асосий воситаларнинг тўхтатилган объектининг қолдиқ қиймати оператсион 
бўлмаган харажатларга киритилади (ташкилотнинг молиявий ҳисоботи учун 
кўрсаткичларни шакллантириш тартиби бўйича услубий тавсияларнинг 75-
банди); Д 91 - К 23 (69, 70, бошқа ҳисоблар) - асосий воситалар объектини 
ҳисобдан чиқариш билан боғлиқ харажатлар бошқа оператсион бўлмаган 
харажатларда акс эттирилади; Д 10 - К 91 - асосий воситалар объек О.С.нинг 
этишмаслиги. Бухгалтерия ҳисобида асосий воситаларнинг этишмаслиги ёки 
бузилган тақдирда ҳисобдан чиқарилиши 94-сонли "Қийматларнинг 
этишмаслиги ва шикастланиши билан боғлиқ йўқотишлар" ҳисобварағида 
қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади (Бухгалтерия ҳисоби режасидан 
фойдаланиш бўйича кўрсатмаларга қаранг): Д 01 / "Асосий воситаларни йўқ 
қилиш" - К 01 - асосий воситаларнинг дастлабки (алмаштириш) қиймати; Д 02 
- К 01 / "Асосий воситаларни йўқ қилиш" - ҳисобланган амортизатсия суммаси 
ҳисобдан чиқарилди "; Д 94 - К 01 / "Асосий воситаларни йўқ қилиш" - 
этишмаётган (тўлиқ шикастланган) асосий воситаларнинг қолдиқ қиймати акс 

---

эттирилади. ; Д 73 (76) - К 94 - этишмовчилик (зарар) суммаси айбдорнинг 
ҳисобидан ҳисобдан чиқарилади (айбдор шахс мавжуд бўлса); Д 91 - К 94 - 
айбдор шахслар йўқ бўлганда, этишмаётган (бузилган) асосий воситалар 
объектининг қолдиқ қиймати оператсион бўлмаган харажатлар сифатида 
ҳисобдан чиқарилади.

---

Хулоса. 
Асосий фондлар, корхоналарнинг асосий фондлари– ишлаб чиқаришга 
узоқ хизмат қиладиган, ўз натурал буюм шаклини узоқ вақт ўзгартирмаган 
ҳолда ишлаб чиқариш жараёнида бир неча бор қатнашадиган меҳнат 
қуроллари ва воситалари. Одатда Асосий фондларга ишлаб чиқаришда бир 
йилдан ортиқ хизмат коʻрсатадиган молмулк киритилади (ривожланган 
капиталистик давлатларда Асосий фондлар оʻрнига асосий капитал тушунчаси 
қоʻлланилади). Асосий фондлар ўз қийматини тайёр маҳсулотга аста-секин, 
бир неча йиллик ишлаб чиқариш жараёнида қисмлар билан ўтказади, маҳсулот 
сотилгач, корхонага пул ша-клида қайтиб келади (қаранг Амортизатсия 
ажратмалари). Асосий фондлар қиймат жиҳатидан корхонага қоʻйилган пул 
бўлса, моддий жиҳатдан бино, иншоотлар, машина-ускуна ва бошқалардан 
иборат. Асосий фондларнинг қиймат ифодаси бухгалтерия балансида асосий 
воситалар деб юртилади. Асосий фондлардатутган оʻрнига қараб Асосий 
фондлар асосий ишлаб чиқариш ва асосий ноишлаб чиқариш фондларига 
боʻлинади. Асосий ишлаб чиқариш фондлари ишлаб чиқариш жараёнида 
маҳсулотлар яратишда қатнашади. Улар тармоқлараро тақсимланиши 
жиҳатидан саноат, қурилиш, транспорт, қишлоқ хоʻжалиги фондларидан 
иборат боʻлади, технологик жиҳатдан актив ва пассив фондларга боʻлинади. 
Актив фондлар маҳсулот яратишда бевосита қат-нашувчи меҳнат 
қуролларидан, пассив фондлар ишлаб чиқаришнинг моддий шароити бўлган 
қурилмалар, бинолар, иншоотлар, омборлар ва бошқалардан иборат. Моддий-
натурал таркибига кўра Асосий фондлар қуйидаги гуруҳларга ажратилади: 
бинолар, иншоотлар; узатма қурилмалар; қувват машиналари ва жиҳозлари; 
иш ма-шиналари ва жйҳозлари; транспорт воси-талари; ишлаб чиқариш ва 
хўжалик инвентари; улов ва маҳсулдор чорва; мевали боғлар ва дарахтлар; 
ерларни яхшилашга сарфланган капитал ҳаражатлар.

---

Асосий ноишлаб чиқариш фондларига уй-жой бинолари, мактаблар, 
клублар, даволаш муассасалари ва бошқа киради. Қишлоқ хоʻжалиги 
корхоналарида Асосий фондлар балансида ирригатсия-мелиорасия фондлари 
қиймати алоҳида бандда коʻрсатилади (улар иншоотлар таркибида ҳисобга 
киритилади).